Ο Διονύσης Σαββόπουλος, μία από τις πιο εμβληματικές μορφές της ελληνικής μουσικής σκηνής, αφήνει πίσω του ένα πλούσιο έργο και λόγο που αντανακλά τη σκέψη, τις ανησυχίες και το πάθος του για την Ελλάδα και τον κόσμο. Aν και για κάποιους αιρετικός ή διχαστικός, ο δημιουργός Διονύσης Σαββόπουλος έδινε πάντα τροφή για σκέψη -είτε συμφωνούσε κανείς με τις θέσεις του, είτε όχι.
Βαθιά συνειδητοποίημένος των κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων της νεώτερης Ελλάδας, ο Διονύσης Σαββόπουλος μοιράστηκε μέσα από τους στίχους και τις συνεντεύξεις του μια μοναδική ματιά για τη ζωή και τον πολιτισμό.
Σε προσωπικές του εκμυστηρεύσεις, με λόγια δεικτικά και συχνά αυτοσαρκαστικά, είχε πει πως «το αυτί είναι το μοναδικό γυμνασμένο σημείο του σώματός μου», δείχνοντας τη σημασία που έδινε στην ακρόαση και τον ήχο ως μέσο έκφρασης ενώ συχνά, όταν αναφερόταν στην ιστορική συγκυρία της Μεταπολίτευσης, τόνιζε τη διττή φύση της ελληνικής κοινωνίας και τις αλλαγές που αυτή επέφερε, αλλά και τους περιορισμούς που παρέμειναν, συνδέοντας έτσι την τέχνη του με την πολιτική πραγματικότητα.
Τα λόγια του Σαββόπουλου στους στίχους του είναι συχνά φορτισμένα με μελαγχολία και ρεαλισμό. «Η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική σου μελαγχολία κι έρχεται η στιγμή για ν’ αποφασίσεις με ποιους θα πας και ποιους θ’ αφήσεις» έλεγε ενώ σε πιο φιλοσοφικές αναζητήσεις που έγιναν σύνθημα σημείωνε:
«Κείνο που με τρώει, κείνο που με σώζει είναι που ονειρεύομαι σαν τον Καραγκιόζη».
Ο Σαββόπουλος ήταν οξυδερκής, τολμηρός, και ποτέ δεν δίστασε να εκφράσει την κριτική του για την κατάντια και τις αδικίες της εποχής -με όποιο κόστος.
Σε πρόσφατη συζήτησή του με τον Ευάγγελο Βενιζέλο, στο πλαίσιο του συνεδρίου για την επέτειο των 50 χρόνων της Μεταπολίτευσης, προσέγγισε το θέμα με τη σοφία και τη γνώση ενός ανθρώπου που έχει ζήσει την ιστορία από μέσα, επισημαίνοντας τόσο τις προόδους όσο και τις οπισθοδρομήσεις της ελληνικής δημοκρατίας.
Ο λόγος του Διονύση Σαββόπουλου μοιάζει με μια μακρά συνομιλία με το κοινό του, έναν ειλικρινή διάλογο που αποτυπώνει με ακρίβεια το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής, αλλά και την ατομική και συλλογική πορεία προς την ελευθερία και τη δικαιοσύνη καθώς τα τραγούδια και οι δηλώσεις του παραμένουν ζωντανά στον χρόνο, αποτελώντας πηγή έμπνευσης για όσους αναζητούν το βάθος και την αλήθεια μέσα στην τέχνη και την κοινωνία.
Με δεινότητα να να συνδυάζει σαρκασμό, φιλοσοφική και κριτική σκέψη όσα έχει μοιραστεί με εμάς μέσα από το έργο αλλά και τις συνεντέυξεις του έχουν ολλαπλά αποτυπώματα. Παρακάτω ακολουθούν χαρακτηριστικά αποσπάσματα από κάποιες από αυτές που επιβεβαιώνουν το βάθος και την ευστοχία του λόγου του:
«Για μένα η Μεταπολίτευση τελείωσε πια όταν ολοκληρώθηκε η κυβερνητική θητεία του ΣΥΡΙΖΑ. Εκεί έπεσε η αυλαία. Τα είχαμε δει όλα, είχαμε λιγότερες ψευδαισθήσεις πια».
