Υστερούν οι Κύπριοι σε χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό σύμφωνα με δειγματοληπτική έρευνα που πραγματοποίησαν η Κεντρική Τράπεζα και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Σύμφωνα με τα βασικά ευρήματα, ο πληθυσμός ηλικίας 15-79 ετών πέτυχε μέσο όρο βαθμολογίας 56%, ενώ ανάμεσα στα ευρήματα είναι και ότι παρά το υψηλό ποσοστό σωστών απαντήσεων σε ερωτήσεις για τους τόκους δανείων (91%) και τους κινδύνους απόδοσης (89%), το 50% των ερωτηθέντων δεν γνώριζε για τη διαχείριση κινδύνου, ενώ το 65% δεν γνώριζε τον ανατοκισμό.
Η έρευνα καταδεικνύει την ανάγκη για ενισχυμένες πολιτικές για την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, όπως αναφέρθηκε κατά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων την Πέμπτη, στην Κεντρική Τράπεζα.
Τα αποτελέσματα παρουσίασε ο Δρ Γιώργος Κυριάκου, Γενικός Διευθυντής Οικονομικών, Στατιστικής και Μελετών στην Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (ΚΤΚ) σε συνάντηση με δημοσιογράφους. Στη συνάντηση συμμετείχε και ο Καθηγητής Μιχάλης Χαλιάσος (Goethe University Frankfurt, CEPR Διεθνής Συμβουλευτική Επιτροπή CyFlec) ο οποίος μίλησε για τη σημασία της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης των νοικοκυριών.
Ο κ. Κυριάκου, ο οποίος διετέλεσε Πρόεδρος της Κυπριακής Επιτροπής Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και Παιδείας (ΚΕΧΑΠ), εξήγησε αρχικώς τη δομή και τη λειτουργία της Επιτροπής υποδεικνύοντας ότι ανέλαβε την ευθύνη για τη θέσπιση Εθνικής Στρατηγικής για την Προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στην Κύπρο. Δήλωσε ακόμη ότι η ΚΕΧΑΠ έχει αποστολή την προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και της χρηματοοικονομικής παιδείας ανάμεσα στους πολίτες με στόχο να συμβάλουν στην αποτελεσματική διαχείριση των χρηματοοικονομικών τους πόρων και κατ’ επέκταση στην ενίσχυση της χρηματοοικονομικής τους ευημερίας.
Προβαίνοντας σε επεξήγηση των όρων ο κ. Κυριάκου είπε ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός ορίζεται από τον ΟΟΣΑ ως ένας συνδυασμός των γνώσεων, των δεξιοτήτων, της συμπεριφοράς και της νοοτροπίας που απαιτούνται για τη λήψη ορθολογικών χρηματοοικονομικών αποφάσεων και, κατ’ επέκταση, για την επίτευξη ατομικής χρηματοοικονομικής ευημερίας. Πρόσθεσε ότι ο ψηφιακός χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι ο συνδυασμός γνώσεων, δεξιοτήτων, και συμπεριφοράς που είναι απαραίτητες για τα άτομα ώστε να γνωρίζουν και να χρησιμοποιούν με ασφάλεια τις ψηφιακές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και τις ψηφιακές τεχνολογίες, με σκοπό τη συμβολή στη χρηματοοικονομική τους ευημερία.
Τα ευρήματα της έρευνας
Παρουσιάζοντας τα κύρια αποτελέσματα της παγκύπριας έρευνας που πραγματοποιήθηκε από τον ΟΟΣΑ σε συνεργασία με την ΚΤΚ με τεχνική βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανέφερε ότι η έρευνα ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2023 με δείγμα 1.360 ατόμων μεταξύ ηλικιών 15-79, με αντιπροσωπευτικότητα στη βάση φύλου, ηλικίας, εκπαιδευτικού επίπεδου και κατάσταση απασχόλησης. Εξήγησε ότι το ερωτηματολόγιο βασίστηκε στο αντίστοιχο διεθνές ερωτηματολόγιο του ΟΟΣΑ για σκοπούς σύγκρισης μεταξύ χωρών και περιλαμβάνει επίσης και ερωτήσεις που ενσωματώθηκαν με σκοπό την σύγκριση με το αντίστοιχο ερωτηματολόγιο της ΚΤΚ του 2018.
Ο κ. Κυριάκου είπε ότι παρά το σχετικά υψηλό μέσο όρο βαθμολογίας χρηματοοικονομικής γνώσης σε δύο πολύ σημαντικές ερωτήσεις, που αφορούν τους τόκους δανείων (91%) και τους κινδύνους και απόδοσης (89%), το ποσοστό σωστών απαντήσεων σε άλλα θέματα ήταν ιδιαίτερα απογοητευτικό. Συγκεκριμένα, όπως ανέφερε, το 50% των ερωτηθέντων δεν ήταν εξοικειωμένο με την έννοια της διαχείρισης κινδύνου, ενώ ένα ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό (65%), δεν γνώριζε την έννοια του ανατοκισμού.
Σε σχέση με το ποσοστό ενηλίκων που επιδεικνύουν χρηματοοικονομικά «ορθολογιστική» συμπεριφορά, ο κ. Κυριάκου είπε ότι ενώ το 68% του πληθυσμού διαχειρίζεται το ίδιο τα οικονομικά του, πολύ λιγότερο ποσοστό (23%) παρακολουθεί στενά τις προσωπικές χρηματοοικονομικές υποθέσεις του. Επίσης, ανέφερε ότι παρά το ότι 85% δήλωναν ότι αποταμιεύουν ενεργά, μόνο το 32% θέτει μακροπρόθεσμους οικονομικούς στόχους. Παράλληλα, δήλωσε ότι μόνο 30% έκαναν συγκρίσεις μεταξύ χρηματοοικονομικών προϊόντων πριν την αγορά τους, ενώ μόνο το 21% εξέταζαν κατά πόσο είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν αυτό το προϊόν.
