Ο Μάριο Ντράγκι, ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, απολάμβανε τη συνταξιοδότησή του όταν χτύπησε το τηλέφωνο. Ήταν Σεπτέμβριος του 2023 και το γραφείο της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ήθελε να μάθει αν θα μπορούσε να κάνει μια τελευταία δουλειά για τις Βρυξέλλες: να βρει έναν τρόπο να κάνει την Ευρώπη ξανά ανταγωνιστική, όπως αναφέρει σε γλαφυρό ύφος, ο Τιμ Ρος, αρθρογράφος του Politico.
«Έπρεπε να σκεφτώ για μερικές μέρες… πριν πω πραγματικά ναι», θυμήθηκε αργότερα ο Ντράγκι καθώς δημοσίευε την τελική του έκθεση για την αναζωογόνηση της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Το έργο φαινόταν τόσο τρομακτικό, τόσο δύσκολο».
Την Τετάρτη, οι ιδέες του Ντράγκι για την ανταγωνιστικότητα θα επανέλθουν στο προσκήνιο, καθώς η φον ντερ Λάιεν θα παρουσιάσει το σχέδιό της για τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ, σε μια καθοριστική στιγμή της θητείας της ως προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (MFF), όπως είναι γνωστό το μεγαλεπήβολο μακροπρόθεσμο σχέδιο δαπανών της ΕΕ, θα ισχύει από το 2028 έως το 2034. Το γεγονός ότι έχουν προβλεφθεί δύο χρόνια για διαπραγματεύσεις σχετικά με το τι θα περιέχει ο προϋπολογισμός αποτελεί ένδειξη ότι — όπως συνήθως — η φον ντερ Λάιεν αναμένει μια τεράστια μάχη με τις εθνικές κυβερνήσεις, οι οποίες πρέπει να συμφωνήσουν ομόφωνα στο περιεχόμενό του.
Οι αξιωματούχοι της Επιτροπής πέρασαν το Σαββατοκύριακο σε μαραθώνιες συναντήσεις για να οριστικοποιήσουν την πρόταση και εξακολουθούσαν να εργάζονται μέχρι αργά το βράδυ της Δευτέρας, τρώγοντας πίτσες και πίνοντας κόλες και και νερό.
Τα διακυβεύματα δύσκολα θα μπορούσαν να είναι υψηλότερα. Το προτεινόμενο MFF θα πρέπει να χρηματοδοτήσει την ΕΕ για να αντιμετωπίσει πρωτοφανείς προκλήσεις, όπως ένας εμπορικός πόλεμος με την Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ, ένας πραγματικός πόλεμος με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, ο εντεινόμενος ανταγωνισμός με την Κίνα, η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, η κλιματική αλλαγή, η διεθνής μετανάστευση και η άνοδος της ακροδεξιάς, με την πολιτική της ατζέντα κατά των Βρυξελλών.
Σύμφωνα με τα λόγια του Ντράγκι, του σεβάσμιου σοφού της ευρωπαϊκής οικονομίας, «έχουμε φτάσει στο σημείο όπου, χωρίς δράση, θα πρέπει είτε να θέσουμε σε κίνδυνο την ευημερία μας, είτε το περιβάλλον μας είτε την ελευθερία μας».
O Μάριο Ντράγκι
Στο 1% μόλις του ευρωπαϊκού ΑΕΠ
Ο τρέχων βασικός προϋπολογισμός της ΕΕ ανέρχεται σε περίπου 1,2 τρισεκατομμύρια ευρώ, ποσό που δεν είναι μικρό.
Αλλά αυτό αντιπροσωπεύει μόνο περίπου το 1% του συνολικού ΑΕΠ της ΕΕ, σε σύγκριση με το 48% του προϋπολογισμού της Γερμανίας και το 57% της Γαλλίας. Αξιοσέβαστοι παρατηρητές -συμπεριλαμβανομένου του Ντράγκι- υποστηρίζουν ότι οι επενδύσεις του δημόσιου τομέα της ΕΕ είναι θλιβερά ανεπαρκείς για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ήπειρος.
Το ερώτημα είναι, πόσο μεγαλύτερο πρέπει να είναι το «μπαζούκα» του προϋπολογισμού των Βρυξελλών; Η απάντηση ποικίλλει σημαντικά, ανάλογα με το ποιος τη δίνει.
