Ο Μιχαλάκης Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου, φυλακισμένοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ (Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών), λίγο πριν οδηγηθούν στην αγχόνη, εξομολογούνται στον ιερέα των φυλακών και κοινωνούν των αχράντων μυστηρίων.

Είναι τα πρώτα μέλη της ΕΟΚΑ στα οποία εφαρμόζεται η θανατική ποινή, και μάλιστα δι’ απαγχονισμού.

Θα ακολουθήσουν άλλες επτά παρόμοιες εκτελέσεις από τις βρετανικές κατοχικές δυνάμεις της Κύπρου (τελευταία ήταν εκείνη του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, στις 14 Μαρτίου 1957).

Ο Μιχαλάκης Καραολής

Μέλος μιας οικογένειας που ανήκε στα μεσαία στρώματα της κυπριακής κοινωνίας, ο Μιχαλάκης Καραολής, το τέταρτο παιδί του Σάββα και της Παναγιώτας Καραολή, είχε γεννηθεί στις 13 Φεβρουαρίου 1933 στο ορεινό χωριό Παλαιχώρι, στην επαρχία Λευκωσίας.

Νέος που είχε όλη τη ζωή μπροστά του, με αθλητική κορμοστασιά (έτρεχε 800 μέτρα με τα χρώματα του ΑΠΟΕΛ) και υψηλό για τα τότε δεδομένα της Κύπρου μορφωτικό επίπεδο (είχε φοιτήσει στην Αγγλική Σχολή της Λευκωσίας), ο Καραολής έλαβε τη γενναία απόφαση να ακολουθήσει το δύσβατο δρόμο της αντίστασης, συμμετέχοντας στον απελευθερωτικό αγώνα της μεγαλονήσου και βγαίνοντας στο αντάρτικο.

Έτσι, τον Ιούνιο του 1955 τοποθέτησε ωρολογιακή βόμβα στην κυβερνητική υπηρεσία όπου εργαζόταν και ο ίδιος.

Λίγο αργότερα, στις 28 Αυγούστου 1955, ως μέλος των πρώτων εκτελεστικών ομάδων της ΕΟΚΑ που είχαν συσταθεί στη Λευκωσία και αποσκοπούσαν στην εξουδετέρωση αστυνομικών ή πληροφοριοδοτών τους, ο Καραολής προέβη, από κοινού με το συναγωνιστή του Ανδρέα Παναγιώτου, στην εκτέλεση του ελληνοκυπρίου αστυνομικού Ηροδότου Πουλλή.

Ο Πουλλής ήταν μέλος ενός ειδικού κλιμακίου της Αστυνομίας που επιδιδόταν στη συλλογή πληροφοριών για την ΕΟΚΑ και συνεργαζόταν με το βρετανικό αποικιακό καθεστώς.

Οι δράστες κατάφεραν αρχικά να διαφύγουν, αλλά ο Καραολής συνελήφθη αργότερα από τους Άγγλους (στις 3 Σεπτεμβρίου 1955), ενόσω επιχειρούσε να προωθηθεί στα ορεινά της Κύπρου, ώστε να ενταχθεί στις ανταρτικές ομάδες της ΕΟΚΑ.

Οδηγήθηκε στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, όπου υπέστη φρικτούς βασανισμούς, προκειμένου να αποκαλύψει μυστικά του ένοπλου κινήματος της ΕΟΚΑ.

Ο Καραολής κράτησε το στόμα του κλειστό, γεγονός που επέσυρε τη μήνιν των αγγλικών κατοχικών Αρχών.

Στην επακολουθήσασα δίκη (άρχισε τον Οκτώβριο του 1955), με το διαβόητο Ραούφ Ντενκτάς να εκπροσωπεί την κατηγορούσα αρχή και να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, ο νεαρός Κύπριος καταδικάστηκε σε θάνατο δι’ απαγχονισμού βάσει των μαρτυρικών καταθέσεων δύο τουρκοκυπρίων αστυνομικών και παρά το γεγονός ότι οι σφαίρες που είχαν σκοτώσει τον Πουλλή δεν προέρχονταν από το δικό του όπλο, αλλά από εκείνο του Παναγιώτου.