«Ο Κωλοέλληνας κατοικεί μέσα στον καθένα μας. Είναι κατάλοιπο βαριάς κληρονομιάς και τον έχουμε υπό σχετικό έλεγχο. Μερικές φορές όμως εμφανίζεται συλλογικά με άναρθρες κραυγές και ουρλιαχτά».
«Κάνεις μια βουτιά στον εαυτό σου και εκεί μέσα συναντάς όλους τους άλλους. Συχνά επικαλείσαι πρόσωπα φίλων ή δασκάλων για να σου πουν πώς το βλέπουν».
«[Η πηγή της δημιουργίας] Είναι μόνον εσωτερική ανάγκη, αλλά είμαι ευγνώμων που ενδιαφέρεται ο κόσμος. Φανταστείτε να μην ενδιαφερόταν και να έμενα μόνο με την εσωτερική μου ανάγκη!»
«Ακούω συχνά το παιδί μέσα μου. Από αυτό ξεκινάει η λαχτάρα, αυτό πρώτο τη νιώθει. […] Κορόιδο είμαι να το αφήσω να μεγαλώσει; Αυτό με τρέφει.»
«Στην προφορική παράδοση ανήκω. Οι τραγουδοποιοί υπηρετούμε μια τέχνη που υπάρχει πριν από τη γραφή… Ξεκινάει από την πρώτη φορά που χάθηκα πολύ μικρό παιδάκι στον δρόμο. […] Καταλάβαινα αλλά δεν μπορούσα να απαντήσω. […] Ξεκινάω με αυτό γιατί θέλω να καταλήξω στο τι ευγνωμοσύνη νιώθω με τις λέξεις. Με το ότι μιλάμε οι άνθρωποι».
«Η δημοκρατία πρέπει να βρει το σύγχρονο αφήγημά της. Να βρει τις λέξεις. Θα το κάνει η δημοκρατία. Κι όταν λέω η δημοκρατία, εννοώ όλοι εμείς. Εμείς θα το κάνουμε».
«Η γενιά μου χάρισε στην Αριστερά τα καλύτερά της χρόνια. […] Μετά τη δικτατορία αν δεν ήσουν αριστερός δεν έβγαζες ούτε γκόμενα. Ε, λάβουμε τις αποστάσεις μας, ειλικρινείς ήμασταν και στη συστράτευση μαζί της και στην αποστασιοποίησή μας».
