Είναι η αυγή μιας νέας εποχής. Η βιομηχανική επανάσταση μεταμορφώνει τις πόλεις, φουσκώνει τα εργοστάσια, γεμίζει τον κόσμο καπνό και κόπωση.
Οι εργάτες στοιβάζονται σε βάρδιες που διαρκούν δώδεκα, δεκατέσσερις, δεκαέξι ώρες. Κανείς δεν μετρά τις απώλειες από τα εργατικά ατυχήματα, τα παιδιά στα ορυχεία, τις γυναίκες στις μηχανές. Όμως κάτι αρχίζει να αλλάζει. Η ιδέα του οχτάωρου γίνεται φλόγα.
Το Σικάγο είναι το καμίνι της οργής. Εκατοντάδες συνδικάτα, σοσιαλιστές, αναρχικοί, μετανάστες Γερμανοί, Ιρλανδοί, Ιταλοί — όλοι μαζεύονται κάτω από τη σημαία του εργατικού κινήματος.
Το βασικό αίτημα
Η 1η Μαΐου 1886 είναι η ημέρα που θα διεκδικήσουν το αυτονόητο: οχτώ ώρες δουλειά, οχτώ ώρες ξεκούραση, οχτώ ώρες ελεύθερου χρόνου. Το σύνθημα διαπερνά τα εργοστάσια σαν ηλεκτρικό ρεύμα: “Eight hours for work, eight hours for rest, eight hours for what we will!”
Στην αρχή, όλα μοιάζουν σαν γιορτή. Εκατοντάδες χιλιάδες κατεβαίνουν σε πορείες σε όλη την Αμερική. Στο Σικάγο μόνο, πάνω από 80.000 απεργοί γεμίζουν τους δρόμους. Οι ηγέτες του εργατικού κινήματος – ο αναρχικός Άλμπερτ Πάρσονς, ο ριζοσπάστης Όγκαστ Σπάις, ο Σάμιουελ Φίλντεν – μιλούν από τα βάθρα με πάθος. Καλούν σε ειρηνική αντίσταση, σε μαζική ανυπακοή, σε αξιοπρέπεια.
Όμως το σύστημα δεν συγχωρεί τη διεκδίκηση.
Οι βίαιες συγκρούσεις
Στις 3 Μαΐου, οι απεργοί συγκρούονται με απεργοσπάστες και αστυνομικούς έξω από το εργοστάσιο McCormick Reaper Works. Η αστυνομία ανοίγει πυρ.
Τουλάχιστον δύο εργάτες πέφτουν νεκροί. Το αίμα τους ποτίζει το πεζοδρόμιο – και φουντώνει τη σπίθα.
Την επομένη, 4 Μαΐου 1886, οργανώνεται συγκέντρωση στην πλατεία Haymarket. Ξεκινά ειρηνικά. Μερικές εκατοντάδες άνθρωποι ακούν τους ομιλητές υπό τη βροχή.
Οι αστυνομικοί στέκονται απέναντι, σε παράταξη. Ο Σπάις, ο Πάρσονς, ο Φίλντεν μιλούν για δικαιοσύνη, για τα δικαιώματα των εργατών, για τον φόβο που προσπαθεί να τους φιμώσει. Η συγκέντρωση πλησιάζει στη λήξη της.
Η βομβιστική επίθεση
Και τότε — ένα άγνωστο χέρι πυροδοτεί μια βόμβα.
Η έκρηξη τσακίζει το πλήθος. Επτά αστυνομικοί σκοτώνονται, δεκάδες άλλοι τραυματίζονται. Η αστυνομία απαντά με μανία: πυροβολεί στα τυφλά, σκοτώνει εργάτες, συλλαμβάνει ηγέτες του κινήματος, κάνει έρευνες χωρίς εντολές, εισβάλλει σε σπίτια αναρχικών και σοσιαλιστών. Η υπόθεση Haymarket γίνεται εθνική υστερία.
Οκτώ άνδρες συλλαμβάνονται — οι περισσότεροι δεν ήταν καν παρόντες όταν έσκασε η βόμβα. Η ενοχή τους δεν αποδεικνύεται ποτέ, αλλά η καταδίκη τους είναι προαποφασισμένη. Ο δικαστής τους καταδικάζει σε θάνατο.
Στις 11 Νοεμβρίου 1887, τέσσερις από αυτούς οδηγούνται στην αγχόνη. Ο Λούις Λινγκ, ο νεότερος, αυτοκτονεί στο κελί του λίγο πριν απαγχονιστεί. Αφήνει πίσω του ένα τελευταίο μήνυμα: Η σιωπή σας δεν θα σας σώσει.
Τα χρόνια περνούν. Οι αληθινοί ένοχοι της βόμβας δεν αποκαλύπτονται ποτέ. Το 1893, ο κυβερνήτης του Ιλινόις αποδίδει χάρη στους επιζώντες και αναγνωρίζει δημόσια ότι δεν υπήρχαν στοιχεία εναντίον τους.
Το αίμα γράφει την Ιστορία
Όμως το αίμα των μαρτύρων του Χέιμαρκετ έχει ήδη χαράξει την Ιστορία.
Η 1η Μαΐου γίνεται σύμβολο. Οι εργάτες όλου του κόσμου την αγκαλιάζουν ως δική τους ημέρα. Η Πρωτομαγιά δεν είναι πια γιορτή των λουλουδιών, αλλά των αγώνων. Η μνήμη των οχτώ του Χέιμαρκετ γίνεται ζωντανή σημαία.
Σε Παρίσι, Βερολίνο, Αθήνα, Μπουένος Άιρες, Σανγκάη — παντού όπου οι εργάτες σηκώνουν κεφάλι, οι σκιές των Πάρσονς, Σπάις, Λινγκ και των συντρόφων τους στέκονται εκεί.
Γιατί η ιστορία της Πρωτομαγιάς δεν γράφεται με πανηγυρικούς, αλλά στον αγώνα. Στο πεζοδρόμιο του Σικάγο, στη σκάλα της αγχόνης, στη βροχή της 4ης Μαΐου. Εκεί που η φωνή των εργαζομένων τόλμησε να διεκδικήσει.
