Νίκος Γ. Σύκας*
Σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, η εκλογική μεταβλητότητα –η τάση για μετακινήσεις των ψηφοφόρων– κλιμακώθηκε τη δεκαετία που ακολούθησε την οικονομική κρίση του 2007–2008. Σε αρκετές περιπτώσεις οι πολιτικές καμπάνιες των νικητών έσκισαν όλα τα δοκιμασμένα εγχειρίδια επικοινωνίας. Αρκετές χώρες στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν απρόσμενα εκλογικά αποτελέσματα – κάτι που αναμένεται να δούμε και στις επερχόμενες διπλές εκλογές στην Κύπρο.
Διεθνείς μελέτες καταγράφουν καθαρή αποδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών σε ολόκληρο τον πλανήτη για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες. Κομβικοί δείκτες της τυπικής συμμετοχής –από την ψήφο και την εγγραφή σε κόμματα μέχρι την εμπιστοσύνη στους θεσμούς– βρίσκονται σε πτωτική πορεία. Παρατηρείται μια αποευθυγράμμιση και μεταβλητότητα των ψηφοφόρων – ο αριθμός των κομματικά ευθυγραμμισμένων ψηφοφόρων είναι πλέον μικρότερος από τον αριθμό των αναποφάσιστων, με τις εκλογικές μετατοπίσεις από εκλογή σε εκλογή να είναι μεγαλύτερες και τους δημοσκόπους να δυσκολεύονται να κάνουν ακριβείς προβλέψεις.
Η επιλογή πολλών πολιτών να μην συμμετέχουν στην τυπική μορφή της πολιτικής είναι ορθολογική. Δεν είναι ότι δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική, αλλά ότι έχουν χάσει την πίστη τους στο πολιτικό σύστημα, απώλεια η οποία φτάνει μέχρι το σημείο να θεωρούν ότι η άσκηση του δικαιώματος της ψήφου δεν έχει νόημα. Στη πραγματικότητα, υπάρχουν διάφορες έρευνες που τεκμηριώνουν ότι οι πολίτες σήμερα, συμπεριλαμβανομένου και αυτών που αποστρέφονται τα κόμματα, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον για τις πολιτικές υποθέσεις και εμπλέκονται σε άλλες δράσεις. Τα δεδομένα 15 ετών της Hansard Society καταγράφουν μια σταθερή αύξηση του επιπέδου πολιτικής ειδημοσύνης και του πολιτικού ενδιαφέροντος, παρά το γεγονός ότι η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και τα κόμματα μειώνεται.
Η υγιής συμμετοχή δεν περιορίζεται στην περιοδική επιλογή των αντιπροσώπων των πολιτών ή στην πολιτική μέσω των κομμάτων. Σε όλες τις δημοκρατίες, η συμμετοχή στην κοινωνία πολιτών αναπτύχθηκε με πολλούς τρόπους: συμμετοχή σε οργανωμένες ομάδες και κοινωνικά κινήματα, δωρεές σε φιλανθρωπίες και ΜΚΟ, συμμετοχή σε δημόσιες διαβουλεύσεις και πορείες διαμαρτυρίας, συλλογή υπογραφών, σύνταξη επιστολών σε πολιτικούς και εφημερίδες, παραγωγή tweets ή κειμένων σε blogs κ.ά. Οι ενεργοί πολίτες είναι εξ ορισμού και καλά πληροφορημένοι πολίτες.
Παρόλο που σε πολλές χώρες καταγράφεται μείωση των ποσοστών εκλογικής συμμετοχής εδώ και αρκετές δεκαετίες, τα επίπεδα συμμετοχής στην κοινωνία πολιτών παραμένουν τα ίδια ή έχουν αυξηθεί στον χρόνο. Τα τελευταία 15 χρόνια, τα ποσοστά συμμετοχής στην κοινωνία πολιτών ξεπέρασαν τα αντίστοιχα της εκλογικής συμμετοχής. Οι εναλλακτικές μορφές συμμετοχής επεκτάθηκαν σημαντικά με την εδραίωση των ψηφιακών μέσων.
