Το 2024 χαρακτηρίστηκε από τη συνέχιση των προσπαθειών για επαναφορά στην κανονικότητα μετά τις διαταράξεις που προκάλεσε η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία, με τη σταδιακή πτώση του πληθωρισμού και την αρχή της χαλάρωσης της περιοριστικής νομισματικής πολιτικής παγκοσμίως. Η αρχική ανησυχία για ύφεση που θα μπορούσε να προκληθεί από την άνοδο των επιτοκίων για την τιθάσευση του πληθωρισμού αποφεύχθηκε, με την παγκόσμια ανάπτυξη να χαρακτηρίζεται σταθερή, αν και υποτονική, και τους αναλυτές να κάνουν λόγο για «ήπια προσγείωση».
Η φετινή χρονιά χαρακτηρίστηκε ως «έτος εκλογών» με εκλογικές αναμετρήσεις, μεταξύ άλλων, σε ΗΠΑ, ΕΕ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία. Σημείο καμπής θεωρείται η εκλογή Τραμπ στο πηδάλιο των ΗΠΑ, που με τα μέτρα που είχε προαναγγείλει στην οικονομία πιθανώς να προμηνύει νέες περιπέτειες για τις διεθνείς αγορές.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις Οκτωβρίου του ΔΝΤ, η παγκόσμια ανάπτυξη αναμένεται να παραμείνει «σταθερή αλλά υποτονική», με προβλέψεις για 3,2% το 2024 και το 2025.
Με δύο μεγάλες συγκρούσεις σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή, το κλίμα αβεβαιότητας συνεχίστηκε και το 2024, με παράλληλη συνέπεια την ενίσχυση του δολαρίου αλλά και την καταγραφή ιστορικού υψηλού στην τιμή του χρυσού, που πλησίασε τον Οκτώβριο τα $2.800, καθώς οι αγορές έψαχαναν ένα «ασφαλές καταφύγιο». Από την άλλη, οι δηλώσεις στήριξης του εκλεγμένου Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ στο bitcoin εκτόξευσαν το κρυπτονόσμισμα στα $107.000.
Παρά την πτώση του πληθωρισμού διεθνώς, το ΔΝΤ επισημαίνει κινδύνους για τις προοπτικές ανάπτυξης το επόμενο διάστημα, αναφέροντας κυρίως την κλιμάκωση των περιφερειακών συγκρούσεων, τη νομισματική πολιτική που κινδυνεύει να παραμείνει περιοριστική για πολύ καιρό, την περαιτέρω επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης στην Κίνα και τη συνεχιζόμενη κλιμάκωση των προστατευτικών πολιτικών.
Το παγκόσμιο δημόσιο χρέος παρέμεινε, επίσης, ψηλό το 2024, με το ΔΝΤ να προβλέπει ότι έχει ξεπεράσει τα $100 τρισ. ή το 93% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 3,3 δισ. άνθρωποι ζουν σε χώρες οι οποίες ξοδεύουν περισσότερα στην πληρωμή τόκων του δημόσιου χρέους τους, παρά σε υγεία ή παιδεία.
Ρυθμός ανάπτυξης και προκλήσεις
Ευρώπη
Η Ευρώπη παραμένει αντιμέτωπη με μια οικονομία που παραπαίει, πολιτικές αναταράξεις στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες της ευρωζώνης και την προοπτική αναζωπύρωσης των εμπορικών εντάσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στις τελευταίες εκτιμήσεις της στη συνεδρίαση Δεκεμβρίου, η ΕΚΤ εκτίμησε ότι η οικονομική ανάκαμψη θα είναι βραδύτερη σε σχέση με τις προβλέψεις Σεπτεμβρίου. Οι εκτιμήσεις της Κομισιόν για το 2024 κάνουν λόγο για ρυθμό ανάπτυξης 0,9% στην ΕΕ και 0,8% στην ευρωζώνη. Για το 2025 προβλέπεται ανάπτυξη στο 1,5% στην ΕΕ και 1,3% στην ευρωζώνη.
