Στις 760 σελίδες της «Ιθάκης» του ο Αλέξης Τσίπρας μιλάει για όλα και για όλους, είναι ένα προσωπικό χρονικό για την πιο κρίσιμη δεκαετία της Μεταπολίτευσης, ενός από τους βασικούς πρωταγωνιστές της.
Από τις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν όλοι οι βασικοί παράγοντες της εποχής με καταγραφές από τις προσωπικές συζητήσεις ή και συγκρούσεις: Η Άνγκελα Μέρκελ, ο Φρανσουά Ολάντ, ο Ζαν Κλoντ Γιούνκερ αλλά και ο Σόιμπλε, ο Ντάισενμπλουμ, η Κριστίν Λαγκάρντ, όπως και ο Πούτιν και ο Μπαράκ Ομπάμα. Τον δικό τους χώρο έχουν οι σύντροφοι του, ενίοτε με αιχμηρά σχόλια, κυρίως ο Γιάνης Βαρουφάκης, η Ζωή Κωνσταντοπούλου, ο Παναγιώτης Λαφαζάνης και ακόμη περισσότερο, όταν μπαίνει στα της διαδοχής, ο Στέφανος Κασσελάκης.
Από την στιγμή που το θέμα της παραμονής στο ευρώ ήταν ανοικτό και η συζήτηση έντονη με φωνές υπέρ της αποχώρησης, όχι μόνο μεταξύ των εταίρων αλλά και εντός ΣΥΡΙΖΑ, ο Αλέξης Τσίπρας κλήθηκε να πάρει καθοριστικές αποφάσεις τις οποίες περιγράφει με δραματικό τρόπο. Ξεκαθαρίζει όμως δίχως περιθώριο αμφιβολίας ότι ποτέ δεν σκέφτηκε την έξοδο από το ευρώ.
Ο αναγνώστης μένει με την εντύπωση ότι ενώ πάλεψε και τα έβγαλε πέρα με μεγάλα μεγέθη της ευρωπαϊκής σκηνής τελικά ηττήθηκε από την συντεταγμένη ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη, τον οποίο κατά τα άλλα αποδομεί πλήρως, και από τις μικροπρέπειες της εσωτερικής σκηνής του ΣΥΡΙΖΑ που μονίμως τον αμφισβητούσε. Βέβαια το γιατί δεν έκανε, ειδικά μετά το 2019 την μεγάλη τομή στον ΣΥΡΙΖΑ που θα ήταν restart συνολικά για την Αριστερά, μένει αναπάντητο.
Η “Ιθάκη” κλείνει τους λογαριασμούς με το παρελθόν για να δημιουργήσει την βάση για το μέλλον. Το στίγμα το δίνει στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του. «Για μας, όπως και για τους αριστερούς και προοδευτικούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, πιστεύω ότι ήρθε ο καιρός για μια νέα ανάγνωση της πραγματικότητας, με στόχο να την αλλάξουμε. Να γίνουμε καταλύτης σε ένα νέο κοινωνικό και πολιτικό κύμα, που θα συνενώσει αποτελεσματικά τα πολύχρωμα κινήματα αντίστασης και με πυξίδα τις ανάγκες της πατρίδας θα δώσει κίνητρο, έμπνευση, εναλλακτική στους κουρασμένους πολίτες».
Στο προσωπικό του χρονικό ο Αλέξης Τσίπρας μιλά για τις συζητήσεις που είχε με τους πρωταγωνιστές και τους διεθνείς ηγέτες. Χωρίς να αποφεύγει την αυτοκριτική και την αναγνώριση των λαθών, είναι εμφανές ότι παραθέτει τα γεγονότα μέσα από την δική του οπτική αναδρομικής δικαίωσης, τουλάχιστον για τις βασικές αποφάσεις. Επιμένει ότι το συντριπτικό «Όχι» του ελληνικού λαού που ήταν δική του απόφαση για την οποία μετά το αποτέλεσμα τον συνεχάρη ο Φιντέλ Κάστρο και ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ανάγκασε τους δανειστές να αποσύρουν τα τελεσίγραφα και να ανοίξει ένας νέος κύκλος διαπραγμάτευσης που σύμφωνα με την δική του άποψη πέτυχε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Συνομιλία με Ομπάμα
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η περιγραφή του τηλεφωνήματος με τον Μπαράκ Ομπάμα που δίνει μία μικρή γεύση για το πώς λειτουργεί η διεθνής διπλωματία.