Την τελευταία δεκαετία σημειώνεται μια αμφισβήτηση της παραδοσιακής διάκρισης ‘αριστερά–δεξιά’ από άλλες ταυτότητες: ζητήματα φυλής, έθνους, φύλου, σεξουαλικότητας, μετανάστευσης και περιβάλλοντος τέμνουν κάθετα τις εδραιωμένες ταξικές διαιρέσεις και τις διάφορες οικονομικές πολιτικές. Η ιδεολογία των κομμάτων αποκτά μικρότερη αξία, καθώς η διαμόρφωση δημοφιλών πολιτικών προτάσεων και οι εκλογές γίνονται ο κεντρικός στόχος προκειμένου τα κόμματα και οι υποψήφιοι να κερδίσουν τον μεσαίο χώρο και τους μετακινούμενους ψηφοφόρους.
Το Economist Intelligence Unit συνοψίζει το νέο σχίσμα ως εξής: ‘Η πολιτική διαίρεση μεταξύ αριστεράς και δεξιάς δεν σημαίνει πολλά σήμερα, αντιθέτως οι γραμμές μάχης ορίζονται βάσει αντιπαραθέσεων όπως παγκοσμιοποίηση έναντι εθνικής κυριαρχίας, κοσμοπολιτισμός έναντι εθνικής ταυτότητας, ανοιχτά σύνορα έναντι περιορισμών στη μετανάστευση’.
Νέα Εργαλεία Προεκλογικής & Διακυβέρνησης
Στη σύγχρονη εποχή των πολύμορφων προκλήσεων και των εκθετικών αλλαγών χρειάζονται νέα πλαίσια και στρατηγικές, σύγχρονες πρακτικές και εργαλεία που: α) Προωθούν την καινοτομία από κάτω προς τα πάνω (εκδημοκρατισμό της γνώσης και της καινοτομίας) και β) λαμβάνουν υπόψη την ευθραυστότητα, τις μη γραμμικότητες, τις ασύμμετρες αβεβαιότητες, την πολυπλοκότητα, την αδιαφάνεια, την ανισότητα, τη διαταραχή, την υπερσυνδεσιμότητα, τις κλιμακωτές-αλυσιδωτές επιπτώσεις και τους μαύρους κύκνους (σπάνια συμβάντα με τεράστιο αντίκτυπο).
Ενόσω οι ασύμμετροι κίνδυνοι και οι αλληλένδετες κρίσεις στο σημερινό μη γραμμικό κόσμο αντιμετωπίζονται με συμβατικές μονοδιάστατες προσεγγίσεις, γραμμικά μοντέλα και παραδοσιακά στατικά εργαλεία, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα ‘θερίσει’ τα πάντα για άλλη μια φορά.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει μια πρωτοποριακή ‘Εργαλειοθήκη Ανθεκτικότητας’ που περιλαμβάνει συνολικά 181 δυναμικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα, νέα πλαίσια, πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις, σύγχρονες μεθόδους και πρακτικές, μηχανισμούς και συστήματα, πρότυπα και δημιουργικές τεχνικές, πολιτικές και μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν κατά περίπτωση για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας.
Ειδικότερα, η ‘Εργαλειοθήκη Ανθεκτικότητας’ μπορεί να δώσει τη δυνατότητα στους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ανάλογα, ώστε να είναι ανοικτοί σε ευνοϊκές ασυμμετρίες (εκθετικές ευκαιρίες) και κλειστοί σε δυσμενείς ασυμμετρίες (εκρηκτικά ρίσκα / καταστροφικούς κινδύνους). Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε θετικές ασυμμετρίες μπορεί να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (decrease the exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ρίσκο και να εξαλείψει τον κίνδυνο της καταστροφής.
Το ευέλικτο Πολυεργαλείο που παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά πιο πάνω μπορεί να:
- Ενισχύσει την ανθεκτικότητα των κοινωνιών και την ασφάλεια των πολιτών.
- Διαφοροποιήσει τους υποψήφιους –τόσο επί της ουσίας όσο και σε επικοινωνιακό επίπεδο– δίδοντας ένα ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα ενόψει των επερχόμενων διπλών εκλογών.
- Αλλάξει δραματικά τα δημοσκοπικά δεδομένα.
- Αποτελέσει τη στρατηγική γέφυρα μεταξύ Ευρωεκλογών – Αυτοδιοικητικών (επίτευξη συνεργειών) και Προεκλογικής – Διακυβέρνησης (υλοποίηση του προεκλογικού προγράμματος).
*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομία
