Ο όρος “hooligan” προέρχεται από την έκφραση «Hooley’s gang», μιας συμμορίας Ιρλανδών που στα τέλη του 19ου αιώνα τρομοκρατούσε τους πολίτες στο East End του Λονδίνου. Η συμμορία των Hooley έδωσε την αγγλική λέξη χούλιγκαν που σημαίνει «ταραξίας, νταής, κακοποιός». Ένας όρος που εμφανίστηκε ξαφνικά, μαζικά, το 1898, σε αστυνομικές αναφορές στον Αγγλικό Τύπο. Στις 8 Αυγούστου 1898 η «Daily News» έγραφε: «Ο αστυφύλακας είπε ότι ο κρατούμενος ανήκε σε μια συμμορία νεαρών ταραχοποιών, που αυτοαποκαλούνταν «χούλιγκαν».
Η λέξη, που έγινε γρήγορα δημοφιλής, άρχισε να χρησιμοποιείται και με μεταφορική έννοια. Η «Westminster Gazette» έγραφε στις 15 Σεπτεμβρίου 1898 για έναν από τους ηγέτες της εξέγερσης των ισλαμιστών Μαχντί ενάντια στην αγγλοαιγυπτιακή κυριαρχία στο Σουδάν: «Ο Χαλίφα ήταν, τελικά, απλώς ένα είδος Σουδανού χούλιγκαν».
Η λέξη «χούλιγκαν» εμφανίστηκε μάλιστα στα τραγούδια του μιούζικαλ χολ στο Λονδίνο. Δύο Ιρλανδοί κωμικοί, ο Τζιμ Ο` Κόνορ και ο Τσαρλς Μπρέιντι τραγουδούσαν με μεγάλη επιτυχία στο θέατρο «The Hooligans!», λέγοντας: Α, οι χούλιγκαν! Πάντα στις ταραχές. Δεν μπορώ να τους κρατήσω ήσυχους». Ήδη, από το 1900, το περιοδικό “Socialist Monthky Booklet” το κακό του «χουλιγκανισμού», το οποίο «εκδηλώνεται σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Αγγλίας» και είναι ήδη «αρκετών ετών».
«Παγκόσμια καριέρα»
Η λέξη «χούλιγκαν» έκανε γρήγορα «παγκόσμια καριέρα». Το 1903, ο όρος εμφανίστηκε στο περιοδικό «Archive for Criminology» και εξηγήθηκε ως «μαχαιροβγάλτης και φασαριόζος». Την ίδια χρονιά, ο Χάινριχ Μπάουμαν στο έργο του «Londinismen. Dictionary of the London Vernacular» αναφέρει επίσης τη λέξη «χούλιγκαν» για να περιγράψει τους ταραξίες.
Η έκφραση εξαπλώθηκε μάλιστα γρήγορα σε όλο το εργατικό κίνημα – και γερμανικά και ρωσικά. Το 1907, ένας συγγραφέας στο «Berliner Tageblatt» έγραψε για τις συγκρούσεις μεταξύ αριστερών ομάδων: «Η σοσιαλδημοκρατική εφημερίδα είχε την καλοσύνη να μας αποκαλεί λέξεις όπως χούλιγκαν, οπαδούς της λευκής τρομοκρατίας, επαναστάτες δολοφόνοι».
Η λέξη εμφανίζεται συχνά σε αναφορές για ρωσικές ταραχές κατά των Εβραίων κατά τη διάρκεια και μετά την επανάσταση του 1905 – ειδικά σε αριστερές και εβραϊκές εκδόσεις.
Εκθεση της ερευνητικής επιτροπής του «Σιωνιστικού Ταμείου Αρωγής» από το 1910 με θέμα «Τα εβραϊκά πογκρόμ στη Ρωσία» περιγράφει την ακόλουθη χαρακτηριστική και τρομερή σκηνή: «Αυτός ο μάρτυρας είδε επίσης πώς οι χούλιγκαν επιτέθηκαν σε παιδιά. Τα πέταξαν στο δρόμο και ένας χούλιγκαν άρπαξε ένα παιδί από τα πόδια και χτύπησε το κεφάλι του στον τοίχο».
«Χούλιγκαν… Λένιν»
Τελικά η λέξη χούλιγκαν έγινε μόδα στη διαπάλη μεταξύ των Μπολσεβίκων και των αντιπάλων τους, στη Ρωσία. Ο Τρότσκι είχε αποκαλέσει μάλιστα τον Λένιν χούλιγκαν σε ένα από τα άρθρα του, πριν τελικά ασπαστεί τον «μπολσεβικισμό». Αλλά και ο Γκόρκι επέκρινε τη γλώσσα του βιβλίου του Λένιν «Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός», σε μια επιστολή το 1908: «Τι αναίδεια! Ο τόνος ενός χούλιγκαν. Έτσι μιλάς στο προλεταριάτο, έτσι εκπαιδεύεις τους ανθρώπους του «νέου τύπου», τους «δημιουργούς του νέου πολιτισμού», έγραφε ο Γκόρκι για τον Λένιν. Η Τσαρίνα Αλεξάνδρα είχε χαρακτηρίσει μάλιστα ως «κίνημα χούλιγκαν», την έκρηξη της Ρωσικής Επανάστασης του Φλεβάρη το 1917, που έβαλε τέλος στην την τσαρική παντοκρατορία.
Το 1918 ο Ρώσος ποιητής Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι έγραψε το σενάριο για μια ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Η δεσποινίς και ο χούλιγκαν». Τον κύριο ρόλο παίζει ο ίδιος ο χαρισματικός ποιητής: ένας νταής των προαστίων που ερωτεύεται μια δασκάλα, η οποία τον …απορρίπτει!
Οι ρωσικές «αναζητήσεις» για τον χουλιγκανισμό, πέρασαν φυσικά και στην ηπειρωτική Ευρώπη. Δεν είναι περίεργο άλλωστε, που ο χούλιγκαν χρησιμοποιήθηκε κυρίως από αριστερούς συγγραφείς στην ταραγμένη Γερμανία, στη δεκαετία του 1920. Ο βραβευμένος με Νόμπελ συγγραφέας και ειρηνιστής Καρλ φον Οσιέτζκι έγραφε το 1927: «Οι φανατικοί, οι άγιοι, οι χούλιγκαν και οι τρελοί ,ακόνισαν στιλέτα και πέταξαν βόμβες.» Το 1931 τόνιζε: «Οι χούλιγκαν δεν έχουν θέση σε ένα εργατικό κόμμα.»
Νεοναζί χούλιγκαν
Ακόμη και στην πρώην Λ.Δ. Γερμανίας υπήρχε το φαινόμενο των χούλιγκαν, όπως γράφει στο βιβλίο του «The Reckoning», το 1993, ο πρώην νεοναζί Ινγκο Χάζελμπαχ ,περιγράφοντας με μεγάλη λεπτομέρεια πώς «νέοι Ναζί και αυτοαποκαλούμενοι χούλιγκαν αναμίχθηκαν στο Ανατολικό Βερολίνο πριν από την πτώση του Τείχους».
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο Βρετανο-Γερμανός φιλόσοφος, λόρδος Ράλφ Ντάρεντορφ χρησιμοποίησε πάντως τη λέξη «χούλιγκαν» σε ένα δοκίμιο για την Die Zeit με τίτλο «Ο Εφεδρικός Στρατός των Νεοναζί». Σε αυτό το κείμενο ο λόρδος Ντάρεντορφ περιγράφει το φαινόμενο «των λευκών ταραχοποιών, μελών της κατώτερης τάξης που έτειναν να έλκονται πολιτικά από το βρετανικό νεοναζιστικό κόμμα «Εθνικό Μέτωπο», που δρούσε τότε στη Βρετανία.
Μιχάλης Ψύλος • [email protected]