Ορισμένες χώρες επιθυμούν μηδενική αύξηση, ενώ άλλες θέλουν διπλασιασμό του προϋπολογισμού της ΕΕ, δήλωσε ο Γιαν Στράσκι, ανώτερος οικονομολόγος στον ΟΟΣΑ.
«Αυτό είναι το εύρος, από το μηδέν έως το διπλάσιο, και η εκτίμησή μου θα ήταν ότι αυξάνοντας τον [προϋπολογισμό] κατά λιγότερο από το μισό, θα μπορούσατε ήδη να επιτύχετε πολλά από αυτά που έχουν νόημα να γίνουν σε επίπεδο ΕΕ», δήλωσε ο Στράσκι στο Pολιτιψο. «Ίσως ας πούμε 20 ή 30%» – που θα ανέβαζε τον συνολικό προϋπολογισμό σε περίπου 1,3% του ΑΕΠ – «αν δαπανηθεί σωστά, θα μπορούσε να αποτελέσει τεράστια βελτίωση».
ΟΟΣΑ: Επικεντρώστε σε άμυνα και ηλεκτρική ενέργεια
Εκτός από ένα μεγαλύτερο συνολικό ταμείο, ο ΟΟΣΑ συνέστησε, σε έκθεση που εκδόθηκε αυτόν τον μήνα, την επαναπροσδιορισμό των υφιστάμενων κονδυλίων της ΕΕ ώστε να επικεντρωθούν στην άμυνα και σε μια πιο ολοκληρωμένη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, κάτι που θα μείωνε το κόστος ενέργειας και θα βοηθούσε στην τόνωση της ανάπτυξης.
Ένα μεγαλύτερο μερίδιο των δημόσιων δαπανών θα πρέπει να παραχωρηθεί στις Βρυξέλλες, πρότεινε το think tank, για τον συντονισμό πιο αποτελεσματικών διασυνοριακών έργων υποδομών, όπως οι διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας και οι αμυντικές προμήθειες.
Άλλοι αναλυτές λένε ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να είναι ακόμη πιο φιλόδοξες εάν η ΕΕ θέλει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες. Σύμφωνα με τον Ζολτ Ντάρβας, έναν από τους συντάκτες μιας νέας μελέτης από το think tank Bruegel, το κονδύλιο δαπανών του MFF πρέπει να διπλασιαστεί, λίγο πολύ, για να ληφθεί υπόψη η ανάγκη χρηματοδότησης της κλιματικής μετάβασης και η αποπληρωμή των χρεών της λόγω της Covid-19.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει αυξανόμενη πίεση να υλοποιήσει προτεραιότητες που έχουν ολοένα και περισσότερο ευρωπαϊκό χαρακτήρα», κατέληξε η μελέτη Bruegel. «Προκλήσεις, όπως η κλιματική και η ψηφιακή μετάβαση, η ανταγωνιστικότητα, η οικονομική ανθεκτικότητα, η άμυνα, η διαχείριση της μετανάστευσης και η εξωτερική πολιτική, υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα και απαιτούν συντονισμένες και επαρκώς χρηματοδοτούμενες απαντήσεις. Ωστόσο, το κύριο χρηματοδοτικό μέσο της ΕΕ, ο προϋπολογισμός της — ή MFF — παραμένει κολλημένο στο παρελθόν».
Ο Ντάρβας πρότεινε την αύξηση του προϋπολογισμού σε περίπου 2% του ΑΕΠ. Μια τέτοια αύξηση θα έθετε τον προϋπολογισμό της ΕΕ σε καλό δρόμο για να ανταποκριθεί στο μερίδιό του από τα επιπλέον 800 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως που, σύμφωνα με τον Ντράγκι, θα απαιτηθούν από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα για την αναζωογόνηση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης.
Ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, συμφωνούν ότι ο προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να αυξηθεί.
Άλλες, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, δεν θέλουν καθόλου αύξηση του προϋπολογισμού. «Η Σουηδία έχει επίγνωση να μην πιστέψει απλώς στην αφήγηση ότι τώρα χρειαζόμαστε μεγαλύτερο προϋπολογισμό επειδή έχουμε νέα προβλήματα να αντιμετωπίσουμε», δήλωσε η Σουηδέζα υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Τζέσικα Ρόζενκραντζ στο Politico. «Θα πρέπει να θέσουμε προτεραιότητες εντός του προϋπολογισμού».
