To Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου και ειδικότερα η Ερευνητική Ομάδα Οικοτοξικολογία συμμετέχει σε πρόγραμμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) και του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) που χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Υγείας με τη σύμφωνη γνώμη του Τμήματος Περιβάλλοντος, των Κτηνιατρικών Υπηρεσιών και του Τελωνείου.
Το πρόγραμμα προβλέπει την εξαπόλυση στειρωμένων κουνουπιών με στόχο την εξάλειψη ενός εισβλητικού είδους κουνουπιού που εντοπίστηκε στην χώρα.
Η Ερευνητική Ομάδα Οικοτοξικολογία το 2022 επιβεβαίωσε στην Κύπρο την παρουσία του κουνουπιού Aedes aegypti, γνωστού και ως κουνούπι του Κίτρινου Πυρετού. Ειδικότερα ένα χρόνο νωρίτερα το 2021 ζήτησε την υποστήριξη του ΔΟΑΕ για την ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής ταχείας αντίδρασης για την πρόληψη της εγκατάστασης του κουνουπιού Aedes albopictus στο νησί.
Κατά τη διάρκεια μιας αποστολής του ΔΟΑΕ στην Κύπρο στο πλαίσιο του τεχνικού προγράμματος συνεργασίας, οι ειδικοί επιβεβαίωσαν τα ευρήματα και την παρουσία του πιο επικίνδυνου κουνουπιού Aedes aegypti. Μετά την παραλαβή του σχεδίου αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης του ΔΟΑΕ, η Κύπρος ενημέρωσε τον ΔΟΑΕ ότι είχε επίσης εντοπιστεί το είδος Aedes albopictus.
Μετά από δύο ακόμη αποστολές εμπειρογνωμόνων τον Οκτώβριο του 2022, υποβλήθηκε στην Κύπρο έκθεση που παρέχει συστάσεις για την οριοθέτηση των κουνουπιών και ακολούθησε η υποβολή ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης τον Δεκέμβριο.
Το συγκεκριμένο είδος, Aedes aegypti, μπορεί να μεταδώσει επικίνδυνες ασθένειες όπως τον κίτρινο πυρετό, τον δάγκειο πυρετό, τον ιό chikungunya, και τον ιό Ζίκα. Οι ασθένειες που μεταδίδονται από κουνούπια προκαλούν σε παγκόσμιο επίπεδο πάνω από 700,000 θανάτους ετησίως. Επομένως η παρουσία αυτών των δύο ειδών στην Κύπρο αποτελεί άμεση απειλή για την υγεία των πολιτών, το σύστημα υγείας αλλά και την οικονομία γενικότερα σε περίπτωση εκδήλωσης κάποιας από τις παραπάνω νόσους.
Ο Γενικός Διευθυντής της IAEA, Rafael Mariano Grossi δήλωσε: «Η παρουσία των δύο εισβλητικών ειδών κουνουπιών θέτει σημαντικές προκλήσεις για την Κύπρο, και αν δεν εξαλειφθεί το Aedes aegypti, τότε αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για ολόκληρη την Ευρώπη».
Συμπλήρωσε επίσης ότι «Το πιλοτικό Σχέδιο της Τεχνικής Εξαπόλυσης Στείρων Εντόμων (Sterile Insect Technique – SIT) προσφέρει μία λύση, η επιτυχία του οποίου θα έχει ευρεία οφέλη για την Κύπρο και για όλο τον κόσμο».
Η Τεχνική Εξαπόλυσης Στείρων Εντόμων (Sterile Insect Technique – SIT) έχει επιλεγεί ως την πιο κατάλληλη μέθοδο για να υποστηρίξει την εξάλειψη των επιβλαβών κουνουπιών στην Κύπρο. Κάθε εβδομάδα μέχρι το τέλος του έτους θα εξαπολύονται παρτίδες των 100,000 κουνουπιών ως μέρος του πιλοτικού προγράμματος που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της τεχνικής συνεργασίας με τον ΔΟΑΕ.
