Προβληματισμό δημιουργούν τα στοιχεία που έχουν προκύψει από την έρευνα HBSC 2021-2022 (Health Behaviour in School-aged Children), καθώς, δείχνουν, μεταξύ άλλων ευρημάτων, ότι τα μισά περίπου παιδιά των ηλικιών που καλύπτει η έρευνα, έχουν δοκιμάσει έστω και κάποια φορά στη ζωή τους αλκοόλ αν και η τάση είναι πτωτική.
Η έρευνα HBSC Κύπρος παρουσιάζει, μεταξύ άλλων, τις τάσεις στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών από μαθητές. Στην έρευνα παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με τη χρήση αλκοόλ, τσιγάρου (συμβατικού και ηλεκτρονικού), ναργιλέ και κάνναβης.
Διεξάγεται κάθε τέσσερα χρόνια σε 51 χώρες του κόσμου και εξετάζει τη συμπεριφορά έφηβων μαθητών/μαθητριών (11, 13 και 15 ετών, δηλαδή στ’ δημοτικού, β’ γυμνασίου και α’ λυκείου). Φορέας υλοποίησης της έρευνας είναι το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης (ΚΕΕΑ), του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας.
Η Κύπρος συμμετείχε στην έρευνα σε πιλοτική φάση το 2018, ενώ η κύρια έρευνα διεξήχθη για πρώτη φορά το 2021-2022, με συμμετοχή περίπου 4800 μαθητών/μαθητριών. Τα αποτελέσματά της παρουσιάζουν στοιχεία για τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των μαθητών, την υγεία και ποιότητα ζωής, για θέματα σχετικά με βία και τραυματισμούς, με τη φιλία, τα Ηλεκτρονικά Μέσα Επικοινωνίας, τη σεξουαλική υγεία, την οικογένεια και την εμπειρία της πανδημίας COVID-19.
Όπως ανέφερε στο ΚΥΠΕ η Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Έλενα Χατζηκακού, αν και κάποιοι δείκτες σχετικά με τη χρήση ουσιών από μαθητές παρουσιάζουν πτωτική τάση, παράμετροι που αφορούν στη συχνότητα ή και στους λόγους χρήσης, προκαλούν ανησυχία.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, παρατηρείται πτωτική τάση στην χρήση αλκοόλ από τα παιδιά, αλλά το ποσοστό παραμένει υψηλό. Ενδεικτικά, για τους μαθητές α’ λυκείου, οι απαντήσεις έδειξαν ότι το 73% έχει κάνει χρήση αλκοόλ. Σημειώνεται ότι 44% των μαθητών β’ γυμνασίου και των 22% των μαθητών στ’ δημοτικού απάντησαν ότι έχουν κάνει χρήση αλκοόλ έστω και μία φορά, ενώ το 15% των παιδιών δήλωσε πως έχει καταναλώσει αλκοόλ σε σημείο μέθης.
«Το γεγονός βέβαια ότι τα μισά περίπου παιδιά αυτών των ηλικιών έχουν δοκιμάσει έστω και κάποια φορά στη ζωή τους αλκοόλ (48,1% των αγοριών και 44,4% των κοριτσιών) μας προβληματίζει», ανέφερε στο ΚΥΠΕ η κ. Χατζηκακού.
Αντίστοιχα, στην πιλοτική έρευνα του 2018-2019, κατά μέσο όρο ένα 60% των μαθητών είχε αναφέρει ότι κατανάλωσαν αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά, με τις μεγαλύτερες ηλικίες να αναφέρουν συχνότερη χρήση αλκοόλ. Επίσης, περισσότεροι από τους μισούς μαθητές (52,2%) ανέφεραν ότι κατανάλωσαν αλκοόλ περισσότερες από μία φορά κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ημερών.
Όσον αφορά το κάπνισμα, τα στοιχεία του 2021-2022 δείχνουν ότι μεταξύ των παιδιών επικρατεί η εσφαλμένη άποψη ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο αποτελεί ασφαλέστερη επιλογή από το συμβατικό κάπνισμα. Αναφέρεται, δε, ότι μπορεί σε αυτό το φαινόμενο να οφείλεται η πτωτική τάση στη χρήση του συμβατικού τσιγάρου και γι’ αυτό τον λόγο δεν θεωρείται καθησυχαστικό το αποτέλεσμα αυτό.