Η Σουηδία επιθυμεί ιδιαίτερα το MFF να ασχοληθεί με την άμυνα και την ασφάλεια, αν και ορισμένοι αναλυτές λένε ότι η νομοθεσία της ΕΕ εμποδίζει την Ένωση να πραγματοποιεί άμεσες στρατιωτικές δαπάνες μέσω του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της. «Το πώς ακριβώς θα πρέπει να διατυπωθεί ή να απεικονιστεί αυτό στον προϋπολογισμό, σε αυτό θα πρέπει να επανέλθουμε», δήλωσε ο Ρόζενκραντζ. «Αλλά νομίζω ότι η άμυνα, η ασφάλεια, η υποστήριξη προς την Ουκρανία, καθώς και η ανταγωνιστικότητα – αυτά θα είναι τα θέματα που θα πρέπει να αντιμετωπίσει ένας νέος προϋπολογισμός».
O Ντράγκι πρότεινε επίσης τη ριζική απλοποίηση του προϋπολογισμού, μια ιδέα που η φον ντερ Λάιεν υιοθέτησε στην πρότασή της για τον συνδυασμό της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) και του Ταμείου Συνοχής — των μεγαλύτερων δαπανών της ΕΕ — σε ένα ενιαίο μεγαταμείο.
Ένας δεύτερος πυλώνας του MFF, σύμφωνα με τα περιγράμματα που έχουν ήδη ανακοινωθεί από την Επιτροπή, θα δημιουργήσει ένα νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, το οποίο θα παρέχει επενδυτική ικανότητα σε βασικούς τομείς και θα υποστηρίζει την έρευνα.
Ο τρίτος πυλώνας του προϋπολογισμού θα είναι ένα νέο ταμείο εξωτερικής δράσης, που θα συνδυάζει την αναπτυξιακή βοήθεια και τη διπλωματία, σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο της φον ντερ Λάιεν.
Ήδη, ορισμένες χώρες της ΕΕ και πολιτικοί έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους σε αυτές τις μεταρρυθμίσεις, ιδίως όσον αφορά τη χορήγηση χρημάτων στους Ευρωπαίους αγρότες και στις οικονομικά προβληματικές περιοχές.
Φόροι ΕΕ;
Το πιο δύσκολο κομμάτι είναι να αποφασιστεί εξαρχής από πού θα προέλθουν τα χρήματα, όπως αναφέρει το Politico.
Μια έντονη συζήτηση βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη σχετικά με το εάν νέες μορφές αυτών των «ιδίων πόρων», όπως ονομάζεται το εισόδημα της ΕΕ, θα πρέπει να εγκριθούν ως μέρος του νέου προϋπολογισμού, ενδεχομένως αυξάνοντας το μερίδιο των εσόδων που μπορούν να λάβουν οι Βρυξέλλες από τους υπάρχοντες φόρους ή τις οικονομικές ρυθμίσεις.
Ένας λόγος που συχνά αναφέρεται υπέρ των νέων μορφών ιδίων πόρων είναι για να μειωθεί η ένταση της συζήτησης σχετικά με τις συνεισφορές των διαφόρων χωρών στον προϋπολογισμό, η πολιτική εμμονή με τα λεγόμενα «καθαρά υπόλοιπα».
Οι χώρες που είναι καθαροί συνεισφέροντες — όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Σουηδία — πληρώνουν περισσότερα στο ταμείο από όσα λαμβάνουν πίσω. Αυτό συχνά καθιστά πολιτικά πιο δύσκολο για αυτές τις κυβερνήσεις να δικαιολογήσουν στο εγχώριο κοινό τους γιατί ο συνολικός προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να αυξηθεί.
Ο Επίτροπος Προϋπολογισμού της ΕΕ, Πιότρ Σεραφίν, έχει υποσχεθεί «ένα φιλόδοξο πακέτο ιδίων πόρων» το οποίο «αφενός θα ενισχύσει την οικονομική ικανότητα αυτού που έχουμε εδώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά αφετέρου θα είναι επίσης πολιτικά και κοινωνικά αποδεκτό για τα κράτη μέλη αλλά και για τους πολίτες της Ευρώπης».
