Δύο πολύ σημαντικά Επιστημονικά–Λαογραφικά Συνέδρια που έγιναν πρόσφατα (‘Το Λευκόνοικο από την Αρχαιότητα έως σήμερα’ και ‘Σπαράγματα Ακάνθιου Πολιτισμού Αφιέρωμα στα 200 χρόνια Εθνικής Παλιγγενεσίας’) έχουν συμβάλει τα μέγιστα στη χαρτογράφηση του οικοσυστήματος καινοτομίας στην περιοχή Λευκονοίκου – Ακανθούς και στη διαλεύκανση των συνήθως κρυφών μηχανισμών της δημιουργικής σκέψης. Στο χώρο αυτό η μη γραμμικότητα ήταν παρούσα σχεδόν στα πάντα.
Από τα βάθη του προϊστορικού ωκεανού της Τυθήνος και την ανάδυση του Πενταδάκτυλου, μέχρι τη ψηλότερη κορφή Όλυμπος… Από τις βραχώδεις παραλίες, με αμμώδεις ορμίσκους στα ενδιάμεσα, μέχρι τις πεδιάδες (τους γνωστούς μας τραχώνους) οι οποίοι διακόπτονται από βαθιές ποταμοσιές-χαράδρες…
Από τους λόφους και τις ημιορεινές περιοχές που σχηματίζουν μικρές κοιλάδες (γούππες ή λαξιές) μέχρι τους βράχους από τους σχηματισμούς των Στυλλαρκών και τον ορεινό όγκο της οροσειράς του Πενταδάκτυλου…
Από το Μπογάζι της Ακανθούς στην τοποθεσία Μερσινίκη μέχρι την πεδιάδα της Μεσαορίας, την πιο γόνιμη περιοχή του νησιού… Από τη γεωγραφική απομόνωση της Ακανθούς μέχρι την κομβική τοποθεσία του Λευκονοίκου.
Όπως αναφέρει ο Δρ. Ελευθέριος Χατζηστερκώτης, ένας από τους κορυφαίους Βιολόγους της Άγριας Ζωής του κόσμου, αυτή η ποικιλία τοπιών και οικοτόπων, αλλά και η απομόνωση από τις γύρω ηπείρους, έκαναν τη Κύπρο να είναι ένα ‘θερμό σημείο βιοποικιλότητας’ κυρίως χάρη στα πολλά ενδημικά φυτά και ζώα της. Δίκαια θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την περιοχή Λευκονοίκου – Ακανθούς ως ένα ‘θερμό σημείο καινοτομίας’.
Από τον Κυριάκο Χ’’ Σ’αββα, τον δάσκαλο που δημιούργησε και ανέβασε τον αθλητισμό της Ακανθούς μέχρι τον Γυμναστή Γιάννη Σαββίδη (από το Πραστειό) στο Γυμνάσιο Λευκονοίκου. Τα παιδιά του Λευκονοίκου και της Ακανθούς τα οποία αθλούνταν με χίλιους-δυο τρόπους –από τα παραδοσιακά παιγνίδια μέχρι τις γεωργικές εργασίες– ανεδείχθησαν παγκυπριονίκες, πανελληνιονίκες και βαλκανιονίκες.
Οι Ακανθιώτες άφησαν την σφραγίδα τους στην εκπαίδευση και τον αθλητισμό και σε άλλα μέρη του νησιού όπως τον Γεώργιο Σύκα (τον πατέρα μου) στις θαυμαστές κωμοπόλεις τις Γιαλούσας και της Λύσης. Όπως αναφέρει ο Σάββας Χατζηκυριάκου Σμολένσκη στο βιβλίο του ‘Μάνα Γη της Ακανθούς’: «Για το Γεώργιο (Καλλή) Σύκα, δάσκαλο. Εκτός από σκληροτράχηλος επιθετικός ποδοσφαιριστής με τον ΑΣΙΛ Λύσης ήταν και ένας μεγάλος αθλητής στο μήκος. Ο αείμνηστος αυτός δάσκαλος ήταν λεβεντόκορμος και ψηλός. Ήταν ο τύπος ενός ιδανικού αθλητή. Αγωνίστηκε περί τα μέσα της δεκαετίας του 1960».
Στην Αλκάνθου Κώμη σμίγει η θρησκευτική και η πολιτιστική κληρονομιά με την φυσική κληρονομιά και τα φυσικά τοπία. Η μεγαλοπρεπής εκκλησία του Χρυσοσώτηρα βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με το λιτό, λοφώδες τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς – μια αρμονική ασυμμετρία. Ένα μοναδικό θρησκευτικό μνημείο, ένα αριστούργημα αρχιτεκτονικής με φόντο τρία μνημεία της φύσης με ιδιαίτερη γεωλογική σημασία, τους καταρράκτες της Μάνας, το Θκιατρυπητό και τα Στυλλάρκα.