Η τεχνική SIT αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950, για τη διαχείριση επιβλαβών εντόμων και είναι φιλική προς το περιβάλλον. Ο τρόπος που διεξάγεται είναι ο ακόλουθος: Συλλέγεται ο πληθυσμός του εντόμου που μας ενδιαφέρει και στη συνέχεια παράγεται σε μεγαλύτερους αριθμούς. Έπειτα στειρώνονται τα αρσενικά έντομα του είδους με τη χρήση ιονίζουσας ακτινοβολίας χρησιμοποιώντας μηχανήματα όμοια με αυτά που υπάρχουν σε νοσοκομεία και ιατρικά κέντρα. Ακολουθεί η εξαπόλυση των στειρωμένων αρσενικών εντόμων στο περιβάλλον, προκειμένου να επιτευχθεί η σύζευξη με τα θηλυκά άτομα των φυσικών πληθυσμών. Έτσι, προκύπτουν στείρα αυγά με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση του μεγέθους του πληθυσμού των εντόμων, ή ακόμα και την εξάλειψή του.
Η μέθοδος αυτή έχει χρησιμοποιηθεί εδώ και δεκαετίες για την διαχείριση γεωργικών παρασίτων όπως η μύγα των φρούτων της Μεσογείου, η ψευδολούζα, η αμερικάνικη συρραφίδα (ή το σκουλήκι του Νέου Κόσμου) καθώς και η μύγα τσε τσε. Σχετικά με την εξάλειψη κουνουπιών, επιτυχημένες προσπάθειες καταγράφονται με την σχεδόν 100% εξάλειψη του Aedes aegypti στην Κούβα το 2020 και του Aedes albopictus στην Κίνα το 2017 . Στην Ευρώπη η τεχνική έχει χρησιμοποιηθεί από το 2000 σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Γερμανία κα.
Το ΤΕΠΑΚ με το Τμήμα Χημικής Μηχανικής και το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής συνεργάζεται με το Υπουργείο Υγείας και τις Υγειονομικές υπηρεσίες προσφέροντας τεχνική υποστήριξη και εκπαίδευση στο εμπλεκόμενο προσωπικό. Άλλωστε η ίδια η Υπουργός Υγείας, Δρ. Πόπη Κανάρη, δήλωσε «Γνωρίζουμε την απειλή που αντιπροσωπεύουν αυτά τα εισβλητικά είδη κουνουπιών, ειδικά το Aedes aegypti, και καταβάλλουμε σημαντικές προσπάθειες για να αποτρέψουμε την εξάπλωσή τους».
Αν και η ημερομηνία εισόδου των εισβλητικών κουνουπιών δεν είναι ακόμη γνωστή, οι ειδικοί εκτιμούν ότι ενόσω η περιοχή εξάπλωσης παραμείνει περιορισμένη μπορεί να εξαλειφθεί με την τεχνική SIT.
Το Υπουργείο Υγείας στην Κύπρο εφαρμόζει συμπληρωματικό έλεγχο των κουνουπιών, συμπεριλαμβανομένης της απομάκρυνσης των ενδιαιτημάτων των προνυμφών, της επεξεργασίας του δημόσιου συστήματος αποχέτευσης και του στοχευμένου ψεκασμού με εντομοκτόνα σε εξουσιοδοτημένες περιοχές.
Στο πλαίσιο αυτών των συμπληρωματικών προσπαθειών ο Ηρόδοτος Ηροδότου, Προϊστάμενος των Υγειονομικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγείας Κύπρου, δήλωσε: «Έχουμε ενημερώσει το κοινό για τις ενέργειες που κάνουμε για την εξάλειψη του εντόμου. Εφαρμόζουμε έλεγχο από πόρτα σε πόρτα για να εκπαιδεύσουμε και να ενημερώσουμε για τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για τη μείωση των πιθανών τόπων εκκόλαψης κουνουπιών, προκειμένου να αποτραπεί ο πολλαπλασιασμός των Aedes aegypti και Aedes albopictus».
Οι πρώτες από τις εβδομαδιαίες παρτίδες των 100.000 στείρων αρσενικών κουνουπιών αποστέλλονται από το Εργαστήριο Ελέγχου Εντόμων του FAO/ΔΟΑΕ και εξαπολύθηκαν 14/6 με την υποστήριξη του Δρ Jérémy Bouyer, Ιατρικού Εντομολόγου στο Joint Centre FAO/ΔΟΑΕ. Κάθε παρτίδα εντόμων απελευθερώνεται κάθε εβδομάδα σε μια περιοχή δοκιμής περίπου 0,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων στο Κίτι,. «Η συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας και το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου ήταν καθοριστική για την προετοιμασία αυτής της πιλοτικής εφαρμογής ορόσημο» δήλωσε ο Bouyer.