Αναφέρει στην Ιθάκη: «Στις Βρυξέλλες δέχθηκα τηλεφώνημα από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα. Ήμουν στο ξενοδοχείο, λίγο πριν φύγω για τη Σύνοδο. Αφού μου έδωσε συγχαρητήρια για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, μου είπε: “Έχω ένα καλό και ένα κακό νέο να σου μεταφέρω”. “Να ξεκινήσουμε από το καλό;”. “Το καλό είναι ότι μετά τη νίκη σου στο δημοψήφισμα, είσαι ο κυρίαρχος των πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα”. “Και το κακό;”. “Το κακό νέο είναι ότι έχουν συσπειρωθεί απέναντί σου δυνάμεις που θέλουν σήμερα να τορπιλίσουν τη διαπραγμάτευση και τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά. Υπάρχει ένα ισχυρό μπλοκ που θέλει, για λόγους κυρίως πολιτικούς, να μην ολοκληρωθεί η διαπραγμάτευση σήμερα και να οδηγηθείτε στο αδιέξοδο. Δεν μπορώ να σου πω λεπτομέρειες, αλλά ένα πράγμα σου ζητώ, να είσαι ψύχραιμος. Και να ξέρεις ότι εμείς θα είμαστε καθ’ όλη τη διάρκεια on board, θα παρακολουθούμε τις εξελίξεις και παρασκηνιακά θα παρέμβουμε αν χρειαστεί”. Το παρασκήνιο, το έμαθα εκ των υστέρων.
Οι Αμερικανοί και ο Σοσιαλδημοκράτης Αντικαγκελάριος Γκάμπριελ πίεζαν τη Μέρκελ προς την κατεύθυνση της παραμονής της Ελλάδας στο ευρώ. Ενώ ο Σόιμπλε, με τον Ολλανδό συντηρητικό πρωθυπουργό Ρούτε και τους άλλους σκληρούς της Ευρωζώνης, πίεζαν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Και η Μέρκελ βρισκόταν μπροστά σε δίλημμα».
Ο ωμός Πούτιν
Εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον έχει η παράθεση της συνάντησής του με τον Βλαντιμίρ Πούτιν στην Πετρούπολη στις 19 Ιουνίου του 2015 κατά την διάρκεια της συμμετοχής σε διεθνές οικονομικό φόρουμ. Τον είχε συναντήσει και στην Μόσχα σε επίσημη επίσκεψη αλλά σε αντίθεση με την εθιμοτυπική πρώτη φορά, η συγκεκριμένη συζήτηση χαρακτηρίζεται ως «ωμή».