«Η μήτρα του λαϊκισμού είναι η προσπάθεια να γίνεις συμπαθής. Απολύτως. Διότι προσπαθούν να δείξουν ότι είναι κάτι που οι ίδιοι δεν είναι. […] Και τι ψηφοδέλτια ήταν αυτά για το Ευρωκοινοβούλιο; Ολο σελέμπριτις, αθλητές, τραγουδιστές, παίκτες ριάλιτι, παρουσιαστές…»
«Μ’ άρεσαν πάρα πολύ ορισμένα κέντρα λαϊκής μουσικής που στις πίστες τους ένας νέος κόσμος χόρευε πατείς με πατώ σε, υπέροχα! Τι καλαματιανά ήταν εκείνα! Τι τσιφτετέλια! Τι ζεϊμπέκικο! Και παιδιά, 20-25 χρόνων! Πού τα μάθανε; Πρώτη μου φορά είδα αυτή τη νεολαία τόσο αστραφτερή! Αγόρια, κορίτσια, σαν τα κρύα τα νερά, σαν λουλούδια του μπαχτσέ, καμιά σχέση μ’ εκείνες τις προβληματισμένες με τα ταγάρια, ούτε και με τις άλλες τις τσαπερδόνες με τα μοντελάκια… Ξανασυναντούσα επιτέλους μια καινούργια αθωότητα. Δεν μπορώ πια να παρακολουθήσω αυτή τη μανία να γυρεύουμε την παρηγοριά και τη λύτρωσή μας όσο γίνεται πιο μακριά από το στενό μας περιβάλλον. Βλέπω νέους μουσικούς να τοποθετούν τη δικαίωσή τους όσο γίνεται πιο μακριά – στη Νέα Υόρκη, στο Λος Άντζελες, αν μπορούσαν θα την τοποθετούσαν και στον Άρη. Ή βλέπω άλλους, που νιώθουν αίφνης μεταφυσικές ανησυχίες αλλά επ’ ουδενί δέχονται ότι μπορεί να τους αφορά ο θεός των πατέρων τους. Και πού πάνε; Μήπως σε καμιά εκκλησία ή έστω στο Άγιον Όρος; Όχι. Θέλουν τον πιο μακρινό Θεό. Όσο πιο μακριά γίνεται. Στην Ινδία, στο Όρεγκον, δεν ξέρω πού. Υπάρχουν άνθρωποι δηλαδή, ευαίσθητοι, δε λέω, που τοποθετούν τη λύση όσο γίνεται πιο μακριά, επίτηδες λες για να μείνουν εσαεί αλύτρωτοι. Μα τι απιστία είναι αυτή! Τι εβραϊσμός! Τι καινούργιος δαιμονισμός!…».
«Είμαστε μια Ανατολή που θέλησε να γίνει Δύση. Τα παλιά χρόνια το διαχειριστήκαμε πολύ καλά αυτό. Υπάρχει πολλή Δύση στη Φιλοσοφία μας, στον Μεγαλέξανδρο, στους Σελευκίδες, στην Αλεξάνδρεια, στην Κλεοπάτρα, στον Αντώνιο ή στον Ιουστινιανό. Αλλά όλο αυτό ηττήθηκε το 1453 στα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Μετά γίναμε κομμάτι της Ανατολής, αλλά στα νεότερα χρόνια μάς ξαναβρήκε αυτό που απωθήσαμε. Ας θυμηθούμε τον Ρήγα Φεραίο, τον κόμη Καποδίστρια, τον Τρικούπη, τον Βενιζέλο. Είμαστε σταυροδρόμι. Αυτό είμαστε κι αυτό ακριβώς είναι που πρέπει να διαχειριστούμε».
«Μα ήταν μια λαμπρή εποχή. […] Αισθανόμασταν μια ασφάλεια, είχαμε αισιοδοξία, ήταν σαν να δόθηκε ένα σύνθημα να βγουν από τις υπόγειες στοές τους οι πολίτες β΄ κατηγορίας, έξω επιτέλους. Να μπουν κι αυτοί στο παιχνίδι» είχε πει για την ιστορική συναυλία του στο Ολυμπιακό Στάδιο με 80.000 θεατές το 1983.
«Είπα ότι το Φεστιβάλ είναι ένας πολυέλαιος που κρέμεται στον αέρα χωρίς τοίχους, χωρίς δάπεδο, κρέμεται στο πουθενά. […] Είχαμε για πρώτη φορά μια τέχνη κρατική και επιχορηγούμενη, όπως στις χώρες του ανατολικού μπλοκ» είπε για την άρνηση παραλαβής βραβείου το 1976.
«Οι νέοι τη δεκαετία του 60 υπήρξαμε τυχεροί. Δέκα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου και της κλεισούρας, τα χειρότερα είχαν περάσει και ο δρόμος ήταν ανοιχτός μπροστά μας».
«Το φοιτητικό κίνημα [πριν το 1965] ήταν τελείως ανεξάρτητο. Δεν έπαιρνε γραμμή από τα κόμματα αλλά τα κόμματα παίρνανε γραμμή από το φοιτητικό κίνημα».
«Με ξεφώνισαν κατά καιρούς, και όχι μια και δυο φορές. Μόνο προδότη που δεν με είπανε, μολονότι έγιναν και τέτοιοι υπαινιγμοί. Εκλεκτοί συνάδελφοι, που τους συμπαθώ πάντα ‒δεν λέω το όνομά τους για να τους προστατεύσω, έχει περάσει καιρός, θα το έχουν μετανιώσει υποθέτω‒ λέγανε σε συνεντεύξεις τους ‘το έκανε για τα λεφτά’, ένας άλλος ‘πουλήθηκε’. Μια άλλη ‘θα του ανοίξω το κεφάλι’. Άγνωστοι με ξεφωνίζανε στον δρόμο, ήταν κανονική διαπόμπευση. Τα κατάπινα όλα αυτά, δέκα κιλά πήρα, διότι άνθρωπος είμαι, θέλω να με αγαπούν. Και εξάλλου, είναι στη φύση του καλλιτέχνη να θέλει να τα έχει καλά με όλους. Αλλά ακόμα πιο βαθιά στη φύση του είναι η ανάγκη να λέει αυτό που αισθάνεται, ξεχνώντας το κόστος. Όταν το θυμάται, είναι αργά, κι όταν πάει να ξαναγράψει, το ξεχνάει πάλι».
«Όλη η τέχνη είναι μια απάτη. Λέει ψέματα για να πει την αλήθεια».
«[Ο μεγαλύτερος δαίμονας της φυλής μας είναι] Ο διχασμός. Πολλά έθνη, βέβαια, έχουν διχαστεί άγρια μεταξύ τους. Και οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι, όπως το περιγράφει απολαυστικά η Σώτη Τριανταφύλλου στο βιβλίο της Το τέλος του κόσμου σε αγγλικό κήπο, και οι Ισπανοί κ.λπ., αλλά κάποτε σταμάτησαν. Τα βρήκανε. Ενώ εμείς συνεχίζουμε με άλλον τρόπο κάθε φορά. Στην Ελλάδα ο εμφύλιος δεν σταματά ποτέ, απλώς αλλάζει μορφή».
«Η Θεσσαλονίκη για όλους τους Έλληνες παίζει το ρόλο της αγαπημένης θείας όταν χάσουμε τη μητέρα μας. Μητέρα μας ήταν η Κωνσταντινούπολη. Μας απομένει η αγαπημένη της αδερφή…»
«Σ΄εμένα η μνήμη δεν είναι νοσταλγία, είναι αυτογνωσία. Σου λέει κάθε φορά ποιος είσαι, από πού έρχεσαι, τι σημασία έχουν οι πράξεις σου, σε συναρμολογεί».
«Μερικές φορές η αόρατη παρουσία των πεθαμένων μου, είναι πιο έντονη στη ζωή μου απ’ ότι των ζωντανών».
«[Η Ελλάδα] Αντέχει, δεν είναι τυχαία χώρα. Μου φαίνεται αδιανόητο να χαθεί η Ελλάδα, μου φαίνεται αδιανόητο να χαθεί η ελληνοφωνία. Εξαρτάται βέβαια κι από μας, καλό είναι να’χουμε το νου μας».
«Προσπάθησα να δώσω νόημα στα χρόνια που μας χαρίστηκαν. Γιατί τα χρόνια τρέχουν χύμα κι εμείς τους δίνουμε ένα σχήμα…»
«Θα περάσουνε τα χρόνια, θα πεθάνουν και οι δυο, μα η Ελλάδα δεν πεθαίνει και ας έχει πυρετό».
«Η Μεταπολίτευση είναι σίγουρα μια στιγμή ιστορική, έρχεται ο Καραμανλής με το αεροπλάνο του Ζισκάρ Ντ’ Εσταίν, ο Ανδρέας, η Μελίνα, έρχονται εκτοπισμένοι από τα νησιά, από τις φυλακές. Επίσης επιστρέφουν χιλιάδες εμιγκρέδες που είχαν φύγει λόγω της χούντας. Χιλιάδες σπίτια γιορτάζανε, ο κόσμος έπαιρνε στους ώμους του τους πολιτικούς του ηγέτες. Ήταν ένα πανηγύρι αλλά και μια ιστορικά στιγμή».
«Πρέπει τα παιδιά να μάθουν ότι πρέπει να προστατεύουν και αν χρειαστεί να υπερασπιστούν τη δημοκρατία».
«Το 1974 που έπεσε η χούντα έγραψα ένα τραγούδι για την Κύπρο και το έδωσα να το τραγουδήσει η Μελίνα Μερκούρη σε γήπεδο κατάμεστο. Η Μεταπολίτευση ήθελε γήπεδα με επικά τραγούδια, εγώ είμαι άλλη πάστα, μου αρέσει η ειρωνεία και ο λυρισμός».
«Το έργο μου επηρεάζεται από την πραγματικότητα και μετά πλάθεται μέσα μου».
«Η καμπύλη της Μεταπολίτευσης είναι και η καμπύλη του έργου μου».
«Αν ο σημερινός αντιεξουσιαστής έφηβος κατεβαίνει στους δρόμους για να κάψει την Αθήνα, δεν τον καταλαβαίνω… Εμείς δεν κάναμε έτσι… Ο κόσμος σήμερα θέλει αλλαγή, όπως εκείνος του Woodstock, αλλά δεν θέλει μπάχαλο και διάλυση».
«Η τεχνολογία έκανε άλματα, ο άνθρωπος πήγε στο φεγγάρι, βρήκε το χάπι και ο γυμνασιάρχης επέμενε να είμαστε κουρεμένοι γουλί. Μας υποχρέωνε να φοράμε εκείνο το πηλήκιο με τη κουκουβάγια. Ε, δεν πήγαινε έτσι… Εμείς καταρχήν ήμασταν θυμωμένοι με τους μπαμπάδες και τις μαμάδες και ότι τους έμοιαζε, με μια εκκλησία ηθικολόγα με ένα Θεό τιμωρό. Δηλαδή, το δραματάκι της μικρής μας εστίας, το προβάλαμε πάνω στη μεγάλη σκηνή της αμφισβήτησης. Αυτό έγινε».
«Όταν ήμουν πολύ νέος, αμφισβήτησα τους γονείς μου για να υπάρξω, και μαζί με αυτούς αμφισβήτησα και ότι τους ψυχαγωγούσε, τη Βέμπο, τον Χαιρόπουλο κτλ. Αλλά μεγαλώνοντας σου λείπουν οι γονείς σου, όπως τώρα τα Χριστούγεννα και σιγά-σιγά ένιωσα ότι μου λείπει και αυτό που τους ψυχαγωγούσε, εκείνα τα τραγούδια».
«Όταν ήμασταν έφηβοι πηγαίναμε στα πάρτι και ακούγαμε τους Platters, χορεύαμε slow με τα κορίτσια, τότε ήταν αρρένων και θηλέων, το πάρτι ήταν ο μόνος τρόπος να συνευρεθείς. Αλλά ταυτοχρόνως πηγαίναμε και στον αυλόγυρο της εκκλησίας και στις διαδηλώσεις. Το τραγούδι είναι μια σύνθεση που προσπαθεί να ενώσει το πάρτι, την ψαλτική υμνογραφία της εκκλησίας, τη διαδήλωση». Πρόσθεσε ότι η δική του γενιά ήταν «αριστερής συμπεριφοράς και συντηρητικής ψυχοσύνθεσης».
Από το περιοδικό ΦΑΝΤΑΖΙΟ, 1975
«Όταν [ο Χατζιδάκις] έγραψε (τραγούδια) για τη Βουγιουκλάκη, δεν έγραφε ως μη σοβαρός. Έγραφε ως μη σοβαροφανής… Διαμόρφωσε το αυτί μας…. Ήταν ένας βασιλιάς, ο μόνος βασιλιάς που γνώρισα επί Γης. Θαυμάσιος άνθρωπος και υπέροχος συνθέτης».
«Η μουσική δημιουργεί φυλές. Πάντα υπήρχαν και υπάρχουν τραγούδια που γίνονται σημαίες ή εθνικοί ύμνοι πολλές φορές για έναν ολόκληρο λαό. Ας πούμε, η Συννεφιασμένη Κυριακή είναι σαν εθνικός ύμνος, όλοι ενωνόμαστε σε αυτό το τραγούδι. Πολλές φορές όμως αντιπαθούμε έναν κόσμο επειδή αντιπαθούμε τα τραγούδια που τα ακούει ή το ανάποδο».
«Χρειαζόμαστε νέους ανθρώπους που έχουν τη γενναιότητα να σκεφτούν περισσότερο, να τολμήσουν να προσπαθήσουν για ένα καινούργιο αφήγημα της χώρας μας».
«Ο κόσμος ακολούθησε τις κατευθύνσεις των πολιτικών που ήταν ευχάριστες γιαυτό τους ψηφίσαμε, δανειστήκαμε και στο τέλος χρεοκοπήσαμε. Η ειρωνεία με τον θυμό είναι ότι δεν θυμώσαμε επειδή αλόγιστα και αντιπαραγωγικά δανειζόμασταν και χρεοκοπήσαμε. Θυμώσαμε με τους πολιτικούς επειδή δεν είχαν την ικανότητα να συνεχίσουμε να δανειζόμαστε και να αναβάλλεται επ’ άπειρον η χρεοκοπία. Τώρα τα πράγματα φαίνονται πιο υγιή από ότι τα προηγούμενα χρόνια».
«Το φορτηγό είναι μαγικό πράγμα. Ξέρεις εθνική οδός, πικροδάφνες, πλαστικά μπουκάλια στην άκρη, σιδεράδικα και τζουκ-μποξ και εν τέλει η Ομόνοια, όπως ακριβώς την είχε αγαπήσει πριν 20 χρόνια ο Νίκος Κούνδουρος, σαν μια τεράστια τρύπα δηλαδή, που όμως δεν θέλει να είναι τρύπα και γι’ αυτό φέγγει…»
«Συχνά όμως ξέμενα και τότε με συμμάζευε πότε ο Λοΐζος, πότε ο Μαμαγκάκης, α ναι και ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Συγκεκριμένα, το καλοκαίρι του ’64 γύρναγα άστεγος και νηστικός και κάθε βράδι διερρήγνυα τα γραφεία του Συλλόγου Μπέρτραντ Ράσσελ για την ειρήνη, έστρωνα κάτω αφίσες… και κοιμόμουν κι’ έφευγα σκαστός το πρωί.»
«Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα ή παράταξη. Νομίζω ότι όποιος προσχωρεί σε κόμμα, διαιωνίζει το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόμαστε και σαν άτομα και σαν λαός εδώ και δεκαετίες».
«Πράγματι είμαι ένα περίεργο είδος αριστερού που γεννήθηκε με τον εμφύλιο και που δεν δέχεται να εκλέξει με τους όρους που του θέτει αυτός ο εμφύλιος».
Mια συλλογή αποσπασμάτων από συνεντέυξεις του Διονύση Σαββόπουλου στον Ευάγγελο Βενιζέλο, την Καθημερινή, τον Τχυδρόμο, την Parallaxi, τον ΣΚΑΙ και τη LIFO.
Πηγή: In.gr