Ήταν προφανές ότι οι Άγγλοι, προεξάρχοντος του τότε κυβερνήτη της μεγαλονήσου, Τζον Χάρτινγκ, ήθελαν διά των εκτελέσεων να παρουσιαστούν ως αμείλικτοι τιμωροί και απηνείς διώκτες των συλληφθέντων, προκειμένου να κάμψουν το φρόνημα των λοιπών κυπρίων αγωνιστών.

Τούτου δοθέντος, οι προσπάθειες που κατέβαλε ο  Καραολής για να γλιτώσει από την αγχόνη (μεταξύ άλλων, ζήτησε την απονομή χάριτος από τη βασίλισσα Ελισάβετ) απέβησαν μάταιες, παρά τη διεθνή κατακραυγή και κινητοποίηση που προκλήθηκε μετά τη θανατική καταδίκη του.

Ο Ανδρέας Δημητρίου

Ο Ανδρέας Δημητρίου, μέλος μιας πάμφτωχης οικογένειας, είχε γεννηθεί στις 18 Σεπτεμβρίου 1934 στη μικρή κοινότητα του Αγίου Μάμαντος, στην επαρχία Λεμεσού.

Αφού πρώτα φοίτησε επί τρία χρόνια στο Νυχτερινό Γυμνάσιο Αμμοχώστου, ο Δημητρίου άρχισε να εργάζεται σε κατάστημα εκρηκτικών υλών και κυνηγετικών ειδών, αναπτύσσοντας εκ παραλλήλου συνδικαλιστική δράση (διετέλεσε γραμματέας της Συντεχνίας Αχθοφόρων στην Αμμόχωστο).

Ως μέλος της ΕΟΚΑ ο Δημητρίου πρωτοστάτησε στην αρπαγή όπλων μέσα από τις στρατιωτικές αποθήκες του λιμένος της Αμμοχώστου.

Συνελήφθη ύστερα από μια αποτυχημένη ένοπλη επίθεση εναντίον ενός Βρετανού που εθεωρείτο μέλος μυστικών υπηρεσιών.

Το αρμόδιο δικαστήριο τον καταδίκασε σε θάνατο, και η απόφαση αυτή δεν ανατράπηκε παρά τις προσπάθειες που κατέβαλαν οι δικηγόροι του.

Οι εκτελέσεις

Η απόφαση για την επιβολή της θανατικής ποινής στους δύο αγωνιστές της ΕΟΚΑ πυροδότησε έντονες αντιδράσεις στην Κύπρο, με το μαθητόκοσμο να διοργανώνει μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις.

Την προηγουμένη των εκτελέσεων, η ογκώδης και μαχητική διαδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα υπέρ του αγώνα της ΕΟΚΑ και της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα κατέληξε σε αιματηρές συγκρούσεις, που είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους τέσσερις άνθρωποι και να τραυματιστούν εκατοντάδες άλλοι.

Οι σοροί των δύο απαγχονισθέντων κυπρίων αγωνιστών ετάφησαν σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στον περίβολο των Κεντρικών Φυλακών Λευκωσίας, χωρίς την παρουσία συγγενών και φίλων.

Ο συγκεκριμένος χώρος χρησιμοποιήθηκε για την ταφή των εννέα απαγχονισθέντων από τις βρετανικές Αρχές κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ (Μιχαλάκης Καραολής, Ανδρέας Δημητρίου, Χαρίλαος Μιχαήλ, Ανδρέας Ζάκος, Ιάκωβος Πατάτσος, Μιχαήλ Κουτσόφτας, Στέλιος Μαυρομμάτης, Ανδρέας Παναγίδης και Ευαγόρας Παλληκαρίδης).

Εξάλλου, στο ίδιο σημείο τοποθετήθηκαν οι σοροί τεσσάρων ακόμη αγωνιστών της ΕΟΚΑ που έπεσαν μαχόμενοι για την ανεξαρτησία της μεγαλονήσου (Γρηγόρης Αυξεντίου, Μάρκος Δράκος, Στυλιανός Λένας και Κυριάκος Μάτσης).

Μετά την ίδρυση του ανεξάρτητου κυπριακού κράτους, το 1960, το εν λόγω «κοιμητήριο» διαμορφώθηκε σε μουσειακό χώρο, τα λεγόμενα «Φυλακισμένα Μνήματα».

Εκεί, προς τιμήν και εις μνήμην των κυπρίων αγωνιστών, δεσπόζει η ακόλουθη επιγραφή: «Του ανδρειωμένου ο θάνατος, θάνατος δεν λογιέται».