Με τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς να συμπληρώνει 19 ημέρες, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν στραφεί σε πλατφόρμες όπως το TikTok και το Instagram. Η αρχική τους ελπίδα ήταν να κατανοήσουν τη βάναυση σύγκρουση σε πραγματικό χρόνο.
Με την χερσαία εισβολή του Ισραήλ να βρίσκεται προ των πυλών και τους βομβαρδισμούς να έχουν ισοπεδώσει ένα μεγάλο μέρος της Γάζας, τα μηνύματα της Συνόδου του Καΐρου και τα ψηφίσματα του ΟΗΕ να πέφτουν στο κενό και την αγριότητα της Χαμάς και των ισραηλινών βομβαρδισμών να καταλαμβάνει το διαδίκτυο, τα social media εμφανίζονται υπό καθεστώς ακραίας πόλωσης – το ίδιο και οι χρήστες, με τις συνέπειες να αφορούν πλέον τον φυσικό κόσμο.
Εν τω μεταξύ, διασημότητες όπως η ηθοποιός-κωμικός Sarah Silverman (η οποία αναδημοσίευσε μια παρωδία λέγοντας ότι το Ισραήλ δικαιωνόταν να κόψει νερό και καύσιμα στη Γάζα) και αθλητικές ομάδες όπως οι Carolina Panthers (που γνώρισαν σφοδρές αντιδράσεις λογω ανάρτησής τους με την οποία δήλωναν την πλήρη τους στήριξη στο Ισραήλ και τις κινήσεις του) έχουν ενώσει τις φωνές τους με χιλιάδες άτομα, brands, οργανισμούς και μικρές επιχειρήσεις που επικρίνονται για τις αναρτήσεις τους.
Σύμφωνα με το Bloomberg και την Reyhan Harmanci, «στο διαδίκτυο, όπου οι περισσότεροι άνθρωποι παρακολουθούν τα φρικιαστικά γεγονότα στο Ισραήλ και τη Γάζα μέσω των οθονών τους, κοινό χαρακτηριστικό όλων είναι πλέον μόνο ένα: το χάος». 
Τι αντιμετώπισαν οι πλατφόρμες
Κάθε πλατφόρμα βρέθηκε ξαφνικά μπροστά τα δικά της προβλήματα. Το X (πρώην Twitter) έχει κατακλυστεί από fake news και παραπληροφόρηση υπό το καθεστώς «ελευθερίας του λόγου» του Ίλον Μασκ. Οι πρόσφατες αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της αφαίρεσης τίτλων από ειδήσεις, έχουν μπερδέψει περαιτέρω την επικοινωνία και την ροή πληροφοριών, η οποία ήταν εξάλλου ένα από τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία της πλατφόρμας.
«Σήμερα», όπως τόνισε ο John Herrman στο περιοδικό New York, «η πηγή για το μεγαλύτερο μέρος του αφιλτράριστου και συχνά ρητά βίαιου περιεχομένου είναι το Telegram», η εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων. Στο Instagram, ο Adam Mosseri, ο επικεφαλής του νέου του κλώνου X, του Threads, δήλωσε σε μια ανάρτησή του ότι το νέο μέσο δεν υποστήριζε ούτε τις «αντι-ειδήσεις», αλλά ούτε και τις κανονικές ειδήσεις. Η πλατφόρμα δεν θα «ενίσχυε» τις αναρτήσεις ειδήσεων, καθιστώντας το λιγότερο χρήσιμο από όσο θα μπορούσε να είναι.
Οι αναφορές από το TikTok αναφέρουν ότι τα εκατομμύρια σύντομα βίντεο που χαιρέτησαν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, δεν δημιούργησαν μοτίβο για την περίπτωση της σύρραξης Ισραήλ-Χαμάς. Ωστόσο υπάρχει άφθονο διχαστικό και φρικιαστικό περιεχόμενο που κυκλοφορεί, οδηγώντας την εφαμοργή να ανακοινώσει ότι δημιουργεί ένα ειδικό κέντρο διοίκησης και προσθέτοντας περισσότερους συντονιστές που μιλούν αραβικά και εβραϊκά.
Φυσικά, όλα αυτά οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση να προσθέσει το TikTok και την Meta Platforms Inc. δίπλα στο Χ για τη διερεύνηση του ρόλου τους στη διάδοση παραπληροφόρησης σχετικά με την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση. Το Instagram, από την άλλη, σπάνια έχει παρουσιάσει βίαιες εικόνες από τη σύγκρουση. Το χειρότερο όμως είναι ότι κάτω από κάθε post, υπάρχουν αντιδράσεις, σχόλια υβριστικά, το ίδιο διχαστικά ή και αφοριστικά, όπως και ένας φαύλος κύκλος αναδημοσιεύσεων που δεν ξέρει κανείς πότε θα σταματήσουν.