Γράφει ο Αλέξης Τσίπρας: «Το απόγευμα της ομιλίας μου στο Φόρουμ συναντήθηκα με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Αυτή η δεύτερη προσωπική μας συνάντηση υπήρξε πραγματικά σημαντική εμπειρία. Ήμασταν στην αίθουσα μόνο οι δυο μας. Χωρίς τους συμβούλους μας. Κρατήσαμε μόνο έναν μεταφραστή…». Αφού του ανέπτυξε την κατάσταση ζήτησε από τον Πούτιν «Να μου πει καθαρά ποια ήταν η θέση της Ρωσίας. Και ποια θα ήταν αν, παρά τις δικές μας προσπάθειες, οι διαπραγματεύσεις κατέληγαν σε ναυάγιο. Τι σήμαινε το γεγονός ότι ακόμα και μια συμβολική επένδυση 200-300 εκατομμυρίων σε έντοκα γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου η Ρωσία την αρνήθηκε. Η απάντησή του ήταν όχι απλώς ειλικρινής, αλλά θα έλεγα ωμή. Θα προτιμούσε, μου είπε, εκείνα τα χρήματα που ζητήσαμε να τα έδινε σε ένα ορφανοτροφείο, διότι, αν τα έδινε στην Ελλάδα, θα ήταν σαν να τα πετούσε σε έναν σκουπιδοτενεκέ. Γιατί η Ελλάδα ήταν μια χώρα χρεοκοπημένη και δεν θα σωζόταν με 300 εκατομμύρια ευρώ. Είχε ανάγκη από 300 δισ. και όχι από 300 εκατομμύρια. Η Ρωσία, συνέχισε, είναι μια πλούσια χώρα, αλλά όχι τόσο πλούσια ώστε να μπορεί να ξεπληρώσει το χρέος της Ελλάδας. Εντέλει, κατέληξε, πως θα έπρεπε να φτάσω σε μια συμφωνία με τους εταίρους μας. “Να τα βρεις με τη Μέρκελ”, μου είπε απλά και καθαρά… “Η Ελλάδα, δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό, ανήκει σε μια άλλη σφαίρα επιρροής»”. “Εννοείς το ΝΑΤΟ;” τον διέκοψα. “Ναι ανήκει στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βρίσκεται στη γερμανική σφαίρα επιρροής”.
Πατρική ειρωνεία Σόιμπλε
Ενδιαφέρον έχει φυσικά και η συνάντηση με τον Σόιμπλε που έγινε στο Βερολίνο τον Μάρτιο του 2015. Γράφει: «…Ήταν η πρώτη φορά που συναντιόμασταν από κοντά, η συνάντησή μας κράτησε μια ολόκληρη ώρα αντί του προγραμματισμένου μισάωρου. Ψυχρός αλλά πολύ ευγενικός, με άφησε να μιλήσω…Ο Σόιμπλε με ρώτησε αν πίστευα ότι η Ελλάδα μπορούσε ή έπρεπε να μείνει στην Ευρωζώνη. Και όταν του απάντησα θετικά, αντέδρασε παίρνοντας το γνωστό βλοσυρό του ύφος: “Κοίταξε να δεις, πώς θα κάνεις αυτά τα οποία έχεις εξαγγείλει;”. Του απάντησα πως πίστευα πως μπορούσα να είμαι συνεπής στις εξαγγελίες μου, αρκεί η Ευρώπη να μην επιθυμούσε την καταστροφή της Ελλάδας αλλά έναν έντιμο συμβιβασμό, και του ανέλυσα σε γενικές γραμμές τη στρατηγική μου.
Όταν τελείωσα, ο Σόιμπλε με κοίταξε με εκείνο το ψυχρό, σταθερό βλέμμα που δεν άφηνε πολλά περιθώρια παρερμηνείας. Με έναν τόνο πατρικής ειρωνείας, μου είπε: “Κοίταξε να δεις, θα σου δώσω μια φιλική συμβουλή… Αν πράγματι σκοπεύεις να εφαρμόσεις όλα αυτά που έχεις εξαγγείλει, θα σου ευχόμουν να μην εκλεγείς ποτέ”.
Στο άλλο άκρο ήταν ο Φρανσουά Ολάντ. Στο βιβλίο περιγράφει την συνομιλία που είχε μετά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου: «…ο Ολάντ ακούγονταν πολύ προβληματισμένος. Μου είπε πως αρκετές χώρες, ανοιχτά πλέον, ήθελαν την Ελλάδα εκτός ευρωζώνης και χρησιμοποιούσαν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για να πιέσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Η ευρωπαϊκή δεξιά, σχεδόν στο σύνολό της, υποστήριζε την έξοδο της Ελλάδας από το Ευρώ. Στην συνέχεια μου τόνισε πως αν ήθελα να αποφύγουμε κάτι τέτοιο, που θα ήταν το χειρότερο σενάριο, θα έπρεπε να υπάρξουν δεσμεύσεις από την μεριά μου πολύ κοντά σε αυτά που είχε προτείνει ο Γιούνκερ».