Η σύγχρονη γνωστική ψυχολογία έχει αποδείξει ότι ο εγκέφαλος αποθηκεύει μια εσωτερική αναπαράσταση του κόσμου που βιώνει, ενώ σύμφωνα με τους νευρωεπιστήμονες η αναπαράσταση αυτή μπορεί να γίνει κατανοητή με βάση τα επιμέρους νευρικά κύτταρα και τις συνδέσεις τους. Η έννοια της εσωτερικής (νοητικής) αναπαράστασης της γνώσης αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα όλων των σύγχρονων θεωριών όπως είναι η ψυχολογία, η επιστήμη των υπολογιστών, οι νευρωεπιστήμες και η γλωσσολογία.
Οι Lakoff και Johnson υποστηρίζουν ότι η εννοιολογική μεταφορά είναι μια βασική νοητική λειτουργία διαμέσου της οποίας κατανοούμε τον κόσμο, συλλαμβάνουμε αφηρημένες έννοιες, προσφέρουμε στη σκέψη μας τη δυνατότητα να λειτουργήσει σε αφηρημένο επίπεδο. Η Εννοιολογική Μεταφορά είναι το απόγειο της ικανότητάς μας για συμβολική σκέψη. Ορισμένες από τις πιο δημιουργικές εξελίξεις προκύπτουν όταν μια ιδέα που δουλεύει καλά σε ένα τομέα μεταφυτεύεται σε άλλο τομέα.
Καινοτομία είναι συνδυασμοί. Η πλούσια φυσική και πολιτιστική κληρονομιά της Ακανθούς και του Λευκονοίκου, η ποικιλομορφία του τοπίου και η απεραντοσύνη του χώρου μεγιστοποιούν τη συνδυαστική δύναμη και αυξάνουν τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων. Η καλλιέργεια και ενδυνάμωση του μη γραμμικού τρόπου σκέψης στην περιοχή αυτή επιτάχυνε την ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων και πρακτικών σε όλους τους τομείς.
Από την έγχρωμη λαϊκή ξυλογλυπτική μέχρι τον τρόπο παραγωγής των περίφημων τυριών της Ακανθούς από αιγινό γάλα και το πρώτο υδραυλικό ελαιοπιεστήριο στο νησί που απέκτησε η Ακανθού το 1907. Στην Ακανθού λειτούργησε το πρώτο άτυπο λαϊκό πανεπιστήμιο, με την οργάνωση διαλέξεων, και την πρόσκληση πολλών αξιωματούχων και ειδικών, να μιλήσουν και να επιμορφώσουν τους κατοίκους.
Από την πρώτη Συνεργατική Εταιρεία (και τράπεζα) στην Κύπρο που ιδρύθηκε το 1909 και το πρώτο Συνεργατικό Παντοπωλείο μέχρι την εφεύρεση της πρώτης αλωνιστικής σε όλο το νησί και την πρώτη Παγκύπρια Γεωργική Έκθεση που έγινε στο Λευκόνοικο το 1920.
Οι ρίζες της δημιουργικής σκέψης εντοπίζονται στους ελαιώνες και τις φυτείες χαρουπιών της Ακανθούς και στο σιτοβολώνα της μεσαρίτικης πεδιάδας Τα μέρη που ενέπνευσαν τον Πιερή Ζαρμά (έναν από τους κορυφαίους τραγουδιστές όπερας του κόσμου) και τον εθνικό μας ποιητή Βασίλη Μιχαηλίδη.
Σήμερα τα φαινόμενα της μη γραμμικότητας και της ασσυμετρίας βρίσκονται σχεδόν στα πάντα. Αυτό που διαφεύγει του γραμμικού τρόπου σκέψης είναι ότι τα πιθανά οφέλη που επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τις ζημιές που μπορεί να προκύψουν. Με τη βοήθεια της μη γραμμικής σκέψης μπορούμε να: α) Αξιοποιήσουμε τις θετικές ασυμμετρίες και να αποφύγουμε τις αρνητικές ασσυμετρίες και β) μετατρέψουμε την αβεβαιότητα σε πρώτη ύλη της καινοτομίας.
Όπως σημειώνει η Αμερικανίδα ιστορικός Νταϊάν Χάρις Κλάιν: ‘Ζούμε σε έναν πολύπλοκο, γρήγορο κόσμο. Χρειαζόμαστε την ικανότητα να σκεφτόμαστε με μη-γραμμικό τρόπο, όπως ο Θεμιστοκλής στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, αλλά και να μη βιαζόμαστε, εξετάζοντας τις καταστάσεις από κάθε πλευρά, όπως θα έκανε ο Πυθαγόρας’.
O Καθηγητής Jeffrey Sachs –ένας από τους κορυφαίους οικονομολόγος στον κόσμο και Πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ– σε πρόσφατο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο για την κλιματική κρίση, υπογράμμισε την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις πολλαπλές κρίσεις και τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής. Η εφαρμογή γραμμικών μοντέλων και στατικών εργαλείων και η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η μεταβλητότητα, η πολυπλοκότητα, η υπερσυνδεσιμότητα και οι αλληλεξαρτήσεις, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
