Το σύθαμπο της 15ης Αυγούστου 1974, ο χρόνος σταμάτησε στο Βαρώσι. Ο τουρκικός στρατός είχε μπει στην Αμμόχωστο, έρημη πια καθώς οι δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς είχαν οπισθοχωρήσει με ανώτερη διαταγή και οι κάτοικοί της -απροστάτευτοι πλέον- είχαν εγκαταλείψει τις οικίες τους για να γλυτώσουν από την τουρκική βαρβαρότητα.
Η κατάληψη της πόλης της Αμμοχώστου ολοκληρώθηκε στις 17 Αυγούστου. Το Βαρώσι λεηλατήθηκε, σφραγίστηκε με συρματόπλεγμα και χαρακτηρίστηκε ως στρατιωτική ζώνη, υπό τον έλεγχο του τουρκικού στρατού.
Το άλλοτε διεθνούς φήμης, πολυτελές τουριστικό θέρετρο και εμπορικό κέντρο, με εκπαιδευτήρια, διοικητικές υπηρεσίες, το Μουσείο Αμμοχώστου, αθλητικές εγκαταστάσεις, πάρκα, κέντρα αναψυχής, και πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες, που φιλοξενούσαν ακόμα και διασημότητες του Χόλιγουντ, έμεινε ερειπωμένο και παρατημένο στην απονιά του χρόνου, με ετοιμόρροπα κτίρια, ζωσμένα με βλάστηση, δρόμους καλυμμένους από αγριόχορτα, μόνη ένδειξη ζωής τα ερπετά και τα τρωκτικά, και μια ανατριχιαστική σιγή.
Οι στίχοι του Λυσιώτη ποιητή Παύλου Λιασίδη συμπυκνώνουν το δράμα της καταστροφής που συντελέστηκε:
Κρίμας τα τόσα κάλλη σου τζι εμαυρογερημιάσαν
νεκατσιασμένοι Μάρτηες πιον πάνω σου ελουρκάσαν.
Πού έν’ τα πορτοκκάλλια σου, γοιον λίρες που κρεμμούνταν
τζι εκοτσινολοούσασιν οι κόφινοι πο’ ’ρκούνταν;
Σήμμερον εν θωρείς ψυσήν, καλάθιν να γεμώσει
μήτε Τουρκούν με Γρισκιανήν. Πότ’ εννά ξημερώσει;
Χαρακτηριστική και η περιγραφή στην έκθεση της Επιτροπής Αναφορών του Ευρωκοινοβουλίου του 2008: «Από το φράχτη που αποτρέπει τους πεζούς να έχουν πρόσβαση στο Βαρώσι, τα παραλιακά ξενοδοχεία, τα διαμερίσματα και τα εστιατόρια δεν είναι τίποτε περισσότερο από σαθρούς σκελετούς από μπετόν – τεράστιες αστικές ταφόπλακες που στέκονται αποφασιστικά ενάντια στο πέρασμα του χρόνου».
Μια φωτογραφία της Κάτιας Χριστοδούλου του ΚΥΠΕ, απαθανατίζει την οδύνη και την αγωνία των Βαρωσιωτών για την πόλη τους και προκαλεί ανατριχίλα: «Ανοίξτε, άφησα την ψυχή μου μέσα», γραμμένο σ’ ένα χαρτί, στερεωμένο πάνω σ’ έναν από τους σκουριασμένους φράχτες που απαγορεύουν την πρόσβαση στην πόλη. Κανείς δεν πίστευε ότι θα περνούσαν δεκαετίες μέχρι να ξαναδούν την πόλη τους.
Σαράντα επτά χρόνια μετά, η Τουρκία και το κατοχικό καθεστώς ανακοινώνουν άνοιγμα μέρους της περίκλειστης πόλης των Βαρωσίων, σε μια κίνηση αλλαγής του καθεστώτος της πόλης και δημιουργίας νέων τετελεσμένων στο Κυπριακό, κατά παράβαση των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και αγνοώντας τις δηλώσεις της Προεδρίας και μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας και της ΕΕ.