Οι επιπτώσεις ξεπερνούν κάθε φαντασία
«Εάν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αισθάνονται ότι λειτουργούν υβριστικά, ορθώς το πράττουν», τονίζει ο Mitchell Prinstein, επικεφαλής επιστήμονας στην Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία. Η έρευνά του επικεντρώθηκε στον τρόπο με τον οποίο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλληλεπιδρούν με τους εγκεφάλους των εφήβων, με πολλά από τα ευρήματά του έχουν εφαρμογή και σε ενήλικες.
Τα αποτελέσματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι γνωστά: Οι ιστότοποι, «σχεδιασμένοι για να είναι υπερδιεγερτικοί», σας βομβαρδίζουν με διαφορετικό συναισθηματικό και προκλητικό περιεχόμενο και στη συνέχεια δημιουργούν μια «υπερευαισθησία στη θετική κοινωνική ανατροφοδότηση» που ενεργοποιεί την ωκυτοκίνη και την ντοπαμίνη – και οι δύο χημικές ουσίες που αποτελούν μέρος του ανθρώπινου κέντρου κινήτρων. Στους εφήβους, ο Prinstein ανακάλυψε ότι η έκθεση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλάζει πραγματικά το μέγεθος του εγκεφάλου. Το αντίδοτο επίσης δεν αποτελεί έκπληξη: ο περιορισμός της έκθεσης σε αυτό το χαοτικό περιβάλλον. 
Στο χείριστο σημείο
«Οι πιο δημοφιλείς πλατφόρμες είναι σίγουρα σήμερα χειρότερες από ποτέ», ισχυρίζεται ο Ryan Broderick, μακροχρόνιος παρατηρητής στο Διαδίκτυο και δημιουργός του ενημερωτικού δελτίου Garbage Day. Κατά την άποψή του στο Bloomberg, είναι αλήθεια ότι καταστροφές, καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και σημαντικά γεγονότα έχουν καθορίσει ορισμένες εποχές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτές είναι στιγμές συλλογικής μνήμης -όπως στις αρχές της δεκαετίας του 2010, ο τυφώνας Sandy, η Αραβική Άνοιξη αλλά και η επίθεση στο δημοτικό σχολείο Sandy Hook με τους 26 νεκρούς- οι οποίες βοήθησαν να διαμορφωθούν τα πλαίσια του περιεχομένου στις πλατφόρμες.
Όλο αυτό που συμβαίνει αυτή την στιγμή έχει ξεπεράσει κατά πολύ την κόκκινη γραμμή. «Αυτά τα πλαίσια, τώρα έχουν διαραγεί εντελώς», λέει. «Το σύστημα φιλτραρίσματος έχει πλέον καταρεύσει- και το βλέπουμε παντού: σοκαριστικό περιεχόμενο βρίσκεται παντού, ακόμη και στα απίθανα σημεία των social media που δεν θα εμφανίζονταν ποτέ. Υπάρχει πραγματική πια παραπληροφόρηση, και μάλιστα σε κλίμακα που ήταν μόνο θεωρητική στο παρελθόν. Δεν εκπλήσσομαι που υπάρχουν πολλοί οι οποίοι επιλέγουν να απομακρυνθούν».
Το #Free Palestine έχει υψηλό κόστος
Το κόστος κάθε ανάρτησης, ιδιαίτερα με φιλοπαλαιστινιακά αισθήματα, μπορεί να είναι υψηλό και δεν περιορίζεται στο πεδίο των social. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των φοιτητών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ που υπέγραψαν μια επιστολή λέγοντας ότι το Ισραήλ ευθύνεται για την επίθεση της Χαμάς – από εκείνη την στιγμή κυκλοφορούν σε όλο το campus τα ονόματά τους υπό το χαρακτηρισμό «αντισημίτες». Σε κάποιους που είχαν γίνει προσφορές εργασίας, ανακλήθηκαν. Ανώτερο στέλχος του Creative Artists Agency παραιτήθηκε από το εσωτερικό συμβούλιο της εταιρείας αφού δημοσίευσε ξανά κάτι στο Instagram από έναν λογαριασμό με την ένδειξη «Free Palestine». Και το LinkedIn έχει παραπονεθεί για έναν ιστότοπο που συγκεντρώνει κάθε φιλοπαλαιστινιακή ανάρτηση που μπορεί να φέρει και το hashtag #PrayForPalestine.