Στις φθινοπωρινές εκτιμήσεις του ΔΝΤ σημειώνεται η υποβάθμιση της ανάπτυξης σε μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία με μηδενική ανάπτυξη για το 2024 και ανάπτυξη 0,8% το 2025. Η Κομισιόν στις προβλέψεις Νοεμβρίου αναφέρει ότι η οικονομική δραστηριότητα στη Γερμανία αναμένεται να μειωθεί κατά 0,1% το 2024, καθώς η μεγάλη αβεβαιότητα επιβαρύνει την κατανάλωση και τις επενδύσεις, ενώ οι εμπορικές προοπτικές επιδεινώθηκαν, καθώς η παγκόσμια ζήτηση για βιομηχανικά αγαθά αποδυναμώθηκε.
Ο κρίσιμος για τη Γερμανία μεταποιητικός τομέας έχει υποστεί πλήγματα από τα υψηλότερα ενεργειακά κόστη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την υποχώρηση της ζήτησης από το εξωτερικό. Ωστόσο, η Κομισιόν σημειώνει ότι η εγχώρια ζήτηση στη Γερμανία αναμένεται να ανακάμψει, λόγω της αύξησης των πραγματικών μισθών, που αναμένεται να στηρίξει την ανάκαμψη του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ σε 0,7% το 2025 και 1,3% το 2026.
Εν μέσω πολιτικής κρίσης, με δεύτερη προσφυγή στις κάλπες εντός ενός έτους, η Γαλλία βρίσκεται αντιμέτωπη και με κρίση χρέους, με το δημόσιο χρέος της να αναμένεται να αυξηθεί στο 117% του ΑΕΠ της μέχρι το 2026, καθώς το πρωτογενές έλλειμμά της παραμένει μεγάλο στο 6,2% για το 2024. Ενδεικτική είναι και η αύξηση στο κόστος δανεισμού της Γαλλίας, με το 10ετές ομόλογό της να είχε ξεπεράσει περιστασιακά την απόδοση του ελληνικού και ισπανικού ομολόγου. Σύμφωνα με την Κομισιόν, η ανάπτυξη στη Γαλλία για το 2024 υποστηρίχτηκε από τις δημόσιες δαπάνες και το εξωτερικό εμπόριο, με τον ρυθμό ανάπτυξης να βρίσκεται στο 1,1%, αλλά αναμένεται να μειωθεί στο 0,8% το 2025.
Στο επίκεντρο των οικονομικών συζητήσεων στην ΕΕ το 2024 βρέθηκε το ζήτημα της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας, η οποία αναπτύσσεται με τους χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τους ανταγωνιστές της. Οι χαμηλές επενδύσεις, οι υψηλές τιμές της ενέργειας και οι ελλείψεις σε δεξιότητες υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με την έκθεση Ντράγκι, στην οποία υπολογίζεται ότι απαιτούνται €800 δισ. επενδύσεων ετησίως, περίπου 4,7% του ΑΕΠ της ΕΕ, για να αποτραπεί η περαιτέρω υποχώρηση του μπλοκ πίσω από τις ΗΠΑ και την Κίνα.
ΗΠΑ
Το 2024 η οικονομία των ΗΠΑ έδειξε υποδειγματική ανθεκτικότητα, με τις προβλέψεις του ΔΝΤ να αναβαθμίζουν την ανάπτυξη για το έτος στο 2,8% και για το 2025 στο 2,2%.
Ωστόσο, οι εκλογές τον Νοέμβριο καθορίστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις συζητήσεις για το κόστος διαβίωσης, με την ακρίβεια, το στεγαστικό και το μεταναστευτικό να ήταν τα θέματα γύρω από τα οποία «συγκρούστηκαν» οι υποψήφιοι, δείχνοντας, σε κάποιο βαθμό, ότι η «καλή» πορεία της οικονομίας δεν αντανακλάται πάντοτε στο πώς βιώνουν οι πολίτες τα αποτελέσματά της.
Μετά την εκλογή Τραμπ, οι αμερικανικές μετοχές σημείωσαν υψηλά ρεκόρ, το δολάριο αυξήθηκε έναντι πολλών νομισμάτων, την ίδια ώρα που ο χρυσός και το Bitcoin σημείωσαν ιστορικά ψηλά. Βέβαια, αν ο εκλεγμένος Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ εφαρμόσει όσα προεκλογικά διακήρυττε στην οικονομία, όπως τους δασμούς στις εισαγωγές, τις μαζικές απελάσεις μεταναστών και τις μεγάλες φορολογικές περικοπές για τους πλούσιους, είναι πιθανόν να προκληθεί νέο κύμα πληθωρισμού και κατά συνέπεια να διατηρηθούν ψηλά τα επιτόκια δανεισμού.