Η απόφαση για το δημοψήφισμα
Γράφει ο Αλέξης Τσίπρας για το δημοψήφισμα όπως την μετέφερε στα στελέχη: «…Η απόφασή μου δεν ήταν εύκολη….Αυτό δεν είναι διαπραγμάτευση. Είναι παγίδα. Θέλουν να μας τελειώσουν, κι εμείς δεν μπορούμε να συνεχίσομε να προσποιούμαστε πως δεν το βλέπουμε…Προτείνω να πάμε σε δημοψήφισμα, δεν υπάρχει άλλη λύση…Μακάρι να υπήρχε άλλη λύση εύκολη, όλες οι λύσεις είναι δύσκολες».
Τα ελληνικά πρόσωπα του δράματος
Σκληρός είναι ο Αλέξης Τσίπρας για τον Γιάνη Βαρουφάκη: «…Ενώ δίναμε λοιπόν ένα υπαρξιακό αγώνα, την ίδια ώρα, ο υπουργός Οικονομικών έκανε φωτογραφίσεις προώθησης των βιβλίων του στο εξωτερικό και είχε επιδοθεί σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι προσωπικής προβολής, το οποίο φλέρταρε απροκάλυπτα με τη ματαιοδοξία…Πολύ γρήγορα ο Βαρουφάκης από asset μετατράπηκε σε αρνητικό πρωταγωνιστή
Παρομοίως και για την Ζωή Κωνσταντοπούλου: «…Μια χαρακτηριστική περίπτωση αυτοκαταστροφικής αδιαλλαξίας ήταν εκείνη της Ζωής Κωνσταντοπούλου. Η διαχείρισή της υπήρξε μια από τις πλέον επώδυνες εμπειρίες εκείνης της περιόδου. Είχα ήδη μετανιώσει για την πρόταση που της είχα απευθύνει να αναλάβει τη θέση του Προέδρου της Βουλής…Η στάση της ήταν συστηματικά συγκρουσιακή και παρελκυστική….Επέμενε με εξουσιαστική μανία, γαντζωμένη στην καρέκλα, προσδοκώντας προφανώς ότι μια τέτοια στάση θα της επέτρεπε να εκπληρώσει τις αρχηγικές της φαντασιώσεις…Αντί για θεσμική εγγυήτρια, είχε μετατραπεί σε παράγοντα γελοιοποίησης του Κοινοβουλίου».
Αιχμές στον Πολάκη
Επικρίσεις επιφυλάσσει και τον Παύλο Πολάκη κυρίως για την στάση του στην πανδημία: «Μέσα στην ιδιόμορφη και δύσκολη αυτή περίοδο, εμφανίστηκε πάλι με το δικό του μπαϊράκι ο Πολάκης. Χωρίς καμία συνεννόηση, με αναρτήσεις και δηλώσεις του, υποβάθμιζε την αξία των εμβολίων, αμφισβητούσε τις οδηγίες της Επιτροπής Λοιμωξιολόγων…Αρκετοί μου είχαν εισηγηθεί να τον διαγράψω. Αν και ομολογώ ότι το σκέφτηκα πολύ, δεν αποφάσισα κάτι τέτοιο…. Στις 26 Φεβρουαρίου, έκανε ένα ακόμα θαύμα ο Πολάκης….Έκανε μια ανάρτηση, στοχοποιώντας 13 δικαστές και 15 δημοσιογράφους Εξοργίστηκα». Ήδη ο Παύλος Πολάκης αντέδρασε και έπεται συνέχεια.
Επίθεση στον Μητσοτάκη
Ενώ του «πιστώνει» ότι έχει μετατρέψει την ΝΔ σε οργανωμένο στρατό σε σχέση με το σκορποχώρι του ΣΥΡΙΖΑ του ασκεί σκληρή κριτική: «Ο Μητσοτάκης αντιλαμβάνεται τη διακυβέρνηση ως προσωπικό φέουδο και δεν υπολογίζει μπροστά στις επιδιώξεις του εμπόδια όπως το Σύνταγμα, οι θεσμοί και οι νόμοι. Αποδείχθηκε, ότι το δήθεν επιτελικό κράτος που διαφήμιζε, δεν ήταν παρά προσωπικό καθεστώς, κλειστό, αυταρχικό, ιδιοτελές και απολύτως εχθρικό προς κάθε έννοια δημοκρατικής λογοδοσίας».
