Απογοητευτική είναι, για ακόμα χρονιά, η κατάταξη της Κύπρου στην έκθεση «The 2023 EU Justice Scoreboard», την ετήσια επισκόπηση που παρέχει συγκριτικά στοιχεία σχετικά με την αποδοτικότητα, την ποιότητα και την ανεξαρτησία των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης στα κράτη μέλη της ΕΕ.
Οι διαχρονικές παθογένειες του συστήματος σε συνάρτηση με την αργοπορούσα υλοποίηση μεταρρυθμίσεων συντελούν αποδεδειγμένα στην κατακόρυφη αύξηση των καθυστερήσεων στην εκδίκαση των υποθέσεων, με αποτέλεσμα να τραυματίζεται το κύρος της δικαιοσύνης με όλες τις επακόλουθες επιπτώσεις.
Ο ΠΔΣ, με σημείο αναφοράς ευρωπαϊκούς και διεθνείς δείκτες και εκθέσεις (Rule of Law, Επιτροπή Βενετίας, CEPEJ) δυσμενείς για την Κύπρο, οι οποίοι απεικονίζουν ανεπίλυτα προβλήματα χρόνων, έχει τονίσει πολλάκις στον δημόσιο λόγο ότι δεν είναι αρκετή η γενική παραδοχή, αλλά απαιτείται έμπρακτη βούληση για υλοποίηση έργων, τα οποία θα έπρεπε να είχαν ολοκληρωθεί χθες.
Ο ρυθμός απόδοσης της δικαιοσύνης σε μια χώρα καθώς και η ποιότητα της διαδικασίας ενώπιον των δικαστηρίων βρίσκονται σε αλληλένδετη σχέση, καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος και αποδεδειγμένα συσχετίζονται με το διεθνές κύρος της χώρας ως κράτους δικαίου.
Η Εκτελεστική, Νομοθετική και Δικαστική εξουσία θα πρέπει να προβληματιστούν έντονα για την τελευταία θέση της Κύπρου σε σχέση με τις δαπάνες/επενδύσεις για το σύστημα απονομής δικαιοσύνης.
Δεν μπορούμε να μιλάμε για ανάπτυξη όταν ο ετήσιος προϋπολογισμός για τη δικαιοσύνη δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες, τις οποίες θα πρέπει να διαχειριστούμε σήμερα. Σημειώνεται ότι ο συνολικός προϋπολογισμός του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης για το 2023 ανέρχεται στα 388.5 εκατ. ευρώ.
Ο ΠΔΣ στο πλαίσιο της εντατικοποίησης των προσπαθειών του για την επιτάχυνση του ρυθμού της απονομής δικαιοσύνης, έχει θέσει επανειλημμένα τα προβλήματα ενώπιον θεσμικών φορέων, του Προέδρου της Δημοκρατίας, του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, της Δικαστικής Υπηρεσίας κ.ά.
Παρά ταύτα, οι εξαγγελθείσες μεταρρυθμίσεις στον χώρο της δικαιοσύνης προχωρούν με ρυθμό χελώνας, ροκανίζοντας τον χρόνο και συντελώντας στον πολλαπλασιασμό των προβλημάτων.
Σε πρόσφατη επιστολή του Προέδρου του ΠΔΣ προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σημειώνεται η έντονη ανησυχία μας για τις καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης επισείοντας, και πάλι, τον ορατό κίνδυνο της κατάρρευσης του συστήματος.
Υπογραμμίζεται ότι η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης στην Κύπρο, συνιστά τροχοπέδη στη λειτουργία της οικονομίας, εμποδίζει την αναπτυξιακή πορεία του τόπου, αποστερώντας την από σημαντικές επενδύσεις.
Στην ίδια επιστολή παρατίθενται, επίσης, οι εκκρεμούσες προτάσεις για τομές, οι οποίες τεκμηριωμένα θα συνέβαλλαν στον πιο πάνω στόχο:
- Αύξηση αριθμού δικαστών στα ειδικά δικαστήρια.
Η δημιουργία τμημάτων στα κατώτερα δικαστήρια εξειδικευμένης δικαιοδοσίας π.χ. Τμήμα Εμπορικών Υποθέσεων, Τμήμα Μικροδιαφορών, Τμήμα Οικογενειακών Υποθέσεων, Κληρονομιών και Διαδοχής κ.λπ. με δικαστές ειδικούς επί των θεμάτων. Εξειδίκευση σημαίνει ποιότητα και ταχύτητα. Η μερική αύξηση δικαστών δεν μπορεί να επιλύσει το πρόβλημα.