Στο 7% βρίσκεται το ποσοστό των μαθητών της α’ λυκείου (15 ετών) που έχουν δοκιμάσει τη χρήση κάνναβης έστω και μία φορά στη ζωή τους. Όσον αφορά την τακτική χρήση κάνναβης, το ποσοστό είναι μεγαλύτερο μεταξύ των αγοριών (5%), ενώ στα κορίτσια το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 0,5%. «Παρόλο που τα ποσοστά αυτά φαίνονται χαμηλά, χρειάζεται να τύχουν περαιτέρω ανάλυσης μιας και αφορούν σε παιδιά μόλις 15 ετών», επισημαίνει η κ. Χατζηκακού.
Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πιλοτικής έρευνας HBSC που πραγματοποιήθηκε το 2018-2019, ένας στους δέκα μαθητές ηλικίας 15 ετών είχε κάνει χρήση κάνναβης έστω και μία φορά στη ζωή του, ενώ τακτική χρήση είχε αναφέρει το 2,5% των μαθητών.
Δράσεις πρόληψης, αντιμετώπισης και θεραπείας
Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με τις ηλικίες που επηρεάζονται περισσότερο, η Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ανέφερε ότι πιο επιρρεπείς στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών είναι οι έφηβοι από 15 ετών και άνω, επισημαίνοντας ότι η συχνότητα χρήσης αυξάνεται με την αύξηση της ηλικίας των παιδιών. Ανέφερε, όμως, ότι η χρήση αρχίζει ακόμα και από την προεφηβεία.
Σε ερώτηση για τους παράγοντες που μπορεί να ωθούν τα παιδιά σε χρήση ουσιών, αναφέρθηκε ότι η ώθηση των παιδιών στη χρήση αλκοόλ, συμβατικού ή ηλεκτρονικού τσιγάρου, ναργιλέ ή κάνναβης σχετίζεται είτε με εσωτερικούς, βιολογικούς παράγοντες, είτε με περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και θεσμικούς παράγοντες.
Όπως εξήγησε η κ. Χατζηκακού, ευάλωτα θεωρούνται τα παιδιά από οικογένειες όπου κάνουν χρήση ή είναι εξαρτημένοι οι γονείς. «Σημαντικοί παράγοντες θεωρούνται το κοινωνικό περιβάλλον, δηλαδή οι ανθρώπινες σχέσεις, η οικογένεια και το σχολείο, καθώς και τυχόν ενδοοικογενειακά προβλήματα, όπως ο θάνατος ενός γονέα, διαζύγιο, ελλιπής αγάπη, σωματική ή ψυχολογική βία, οικονομική ανεξαρτησία», ανέφερε.
Σειρά από δράσεις, που αναπτύσσονται από υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, αλλά και σε συνεργασία με την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου (ΑΑΕΚ), αποσκοπούν στην πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου χρήσης ουσιών από μαθητές. Όπως ανέφερε στο ΚΥΠΕ η κ. Χατζηκακού, οι δράσεις που καλούνται τα σχολεία να ακολουθήσουν εστιάζουν στο να δημιουργήσουν θετικό σχολικό κλίμα, στην έμπρακτη στήριξη ευάλωτων ομάδων και στην ενδυνάμωση των μαθητών και των μαθητριών μέσα από ένα δίκτυο υποστηρικτικών διαδικασιών. Στην κατεύθυνση αυτή, η Επιτροπή Αγωγής Υγείας και Πολιτότητας (ΕΑΥΠ) συντονίζει την πολιτική του ΥΠΑΝ σε θέματα Αγωγής Υγείας, και υλοποιεί/προωθεί/συντονίζει δράσεις και προγράμματα πρόληψης.
Στο πλαίσιο της εφαρμογής επικεντρωμένων παρεμβάσεων για μαθητές ευάλωτων ομάδων, η κ. Χατζηκακού ανέφερε ότι το Υπουργείο τρέχει σε συνεργασία με την ΑΑΕΚ το πρόγραμμα «Ιστός», που αφορά παιδιά Γυμνασίων και Λυκείων, όπως και τη δράση για προμήθεια δωρεάν αθλητικού υλικού σε παιδιά που ασχολούνται με τον αθλητισμό και ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, ενθαρρύνοντας και διευκολύνοντας τη δραστηριότητα αυτή. Μία ακόμα δράση, η οποία εφαρμόστηκε μόλις την προηγούμενη χρονιά, τιτλοφορείται «Τσάντες φιλαναγνωσίας για ευάλωτες οικογένειες στο σπίτι».