Αυτοκριτική για Novartis
Από τα μεγάλα εσωτερικά θέματα που αντιμετώπισε αξίζει να αναφερθεί η αυτοκριτική του για την Novartis: «…Οδηγηθήκαμε σε μια πολιτικά προβληματική απόφαση, που τότε δεν μπόρεσα να εκτιμήσω ότι αποτελούσε μεγάλη πολιτική παγίδα…Δεν έχω κανένα πρόβλημα να αναγνωρίσω ότι έκανα λάθος. Δεν εκτίμησα όλες τις παραμέτρους της απόφασης αυτής…Δεν κάναμε την κρίσιμη διάκριση, που έπρεπε να κάνουμε, και που απαιτούσε πολιτικό θάρρος και καθαρή ματιά: να οργανώσουμε, μέσω της Προανακριτικής Επιτροπής, μια ουσιαστική κοινοβουλευτική έρευνα, να εξετάσουμε τα δεδομένα σε βάθος και να καταλήξουμε σε τεκμηριωμένα πορίσματα. Αντί για στοχευμένη και προσεκτική απόδοση ευθυνών δώσαμε την εντύπωση πως επιλέγουμε μια μαζική παραπομπή. Και αυτό, δυστυχώς, είχε κόστος, θεσμικό, πολιτικό και αξιακό».
Εσωκομματικά
Ο Αλέξης Τσίπρας περιγράφει ότι υπήρχε βαθύτερη παθογένεια στο εσωκομματικό πεδίο και εξηγεί: «Επρόκειτο για μια σταθερή, σχεδόν μόνιμη, αμφισβήτηση προς τις επιλογές και το πρόσωπό μου. Μια αμφισβήτηση που δεν εκδηλωνόταν ανοιχτά, αλλά λειτουργούσε υπόγεια, έμμεσα, καλυμμένη πίσω από την προσχηματική κριτική στις αποφάσεις μου… Αν κάτι αποκάλυπτε ήταν η διολίσθηση του κόμματος σε έναν συνασπισμό προσωπικών στρατηγικών και ιδιοτέλειας…».
Αναλαμβάνει όμως την ευθύνη για την ήττα του 2023: «Το σκαρί του ΣΥΡΙΖΑ όμως βυθίστηκε σε ελάχιστο χρόνο από την τορπίλη Κατρούγκαλου, επειδή ήταν σαθρό και έμπαζε ήδη νερά. Είναι λάθος συνεπώς να μετατρέψουμε ένα πρόσωπο σε αποδιοπομπαίο τράγο. Η ευθύνη είναι συνολική. Και πρωτίστως βαραίνει εμένα».