Σε σχέση με το ποσοστό ενηλίκων που επιδεικνύουν χρηματοοικονομικά «ορθολογιστικές» νοοτροπίες, η έρευνα έδειξε ότι μόνο το 29% δηλώνει ότι προτιμά να αποταμιεύει για το μέλλον παρά να ξοδεύει για άμεση κατανάλωση, ενώ μόνο το 40% δίνει προτεραιότητα στο μέλλον αντί να ζει μόνο για το παρόν.
Όσον αφορά τα αποτελέσματα που αφορούν τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό ο κ. Κυριάκου είπε ότι ο εν λόγω δείκτης στην Κύπρο βρισκόταν στο 44%, με μόνο το 10% των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα να πετυχαίνει την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία των 70/100. Επίσης, επεσήμανε ότι μόνο το 15% γνώριζε ότι τα προσωπικά δεδομένα που δημοσιεύουν στο διαδίκτυο μπορούν να χρησιμοποιηθούν για στοχευμένες εμπορικές ή χρηματοοικονομικές προσφορές και μόνο το 18% γνώριζε ότι τα κρυπτονομίσματα δεν έχουν την ιδία νομική ισχύ (legal tender) με τα χαρτονομίσματα.
Τόνισε ακόμη ότι σύμφωνα με την έρευνα το 17% των ενηλίκων στην Κύπρο έπεσε θύμα κάποιας χρηματοοικονομικής απάτης τη διετία πριν από τη διεξαγωγή της έρευνας, με το 85% αυτών που έπεσαν θύμα απάτης να μην πετυχαίνουν το ελάχιστο βασικό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Παράλληλα, ο κ. Κυριάκου ανέφερε ότι μόνο το 50% των ενηλίκων στην Κύπρο είναι ικανοποιημένο με την οικονομική του κατάσταση, ενώ το 43% αισθάνεται ότι τα οικονομικά ελέγχουν τη ζωή του. Επίσης, το 33% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι ανησυχεί για τα βασικά έξοδα διαβίωσης του και μόνο το 22% μπορεί να καλύψει ένα αναπάντεχο έξοδο χωρίς δανεισμό. Το 39% σημείωσε ότι αντιμετώπισε περιόδους όπου το εισόδημά του δεν κάλυπτε τα έξοδά του τον τελευταίο χρόνο.
Προτάσεις πολιτικής
Ο κ. Κυριάκου δήλωσε ότι οι προτάσεις πολιτικής του ΟΟΣΑ για την ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο επικεντρώνονται στην ενίσχυση των χρηματοοικονομικών γνώσεων. Αυτό έχει ως στόχο να βοηθήσει τους πολίτες να λαμβάνουν σωστές αποφάσεις στη διαχείριση των οικονομικών τους. Για παράδειγμα, όπως είπε, αυτό περιλαμβάνει τον χρηματοοικονομικό σχεδιασμό, τον προϋπολογισμό και την αποταμίευση. Επίσης, «η εμπέδωση εννοιών όπως ο ανατοκισμός και η διαχείριση κινδύνου είναι εξαιρετικά σημαντική», τόνισε.
Δήλωσε ακόμη ότι θα πρέπει να εμπεδωθεί η ανάγκη για προσεκτική διαχείριση των χρημάτων και προγραμματισμό για το μέλλον, ενώ σημαντική είναι η ενίσχυση και ενδυνάμωση των πολιτών στη διαχείριση του δανεισμού και των χρεών τους. Επιπλέον, υπογράμμισε ότι κρίσιμη είναι η προώθηση συμπεριφορών για ασφαλή χρήση χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων και ψηφιακών. Αυτό, συνέχισε, περιλαμβάνει τη βελτίωση της ικανότητας σύγκρισης προϊόντων και την ασφαλή χρήση ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών.
Επεσήμανε ότι η προώθηση του ψηφιακού χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού για προστασία από απάτες είναι εξαιρετικά σημαντική σημειώνοντας ότι αυτό περιλαμβάνει την εκπαίδευση για την αναγνώριση και αποφυγή χρηματοοικονομικών απατών.
Τέλος, σημείωσε ότι οι δράσεις πρέπει να είναι στοχευμένες για ευπαθείς ομάδες, όπως άτομα με χαμηλά εισοδήματα, νέοι, γυναίκες, άνεργοι και ηλικιωμένοι, που έχουν χαμηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Ο κ. Χαλιάσος ανέφερε ότι τα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις και έχουν επηρεαστεί από πολλαπλές κρίσεις, όπως η συντριβή του χρηματιστηρίου, η δημοσιονομική κρίση, η πανδημία COVID-19, και οι γεωπολιτικές εντάσεις, οι οποίες έχουν δημιουργήσει αβεβαιότητα. Υπογράμμισε ότι για να ενδυναμωθούν τα νοικοκυριά στην οικονομική τους συμπεριφορά, είναι απαραίτητη η οικονομική εκπαίδευση, η αλληλεπίδραση με το κοινωνικό περιβάλλον, και οι συμβουλές από επαγγελματίες. Ο κ. Χαλιάσος επεσήμανε την ανάγκη για ευρεία χρηµατοοικονοµική παιδεία, στοχευµένα προγράµµατα ενηµέρωσης και συµβουλών, ρύθµιση συµβούλων και χρηµατοοικονοµικών εταιρειών και ένωση των ευρωπαϊκών αγορών αποταµίευσης και επένδυσης.