Ηνωμένο Βασίλειο
Το Ηνωμένο Βασίλειο έπεσε σε ύφεση στα τέλη του 2023, όταν η οικονομία συρρικνώθηκε τα δύο τελευταία τρίμηνα του έτους. Στις αρχές Δεκεμβρίου 2024, o ΟΟΣΑ μείωσε τις προβλέψεις του για την ανάπτυξη του Ηνωμένου Βασιλείου στο 0,9% για το 2024, από το 1,1%, αφήνοντας το στην 4η θέση μεταξύ των χωρών της G7, πίσω από ΗΠΑ, Καναδά και Γαλλία, αλλά μπροστά από Ιταλία, Γερμανία και Ιαπωνία.
BRICS
Στο 4,8% προβλέπει το ΔΝΤ ότι θα περιοριστεί η ανάπτυξη στην Κίνα το 2024. Παρόλο που εξακολουθεί να κινείται με ταχύτερους ρυθμούς από τις δυτικές οικονομίες, ο ρυθμός ανάπτυξής της δεν έχει καταφέρει να επανέλθει ακόμη στα προπανδημικά επίπεδα. Οδηγός της επιβράδυνσης είναι μια πολυετής κρίση στην αγορά ακινήτων της χώρας, που κάποτε αποτελούσε βασικό πυλώνα ανάπτυξης, με τον τομέα σήμερα να έχει βυθιστεί σε χρέη.
Από την άλλη, η Ινδία κατέγραψε ανάπτυξη 7%, με το μπλοκ των BRICS να επιβεβαιώνει την ανάδειξή του σε σημαντική οικονομική δύναμη, αντιπροσωπεύοντας το 37,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης.
Οι προβλέψεις του ΔΝΤ για τις αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας έχουν βελτιωθεί λόγω της ζήτησης για ημιαγωγούς και πρώτες ύλες, που ενισχύεται από επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη.
Όσον αφορά τον υπόλοιπο πλανήτη, το ΔΝΤ αναφέρει ότι οι διαταραχές στην παραγωγή και τη ναυτιλία, ιδίως στον τομέα του πετρελαίου, οι συγκρούσεις και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, έχουν επιδεινώσει τις προβλέψεις για τη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία και την Υποσαχάρια Αφρική.
Η μάχη με τον πληθωρισμό
Μετά την κορύφωση του πληθωρισμού το 2022, η αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής σε ΗΠΑ και ΕΕ έφεραν αποτέλεσμα. Οι συνεχείς αυξήσεις των επιτοκίων το 2023 και στις αρχές του 2024 κατάφεραν να ρίξουν τον πληθωρισμό σε πιο «ανεκτά» όρια, αν και το επιθυμητό όριο του 2% δεν έχει ακόμη επιτευχθεί παντού. Ως αποτέλεσμα, ΕΚΤ και Fed ξεκίνησαν από το δεύτερο μισό του 2024 να μειώνουν τα επιτόκια, φοβούμενες και το ενδεχόμενο ύφεσης, σε περίπτωση που η νομισματική πολιτική παρέμενε περιοριστική για μεγαλύτερο διάστημα από όσο χρειαζόταν.
Στην ευρωζώνη ο πληθωρισμός υποχώρησε το Σεπτέμβριο κάτω από τον στόχο του 2%, αλλά ανέκαμψε τους επόμενους μήνες, φτάνοντας τον Νοέμβριο στο 2,2%. Η ΕΚΤ τον Δεκέμβριο προχώρησε στην τέταρτη μείωση επιτοκίων από τον Ιούνιο, με το βασικό επιτόκιο καταθέσεων να πέφτει στο 3%, καθώς εστιάζει όλο και περισσότερο στην τόνωση του δανεισμού για την ενίσχυση των καταναλωτικών δαπανών και των επιχειρηματικών επενδύσεων στις 20 χώρες που χρησιμοποιούν το ευρώ.