Η διαδοχή
Ο Αλέξης Τσίπρας περιγράφει πώς κάλεσε στο γραφείο του την Έφη Αχτσιόγλου. Γράφει: «Η σκέψη μου για μια ομαλή μετάβαση πήγε αρχικά στην Έφη Αχτσιόγλου…Ζήτησα από την Αχτσιόγλου να έρθει επειγόντως στην Κουμουνδούρου. Παρόντες στη συνάντηση ήταν και ο Καλογήρου και ο Μαραντζίδης…Η αντίδρασή της με ξάφνιασε. Ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτική, στα όρια της άρνησης…Τα επιχειρήματά της, ομολογώ, δεν μου φάνηκαν καθόλου πειστικά…Η στάση της με αιφνιδίασε…Την επομένη το πρωί μου τηλεφώνησε και μου μετέφερε την οριστική της άρνηση. Απογοητεύτηκα. Ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για το κόμμα, αλλά και για την ίδια…»
Η πρόταση στον Χαρίτση και η άρνηση
Ερωτηματικά προκαλεί το απόσπασμα για την απόφαση του να παραιτηθεί αφού η ανακοίνωση έγινε με μερικές ημέρες καθυστέρηση και ενώ το βράδυ των εκλογών με την δήλωση του άφηνε να εννοηθεί ότι αν μη τι άλλο σκεπτόταν να ηγηθεί της ανασυγκρότησης του κόμματος. Γράφει ο Αλέξης Τσίπρας: «Το εκλογικό αποτέλεσμα της 25ης Ιουνίου 2023 ήταν το αναμενόμενο…Έπρεπε να παραιτηθώ…Ήταν η επιβεβαίωση της εσωτερικής επιλογής που είχε αρχίσει να σχηματοποιείται από την προεκλογική περίοδο του Μαϊου…Καθυστέρησα μια ακόμα μέρα. Ήθελα να εξαντλήσω κάθε δυνατότητα να υπάρχει συνέχεια και ομαλή μετάβαση του κόμματος την επόμενη μέρα…
Φώναξα τον Αλέξη Χαρίτση στο Σούνιο. Πίστευα ότι ήταν ο μόνος που θα μπορούσε, εφόσον εκλεγεί, να εξασφαλίσει, αν όχι τη συναίνεση, τουλάχιστον την ανοχή….Χωρίς περιστροφές του ανακοίνωσα την απόφασή μου να παραιτηθώ και του ζήτησα να δεχθεί να είναι υποψήφιος για επόμενος πρόεδρος του κόμματος…Στο άκουσμα της απόφασής μου να φύγω και ακόμα περισσότερο στην πρότασή μου να θέσει υποψηφιότητα, σκοτείνιασε. Μου είπε, τελικά, ότι δεν αισθάνεται έτοιμος να αναλάβει ένα τόσο μεγάλο βάρος. Και μου ζήτησε να μην παραιτηθώ…».
«Απολύτως ανάρμοστος» για το κόμμα ο Κασσελάκης
Απολαυστικό είναι το απόσπασμα για τον Στέφανο Κασσελάκη που διαψεύδει την εντύπωση που έχει δημιουργηθεί ότι τον στήριξε στην διεκδίκηση της ηγεσίας.
«Τον Κασσελάκη τον είχα γνωρίσει στα τέλη του 2022, όταν τον είχε προτείνει ο Πολάκης, ως μια καλή περίπτωση υποψηφίου από την ομογένεια για το ψηφοδέλτιο Επικρατείας…Στα τέλη Αυγούστου του 2023 μετά από επιστροφή από τις ΗΠΑ τον δέχθηκα στο σπίτι μου με τον σύζυγό του, Τάιλερ… Προς έκπληξή μου, γρήγορα συνειδητοποίησα ότι είχε έρθει για να μου ανακοινώσει την απόφασή του να είναι υποψήφιος για την προεδρία του κόμματος…Προσπάθησα να τον αποθαρρύνω…Τελικά έπεσα έξω στην εκτίμησή μου. Ο Κασσελάκης εξελέγη. Ή μάλλον οι άλλοι υποψήφιοι, και κυρίως η Αχτσιόγλου, κατάφεραν να χάσουν από τον Κασσελάκη. Και το ξύλο δεν το έφαγε αυτός. Αρχισε να το τρώει ο ΣΥΡΙΖΑ από την επομένη μέρα της εκλογής….Ο κόσμος του ΣΥΡΙΖΑ, απογοητευμένος από την ήττα και την παραίτησή μου, έψαχνε να βρει τρόπο να τιμωρήσει αυτό τον μηχανισμό. Και ο Κασσελάκης αποδείχτηκε ο κατάλληλος τιμωρός με το αγγελικό πρόσωπο. Ήταν ένας πρόεδρος απολύτως ανάρμοστος για το κόμμα του. Δεν γνώριζε ούτε τα βασικά της ελληνικής πολιτικής σκηνής, ούτε τα βασικά της σύγχρονης ελληνικής Πολιτικής Ιστορίας. Η εικόνα του στην αρχή ήταν λίγο κωμικοτραγική…».