Ο Επίτροπος Προϋπολογισμού της ΕΕ, Πιότρ Σεραφίν
Θα χρειαστεί τύχη με το μέρος του. «Δεν βλέπουμε ανάγκη για νέους ίδιους πόρους και σίγουρα όχι για ευρωπαϊκούς φόρους», δήλωσε ο Σουηδός Ρόζενκραντζ. «Γνωρίζουμε ότι υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για τα πάντα, από τη χρήση εσόδων από το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της ΕΕ και τον Μηχανισμό Προσαρμογής των Συνόρων Άνθρακα έως διαφορετικά είδη άλλων μορφών νέων ιδίων πόρων. Αυτό δεν είναι κάτι που το βλέπει αναγκαίο η Σουηδία. Θα προτιμούσαμε να δούμε μια εστίαση σε επαναπροσδιορισμό προτεραιοτήτων εντός του προϋπολογισμού, κάτι που είναι πάντα δύσκολο, αλλά αυτό πρέπει να κάνεις σε έναν εθνικό προϋπολογισμό, ακόμη και όταν έχεις νέες προκλήσεις να αντιμετωπίσεις».
Κράτος δικαίου
Ένας τρόπος για να γίνουν εξοικονομήσεις είναι να αποτραπεί το ενδεχόμενο να πάει λεστω και «ένα ευρώ» σε οποιαδήποτε χώρα παραβιάζει κατάφωρα τα δημοκρατικά πρότυπα του «κράτους δικαίου» της ΕΕ, πρόσθεσε ο Ρόζενκραντζ. Είναι μια άποψη που συμφωνεί με τους στόχους της Επιτροπής για το επόμενο MFF.
Η ομάδα της φον ντερ Λάιεν επεξεργάζεται ένα νέο καθεστώς «προϋποθέσεων», το οποίο θα ενίσχυε τις οικονομικές κυρώσεις για χώρες όπως η Ουγγαρία (και, στο παρελθόν, η Πολωνία) για τις οποίες οι Βρυξέλλες έχουν διαπιστώσει ότι δεν τηρούν τις δημοκρατικές ελευθερίες που, όπως λένε, αποτελούν βασικό στοιχείο των αξιών της ΕΕ.
Αλλά όταν κάθε χώρα της ΕΕ πρέπει να συμφωνήσει πλήρως στο πακέτο του προϋπολογισμού — συμπεριλαμβανομένης της Ουγγαρίας του Βίκτορ Όρμπαν — δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι οποιοιδήποτε κανόνες με προϋποθέσεις θα συμπεριληφθούν στο τελικό σχέδιο του προϋπολογισμού, ό,τι και αν θέλουν η φον ντερ Λάιεν και οι επίτροποι της.
Στην πραγματικότητα, το ερώτημα σχετικά με την τιμωρία χωρών που δεν τηρούν το «κράτος δικαίου» επιστρέφει στο ίδιο ουσιαστικό ερώτημα που διέπει ολόκληρο τον προϋπολογισμό: Σε τι χρησιμεύει πραγματικά η ΕΕ; Πόσα, σε αυτή την εποχή των πολλαπλών παγκόσμιων προκλήσεων, θα πρέπει οι 27 χώρες του μπλοκ να κάνουν από κοινού, μέσω συντονισμένης δράσης μέσα σε πανύψηλα γραφεία από γυαλί και χάλυβα στις Βρυξέλλες, και πόσα θα πρέπει να αποφασίζουν εντός της χώρας τους;
Τελικά, η κλίμακα και το πεδίο εφαρμογής του τελικού προϋπολογισμού της ΕΕ θα αποτελέσουν έκφραση της συλλογικής απάντησης του μπλοκ σε αυτό το ερώτημα.
«Αν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορία των συμφωνιών για το επόμενο MFF, είδαμε πολύ περιορισμένες αλλαγές από το ένα πλαίσιο στο επόμενο», δήλωσε ο Ντάρβας, ένας από τους συντάκτες της έκθεσης Bruegel. Κατά την άποψή του, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ΕΕ που αντιμετωπίζει τώρα είναι ότι η απαίτηση για ομόφωνη συμφωνία μεταξύ 27 χωρών θα «περιορίσει σοβαρά» οποιοδήποτε περιθώριο για μεταρρυθμίσεις.
«Υπάρχει τεράστια ακαμψία», είπε. «Είμαι λίγο επιφυλακτικός ως προς το αν θα υπάρξουν μεγάλες αλλαγές και αυτή τη φορά».
Πηγή: ΟΤ