Αντίστοιχα, η Fed τον Δεκέμβριο προέβη στη δεύτερη διαδοχική μείωση επιτοκίων κατά 25 μονάδες βάσης, στο εύρος του 4,25% έως 4,50%, υπογραμμίζοντας ότι δεν αναμένει πως ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ θα υποχωρήσει στον στόχο του 2% πριν από το τέλος του 2026 και προαναγγέλλοντας ότι το πιθανότερο είναι ότι δεν θα προχωρήσει σε περισσότερες από δύο μειώσεις την επόμενη χρονιά.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο πληθωρισμός τον Νοέμβριο ανέβηκε εκ νέου στο 2,6%, ψηλό οκταμήνου, με την Τράπεζα της Αγγλίας να αποφασίζει τον Δεκέμβριο να διατηρήσει σταθερά τα επιτόκια στο 4,75%, μετά από δύο μειώσεις στις οποίες προχώρησε εντός του 2024.
Πιθανοί κίνδυνοι στην οικονομία τη νέα χρονιά
Οι εξωτερικοί κίνδυνοι που επηρέασαν την οικονομία τα τελευταία πέντε χρόνια ήταν απρόβλεπτοι. Πανδημία, εισβολή Ρωσίας στην Ουκρανία, πόλεμος στη Μέση Ανατολή, εξελίξεις στον εμφύλιο στη Συρία. Οι συνέπειες ήταν αλυσιδωτές, ξεκινώντας με διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα, άνοδο στις τιμές ενέργειας, δραματική άνοδο του πληθωρισμού. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις και ανταγωνισμοί σε όλο τον πλανήτη εξακολουθούν να διατηρούν το κλίμα αβεβαιότητας και τη νέα χρονιά.
Όσον αφορά την ανάπτυξη για το 2025, φαίνεται ότι η παγκόσμια οικονομία θα διατηρήσει την ανθεκτικότητά της, με τις εκτιμήσεις να κινούνται στα ίδια επίπεδα ή ελαφρώς πιο πάνω με το 2024, για το 2025 και 2026, γύρω στο 3,3%.
Επιπλέον, διαφαίνεται εκ νέου η απειλή του κατακερματισμού της παγκόσμιας οικονομίας και της ανόδου του προστατευτισμού, με την επιβολή δασμών, προκειμένου να προστατευτούν οι εθνικές οικονομίες και να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα των εγχώριων προϊόντων. Ήδη η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εφαρμόσει δασμούς στα εισαγόμενα κινεζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Αντίστοιχες ταρίφες έχουν εφαρμόσει και οι ΗΠΑ και ο Καναδάς. Με την εκλογή Ντόναλντ Τραμπ και τις εξαγγελίες του για εφαρμογή δασμών και προς την ευρωπαϊκή αγορά και προς το Μεξικό, εκτός από την Κίνα, ο κατακερματισμός της διεθνούς οικονομίας εντείνεται, απειλώντας να διατηρήσει τον πληθωρισμό σε ψηλά επίπεδα και το 2025.
Στον τομέα της ενέργειας, εκτιμάται ότι, παρά τις μειώσεις στην παραγωγή από τις χώρες του ΟΠΕΚ+, η ζήτηση δεν αναμένεται να είναι αυξημένη, εξαιτίας του χαμηλότερου ρυθμού ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας, και επομένως δεν αναμένεται αύξηση στην τιμή του αργού, εκτός απροόπτου.
Επιπλέον, πράσινη μετάβαση και ψηφιακός μετασχηματισμός παραμένουν στην ημερήσια διάταξη. Από την κλιματική κρίση το 2024 προκλήθηκαν ζημιές από φυσικά φαινόμενα, θεομηνίες, πυρκαγιές, σεισμούς κ.λπ. που ξεπερνούσαν τα $310 δισ. Εξάλλου, σύμφωνα με το ΔΝΤ, περίπου 40% των θέσεων εργασίας παγκοσμίως είναι πιθανό να επηρεαστούν από την τεχνητή νοημοσύνη, αν και μόνο οι μισές από αυτές αναμένεται να επηρεαστούν αρνητικά, αφού αποτελεί παράλληλα “τεράστια ευκαιρία” για τόνωση των υποτονικών επιπέδων παραγωγικότητας και ενίσχυση της παγκόσμιας ανάπτυξης.
Η αύξηση των ανισοτήτων αποτελεί ακόμη μία πρόκληση για τη νέα χρονιά. Σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι 26 πιο φτωχές χώρες στον κόσμο, όπου ζει το 40% των ανθρώπων που έχουν πληγεί πιο πολύ από τη φτώχεια, είναι πιο χρεωμένες από οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο από το 2006, υπογραμμίζοντας μια μεγάλη αναστροφή στη μάχη κατά της φτώχειας.