Τα Βαρώσια ανοίγουν, όχι όμως για να επιστραφούν στους νόμιμους ιδιοκτήτες ή για να τεθούν υπό τη διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών, όπως προβλέπει το ψήφισμα 550/84 του Συμβουλίου Ασφαλείας, με το οποίο καταδικάζονται ως απαράδεκτες οι απόπειρες εποικισμού οποιουδήποτε τμήματος των Βαρωσίων από άτομα διαφορετικά από τους νόμιμους κατοίκους του και ζητείται η μεταβίβαση της περίκλειστης περιοχής στη διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών. Οκτώ χρόνια αργότερα, το 789/92 προβλέπει ως Μέτρο Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης να τεθούν τα Βαρώσια υπό τον έλεγχο της Ειρηνευτικής Δύναμης, με στόχο την εφαρμογή του ψηφίσματος 550/84.
Η πρώτη ανακοίνωση για το άνοιγμα της περίκλειστης πόλης ήρθε τον Ιούνιο του 2019, με τη δήλωση της «κυβέρνησης» στα κατεχόμενα ότι τα Βαρώσια θα ανοίξουν υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση και εκεί θα γίνουν επενδύσεις. Εξαγγέλθηκε σταδιακό άνοιγμα της πόλης και ομάδα Τουρκοκύπριων και Τούρκων δημοσιογράφων ξεναγήθηκε στην περίκλειστη πόλη από τον τότε «αναπληρωτή πρωθυπουργό» και «υπουργό εξωτερικών», Κουντρέτ Οζερσάι, με τη συνοδεία αξιωματικών του τουρκικού κατοχικού στρατού.
Στις 8 Οκτωβρίου 2020, το κατοχικό καθεστώς προχώρησε σε άνοιγμα του παραλιακού μετώπου της περιφραγμένης πόλης. Κατόπιν αιτήματος της Κυπριακής Δημοκρατίας το ζήτημα οδηγείται σε κλειστές διαβουλεύσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και σε έκδοση δήλωσης της Προεδρίας του Συμβουλίου με την οποία επαναβεβαιώνει το καθεστώς της Αμμοχώστου όπως ορίζεται σε προηγούμενα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένου του ψηφίσματος 550/84 και του ψηφίσματος 789/92.
Στις 20 Ιουλίου 2021, Ερντογάν και Τατάρ ανακοίνωσαν ότι το καθεστώς της στρατιωτικής ζώνης της περίκλειστης περιοχής θα αρθεί σε μια έκταση που αντιστοιχεί στο 3,5% της συνολικής. Την ίδια μέρα, εγκαινιάστηκαν το μεστζίτ (mescit) -χώρος θρησκευτικής λατρείας- του Μπιλάλ Αγά και ο κήπος στο Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Οι εργασίες εξωραϊσμού της πόλης είχαν αρχίσει από καιρό: Εργασίες στην παραλία της Χρυσής Ακτής, χωματουργικές εργασίες, καθάρισμα των δρόμων και των προσόψεων σπιτιών από φυτά και χόρτα, καντίνες χωροθετήθηκαν σε διάφορα σημεία των δρόμων.
Οι κινήσεις της Τουρκίας και του κατοχικού καθεστώτος προκάλεσαν νέες αντιδράσεις διεθνώς, με κυριότερες των Ηνωμένων Πολιτειών, της Κίνας, της Ρωσίας, της Γαλλίας, της ΕΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο υιοθέτησε νέα Προεδρική δήλωση στις 23 Ιουλίου, ζητώντας ανάκληση της απόφασης.
Παρά τις εν λόγω αντιδράσεις, Ερντογάν και Τατάρ συνεχίζουν να υλοποιούν τους σχεδιασμούς τους για εποικισμό των Βαρωσίων. Η πόλη πολιορκείται από ξένους, ανίδεους για την ιστορία και τον πολιτισμό της, που ετοιμάζονται να την καταλάβουν για δεύτερη φορά. Οι Βαρωσιώτες επιστρέφουν για να δουν τι απέμεινε από την πόλη που τους ανάγιωσε. Θα μπορέσουν να επιστρέψουν για πάντα;
