Παγκόσμια ημέρα του νερού σήμερα για τον ΟΗΕ και η απειλή αυτή περιγράφεται στην έκθεσης της UNESCO, με τίτλο «Νερό για την Ειρήνη». Παρά την πρόοδο που σημειώθηκε τα τελευταία 15 χρόνια, περισσότεροι από 2,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να έχουν περιορισμένη πρόσβαση στο πόσιμο νερό, έναν βασικό πόρο και αντικείμενο ολοένα και συχνότερων συγκρούσεων, αναφέρει η έκθεση: «Να ενώσουμε τις προσπάθειες για το νερό και τη χρήση του, για την ειρήνη».
Από το 1993, τα Ηνωμένα Έθνη οργανώνουν κάθε χρόνο μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης αφιερωμένη στο πιο πολύτιμο αγαθό για την ανθρώπινη επιβίωση – το νερό. Στόχος, η ευαισθητοποίηση του κοινού για την περιορισμένη ακόμη πρόσβαση σε πόσιμο νερό σε πολλές περιοχές του κόσμου.
Λόγω της παγκόσμιας αύξησης του πληθυσμού, της κλιματικής αλλαγής και της αύξησης των θερμοκρασιών, «το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού εκτίθεται σε εξαιρετικά υψηλό υδάτινο κίνδυνο κάθε χρόνο», εκτιμά το World Resources Institute στην ετήσια έκθεσή του, που δημοσιεύθηκε το 2023. Σύμφωνα με προβλέψεις του Ινστιτούτου, η ζήτηση νερού αναμένεται να αυξηθεί κατά 30% ακόμη έως το 2050.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, περίπου το 70% των αναλήψεων γλυκού νερού προορίζεται για τη γεωργία, ακολουθούμενο από τον βιομηχανικό τομέα (λίγο κάτω από το 20%) και τον οικιακό με 12%. Όμως, η κύρια αιτία της αύξησης της ζήτησης -η οποία συγκεντρώνεται στις πόλεις, ιδιαίτερα στις αναδυόμενες οικονομίες- οφείλεται στις βιομηχανικές και οικιακές χρήσεις. Ωστόσο, σχεδόν το 84% των μικροκαλλιεργητών σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος δραστηριοποιούνται σε περιοχές που χαρακτηρίζονται από λειψυδρία και λιγότερο από το ένα τρίτο έχουν πρόσβαση στην άρδευση.
Πόλεμοι για το νερό
Σε αυτό το τεταμένο κλιματικό και δημογραφικό πλαίσιο, οι συγκρούσεις που σχετίζονται με το νερό αυξάνονται. Από 94 συγκρούσεις αυτού του τύπου μεταξύ 2000 και 2009, ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σε 263 τα τελευταία 10 χρόνια, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη.
Με την αύξηση του κινδύνου έλλειψης νερού -εξηγεί η Οντρεϊ Αζουλάι, Γενική Διευθύντρια της UNESCO- οι κίνδυνοι τοπικών ή περιφερειακών συγκρούσεων αυξάνονται επίσης. Εάν θέλουμε να διατηρήσουμε την ειρήνη, πρέπει να δράσουμε γρήγορα όχι μόνο για τη διαφύλαξη των υδάτινων πόρων, αλλά και για την περιφερειακή και παγκόσμια συνεργασία σε αυτόν τον τομέα.
Συχνά ξεσπούν διαμάχες για τον έλεγχο του νερού σε περιόδους ξηρασίας: μεταξύ Αιγύπτου και Αιθιοπίας, Υεμένης και Σαουδικής Αραβίας ή ακόμα και Συρίας και Ιράκ. Ακόμη και κοντά στις πύλες της Ευρώπης, καθώς από την έκρηξη του πολέμου στην Ουκρανία, το Κίεβο και η Μόσχα αλληλοκατηγορούνται συχνά για επιθέσεις σε εγκαταστάσεις νερού.
Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν θέσει ως στόχο να διασφαλίσουν ότι όλοι οι άνθρωποι στη Γη να έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και βασικές εγκαταστάσεις υγιεινής έως το 2030. Αλλά αυτός ο στόχος φαντάζει απατηλός: Περίπου 3,5 δισεκατομμύρια γυναίκες, άνδρες και παιδιά δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν καθαρούς χώρους υγιεινής. «Με βάση τη σημερινή προοπτική, θα χάσουμε τους στόχους βιωσιμότητας για το νερό», προειδοποιούν τα στελέχη της UNESCO.«Λόγω της κλιματικής αλλαγής, μεταξύ άλλων, υπάρχει αυξανόμενη έλλειψη νερού, περισσότερες συγκρούσεις και υπάρχει κίνδυνος να υπάρξουν σκληροί πόλεμοι για το νερό στο μέλλον», λέει η Σόνια Κέπελ, επικεφαλής της Γραμματείας του ΟΗΕ για το νερό.
Και «είναι σχεδόν πάντα οι φτωχότερες και πιο αδύναμες ομάδες των οποίων η ευημερία και η ύπαρξη κινδυνεύουν περισσότερο», συνεχίζει η Παγκόσμια Έκθεση για το Νερό. Ένα παράδειγμα είναι οι συνέπειες της αποστράγγισης των ελών περιοχών στην περιοχή Σαχέλ της Αφρικής, οι οποίες οδήγησαν σε συγκρούσεις στην περιοχή σχετικά με την πρόσβαση σε νερό και σε εύφορη γη.
Υψηλότερος κίνδυνος μολυσματικών ασθενειών
Οι συνέπειες της λειψυδρίας εκδηλώνονται με πολλούς τρόπους, προειδοποιούν τα Ηνωμένα Έθνη. Από τη μία πλευρά, η έλλειψη καθαρού πόσιμου νερού στις περιοχές κρίσης σχετίζεται με αυξανόμενο κίνδυνο ασθενειών. «Η έλλειψη ή το μολυσμένο νερό μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνο για τα παιδιά με τις βόμβες και τις χειροβομβίδες», αναφέρουν οι ειδικοί.
Περιοχές πολέμου όπως η Λωρίδα της Γάζας, η Ουκρανία και το Σουδάν επηρεάζονται αυτήν τη στιγμή ιδιαίτερα. Σύμφωνα με τη UNICEF, περίπου 19 εκατομμύρια άνθρωποι μόνο εκεί, συμπεριλαμβανομένων 7,4 εκατομμυρίων παιδιών, δεν έχουν σήμερα ασφαλή πρόσβαση στο νερό. Το αποτέλεσμα: οι μολυσματικές ασθένειες εξαπλώνονται όλο και περισσότερο. Τα ύποπτα κρούσματα χολέρας στο Σουδάν έχουν υπερδιπλασιαστεί από τον Ιανουάριο.
Ειρηνοποιός δύναμη
Λόγω αυτών των δραματικών εξελίξεων, τα Ηνωμένα Έθνη ζητούν περισσότερη διεθνή συνεργασία στον αγώνα για τη διασφάλιση πόσιμου νερού – ειδικά σε περιπτώσεις διασυνοριακής χρήσης του νερού. Από τη σκοπιά του ΟΗΕ, μια τέτοια συνεργασία θα μπορούσε ακόμη και να εξουδετερώσει τις εντάσεις. «Έχουμε δει τα τελευταία χρόνια, αλλά και παλιότερα, ότι η κοινή διαχείριση των υδάτων έπαιξε ρόλο ειρηνοποιού», λέει η Σόνια Κέπελ.
Για παράδειγμα, τα Βαλκανικά κράτη που συνορεύουν με τον ποταμό Σάβα – Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη και Σερβία – συνήψαν μια διεθνή συμφωνία λίγο μετά το τέλος του πολέμου το 2002, η οποία, μεταξύ άλλων, αφορούσε την ανταλλαγή δεδομένων για την ποιότητα και την ποσότητα του νερού. Η συμφωνία αυτή οδήγησε στην ενίσχυση της συνεργασίας και της ειρήνης της περιοχής.
Μιχάλης Ψύλος • [email protected]
