Χιλιάδες κάτοικοι, εκατοντάδες σπίτια και εμβληματικά κτίρια αλλάζουν θέση στον αρκτικό Βορρά. Στο Κιρούνα, τη βορειότερη πόλη της Σουηδίας, η εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος και σπάνιων γαιών δεν μεταμορφώνει απλώς την οικονομία – μετακινεί κυριολεκτικά την ίδια την πόλη.
Το Κιρούνα βρίσκεται περίπου 145 χιλιόμετρα βόρεια του Αρκτικού Κύκλου και εδώ εξελίσσεται ένα από τα πιο ριζοσπαστικά εγχειρήματα αστικού μετασχηματισμού παγκοσμίως: μια ολόκληρη πόλη μεταφέρεται λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερα, ώστε να συνεχιστεί απρόσκοπτα η εξόρυξη κάτω από τα θεμέλιά της.
Η αιτία είναι η καθίζηση του εδάφους που προκαλείται από την επέκταση του τεράστιου υπόγειου ορυχείου σιδήρου της κρατικής εταιρείας LKAB. Η πόλη, που ιδρύθηκε πριν από 125 χρόνια ακριβώς για να εξυπηρετεί τις ανάγκες του ορυχείου, πληρώνει σήμερα το τίμημα της ίδιας της ύπαρξής της.
Η νέα πόλη χτίζεται περίπου 3 χιλιόμετρα μακριά από το παλιό κέντρο, σε ένα έργο πολλών δεκαετιών που αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το 2035.
«Είναι μια μικρή πόλη όπως τόσες άλλες — απλώς εξαρτάται σχεδόν ολοκληρωτικά από μία εταιρεία», εξηγεί η Jennie Sjöholm, λέκτορας στο University of Gothenburg.
Στην καρδιά της ευρωπαϊκής βιομηχανίας
Παρότι μικρή, η LKAB αποτελεί κομβικό παίκτη για την Ευρώπη: εξορύσσει περίπου το 80% του σιδηρομεταλλεύματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ταυτόχρονα, πρόσφατα ανακοίνωσε τον εντοπισμό ενός από τα μεγαλύτερα γνωστά κοιτάσματα σπάνιων γαιών στην Ευρώπη, υλικών κρίσιμων για ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ανεμογεννήτριες και την πράσινη μετάβαση.
Δεν είναι τυχαίο ότι η ΕΕ έχει χαρακτηρίσει το κοίτασμα στρατηγικής σημασίας, στο πλαίσιο του Critical Raw Materials Act, που θέτει στόχο το 40% των αναγκών της Ένωσης να καλύπτεται από εγχώρια παραγωγή έως το 2030.
«Ξέρουμε ότι αργά ή γρήγορα θα φύγουμε»
Για τους κατοίκους, η μετακόμιση δεν είναι απλώς τεχνικό ζήτημα. Είναι σίγουρα μία μεγάλη αναστάτωση στη ζωή τους, μία ουσιαστική αλλαγή.
«Όλοι στο Κιρούνα γνωρίζουμε ότι αργά ή γρήγορα θα πρέπει να φύγουμε από τα σπίτια μας. Ζούμε από τα ορυκτά», λέει ο Mats Taaveniku, πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου.
Η LKAB έχει αναλάβει το κόστος: εκτιμά αποζημιώσεις ύψους 22,5 δισ. σουηδικών κορωνών (περίπου 2,4 δισ. δολάρια) την επόμενη δεκαετία. Στους κατοίκους προσφέρεται η εμπορική αξία του ακινήτου τους συν 25% ή η κατασκευή νέας κατοικίας – επιλογή που, σύμφωνα με την εταιρεία, προτιμά περίπου το 90%.
Η εκκλησία που ταξίδεψε
Το όλο εγχείρημα τράβηξε την παγκόσμια προσοχή τον Αύγουστο του 2025, όταν η εμβληματική εκκλησία του Κιρούνα, ένα ξύλινο κτίσμα 113 ετών και βάρους άνω των 670 τόνων, μεταφέρθηκε ολόκληρη με ειδικά οχήματα στη νέα τοποθεσία — ένα θέαμα που συμβόλισε όσο λίγα την κλίμακα της αλλαγής.
Η μετακίνηση, ωστόσο, συνοδεύεται από εντάσεις:
- συγκρούσεις με τη σαάμι παράδοση εκτροφής ταράνδων,
- περιορισμούς λόγω άμυνας και προστασίας της φύσης,
- αλλά και ανησυχίες για το ίδιο το μικροκλίμα της νέας πόλης.
Μελέτη του Πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ προειδοποιεί ότι το νέο κέντρο, χτισμένο σε περιοχή όπου «λιμνάζει» το ψυχρό αέρας, μπορεί να είναι έως και 10 βαθμούς Κελσίου πιο κρύο τον χειμώνα. Σε μια πόλη όπου οι θερμοκρασίες φτάνουν ήδη τους -25°C, η διαφορά δεν είναι αμελητέα.
Μια πόλη – σύμβολο για την Ευρώπη
Σε κάθε περίπτωση το Κιρούνα μετατρέπεται σε σύμβολο της ευρωπαϊκής στροφής στα κρίσιμα ορυκτά — αλλά και των κοινωνικών και περιβαλλοντικών διλημμάτων που αυτή συνεπάγεται.
Η μάχη για την αυτάρκεια πρώτων υλών δεν δίνεται μόνο σε υπουργικά συμβούλια και βιομηχανικά σχέδια. Δίνεται και σε παγωμένους δρόμους, σε σπίτια που μετακινούνται και σε πόλεις που, κυριολεκτικά, αλλάζουν θέση στον χάρτη.