Η κ. Χατζηκακού πρόσθεσε ότι εφαρμόζονται και ενδεδειγμένες παρεμβάσεις που απευθύνονται σε μεμονωμένα άτομα, βοηθώντας τα να διαχειριστούν τα ατομικά τους χαρακτηριστικά και τους παράγοντες κινδύνου που τα καθιστούν πιο ευάλωτα. Ενδεικτικά, ανέφερε ότι λειτουργεί το Πρόγραμμα Οικονομικής Στήριξης μαθητών από ευάλωτες ομάδες πληθυσμού σε δράσεις δημιουργικής απασχόλησης εκτός σχολικού χρόνου, το οποίο τα τελευταία χρόνια στηρίζει γύρω στα 800 παιδιά ετησίως.
Υπάρχει κενό σε προγράμματα για ενημέρωση και στήριξη γονέων, λέει η ΑΑΕΚ
Ο Εκτελεστικός Διευθυντής της ΑΑΕΚ, Κωνσταντίνος Στυλιανού, μιλώντας στο ΚΥΠΕ, ανέφερε ότι αυτή τη στιγμή τρέχουν περίπου 12-15 αδειοδοτημένα προγράμματα πρόληψης και αντιμετώπισης χρήσης ουσιών από ανήλικους, σε πολλά από τα οποία η Αρχή συνεργάζεται είτε με το Υπουργείο Παιδείας, είτε με τον ΚΟΑ, με ΜΚΟ ή με Αρχές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σημείωσε, ακόμα, ότι τα προγράμματα που έχει υπό την εποπτεία της η ΑΑΕΚ, αξιολογούνται ανά τετραμηνία, προκειμένου να διαπιστώνεται η αποτελεσματικότητά τους και να συνεχίσουν να εξασφαλίζουν χρηματοδότηση.
Όπως εξήγησε στο ΚΥΠΕ ο κ. Στυλιανού, όταν η Αρχή εντοπίζει μία ανάγκη, απευθύνει πρόσκληση προς οργανισμούς και φορείς που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στη λειτουργία τέτοιων προγραμμάτων και ακολούθως αξιολογεί επιστημονικά τις προτάσεις, πριν προχωρήσει στην εφαρμογή τους.
Σημείωσε, ακόμα, ότι η Αρχή συμμετέχει και σε προγράμματα που χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από άλλους φορείς, όπως είναι το πρόγραμμα «Ιστός», που χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Παιδείας, τρέχοντας δράσεις πρόληψης για περιπτώσεις παιδιών που χρειάζονται ενισχυμένη στήριξη και πέρα από τον σχολικό χρόνο και χώρο.
Οι δράσεις, όπως εξήγησε ο κ. Στυλιανού, εστιάζουν αφενός στην ενδεδειγμένη πρόληψη, που εφαρμόζεται εκεί που υπάρχουν παράγοντες ρίσκου για μαθητές (οικογενειακό περιβάλλον, γονείς με ιστορικό χρήσης ή καταδικασμένοι σε φυλάκιση ή με ψυχικές παθήσεις, χαμηλή σχολική επίδοση κ.α.), στηρίζοντας την οικογένεια και τα παιδιά, ώστε να μπορούν να ασχολούνται με εποικοδομητικές δραστηριότητες.
Αφετέρου, παρεμβάσεις πρόληψης και θεραπείας εφαρμόζονται όπου υπάρχει χρήση ουσιών. Θεραπευτικά προγράμματα λειτουργούν σε κάθε επαρχία, όπως είπε, προσφέροντας ποικιλία θεραπευτικών προσεγγίσεων. Σε ερώτηση κατά πόσο καλύπτονται ο ανάγκες, σημείωσε ότι οι θέσεις στα θεραπευτικά κέντρα δεν καλύπτονται πλήρως και ότι δεν υπήρξε ποτέ θέμα αναμονής για παιδιά που χρειάστηκε να απευθυνθούν σε αυτά.
Κενά υπάρχουν, όπως επεσήμανε ο κ. Στυλιανού, ιδίως σε ό,τι αφορά προγράμματα δεξιοτήτων και προληπτικών δράσεων για γονείς. Εξήγησε ότι δεν υπάρχει κάτι συστηματικό, που να συμπεριλαμβάνει την προσέγγιση των γονέων και να τους προσφέρει εναλλακτικές, με απασχόλησης των παιδιών, ώστε να είναι απερίσπαστοι και διαθέσιμοι για την παρακολούθηση προγραμμάτων που απευθύνονται σε αυτούς. Σημείωσε ότι υπάρχει πρόγραμμα με ευρωπαϊκή αναγνώριση, για το οποίο απαιτείται κονδύλι 80-100 χιλ. ευρώ ανά έτος και για το οποίο καταβάλλονται προσπάθειες να εξασφαλιστεί το απαιτούμενο ποσό.