- Έγκριση διορισμού συνταξιούχων δικηγόρων και δικαστών για να επιληφθούν του τεράστιου όγκου των καθυστερημένων υποθέσεων (backlog), το οποίο περιλαμβάνει αριθμό υποθέσεων της τάξης των 40.000 με 50.000. Στο μεταξύ, στο backlog προστίθενται και άλλες νέες υποθέσεις με αποτέλεσμα να προκύπτει backlog επί του backlog.
Ο ΠΔΣ είχε τονίσει κατ’ επανάληψη ότι το backlog δεν πρόκειται να επιλυθεί με διαδικαστικούς θεσμούς ή απλώς και μόνο με την αύξηση, η οποία επίκειται, του αριθμού των Επαρχιακών Δικαστών. Πολύ περισσότερο δεν θα επιλυθεί με εγκυκλίους. Πρέπει να υπάρξει ένα συγχρονισμένο πακέτο μέτρων για ολιστική αντιμετώπιση του ζητήματος.
- Εφαρμογή του Digital Audio Recording (DAR), ψηφιακή καταγραφή των πρακτικών, τομή η οποία θα επιταχύνει την εκδίκαση των υποθέσεων εφόσον τα πρακτικά θα είναι έτοιμα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και θα αποφεύγεται, επίσης, η αμφισβήτηση των πρακτικών καθώς και χρονοβόρες και δύσκολες διαδικασίες.
- Θέσπιση των εξ αποστάσεως ακροάσεων μέσω του διαδικτύου (ODR) για υποθέσεις όπου δεν απαιτείται να ακουστεί μαρτυρία.
- Προώθηση εναλλακτικών μορφών επίλυσης διαφορών. Η εξωδικαστική επίλυση διαφορών μέσω διαιτησίας ή διαμεσολάβησης είναι η σύγχρονη απάντηση την οποία εδώ και χρόνια έχουν εντάξει στη λειτουργία τους χώρες με πολύ μικρότερο πρόβλημα από την Κύπρο στην καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης.
Ο ΠΔΣ έχει ετοιμάσει σχετική πρόταση νόμου, την οποία απέστειλε στην Επιτροπή Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων για διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του δικαστηρίου για παραπομπή περισσότερων υποθέσεων σε διαιτησία και διαμεσολάβηση.
- Διασφάλιση της λειτουργικότητας και της ασφάλειας του δρομολογούμενου συστήματος ηλεκτρονικής δικαιοσύνης (ejustice).
- Θέσπιση νομοθεσιών π.χ. περί Εκτέλεσης Δικαστικών Αποφάσεων κ.ά.
- Εκσυγχρονισμός απαρχαιωμένων νόμων που έχουν θεσπιστεί επί Αγγλοκρατίας.
- Αναβάθμιση των κτηριακών υποδομών των δικαστηρίων – Αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών.
Ο δημόσιος διάλογος προϋποθέτει πρωτίστως τη διάγνωση του μεγέθους του προβλήματος. Οι όποιες προσεγγίσεις επί του ζητήματος δεν μπορούν να αγνοούν τα στατιστικά στοιχεία, τα οποία μαρτυρούν την πραγματική κατάσταση που επικρατεί στην κυπριακή δικαιοσύνη.
Τα ευρήματα, ωστόσο, των ερευνών και των εκθέσεων δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και μόνο προς επιβεβαίωση των αδυναμιών του συστήματος, αλλά για να αναδειχθούν και να προωθηθούν βελτιωτικές ενέργειες, ώστε να μπορέσει το σύστημα δικαιοσύνης να λειτουργήσει αποτελεσματικά, προς όφελος του συνόλου της κοινωνίας των πολιτών για τη δημιουργία προοπτικών ανάπτυξης σε κάθε επίπεδο.
Όσο, όμως, διαιωνίζεται η σημερινή κατάσταση θα λειτουργεί σαν φρένο κάθε προσπάθειας για να αποκτήσουμε ένα σύστημα αντάξιο ενός σύγχρονου κράτους δικαίου.
Θα πρέπει να καταστεί αντιληπτό ότι η ελλιπής, χωρίς πλάνο και αξιολόγηση διαχείριση χρόνιων προβλημάτων διαβρώνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στον θεσμό της δικαιοσύνης.
Είναι, συνεπώς, εθνικό καθήκον να επιδείξουν όλοι οι παράγοντες της δικαιοσύνης την απαιτούμενη ωριμότητα και αποφασιστικότητα για την αντιμετώπιση των παθογενειών της. Όσοι με τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους διαιωνίζουν τα κενά και τα προβλήματα του συστήματος έχουν αναπότρεπτη ευθύνη.
