Στεφανίδης Δημοσθένης*
Στις 25 Νοεμβρίου 2025 το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έλαβε κομβική απόφαση, η οποία επηρεάζει όλα τα κράτη μέλη της «ευρωπαϊκής οικογένειας», στην υπόθεση C‑713/23, τροφοδοτώντας, κλιμακώνοντας και εμπεδώνοντας, στιβαρά, ακμαία και σθεναρά τη μη αναστρέψιμη μετουσίωση των de facto σχέσεων συμβίωσης και φροντίδας, οι οποίες δημιουργούν οικογενειακούς δεσμούς, στο δικαιοκρατικό νομικό σύστημα των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τούτο σε αγαστή σύμπνοια με την ακρογωνιαία επισήμανση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο, στο πλαίσιο αυτό, ως προς την έννοια της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, «έχει, κατ’ αρχάς, δηλώσει επανειλημμένα ότι το άρθρο 8 της Ε.Σ.Δ.Α. δεν διακρίνει μεταξύ «νόμιμης» και «φυσικής» οικογένειας» (Αποφάσεις 2003-2004/2018 του Συμβουλίου της Επικρατείας της Ελλάδος) καθιστώντας σαφές πως, εφόσον απαγορεύεται κάθε διάκριση λόγω γενετήσιου προσανατολισμού, τότε απαγορεύεται και κάθε ρύθμιση κράτους-μέλους η οποία δημιουργεί διακρίσεις εναντίον ατόμων.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της Πολωνίας υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ, διατηρώντας αμφιβολίες ως προς την ερμηνεία του άρθρου 20, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, και του άρθρου 21, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ, ερμηνευομένων υπό το πρίσμα του άρθρου 7 και του άρθρου 21, παράγραφος 1, του Χάρτη, καθώς το δίκαιο του κράτους-μέλους της Πολωνίας, που δεν επέτρεπε το γάμο μεταξύ προσώπων του ίδιου φύλου, απέκλειε την αναγνώριση του γάμου που είχαν νομίμως συνάψει δύο υπήκοοι του εν λόγω κράτους-μέλους, του ιδίου φύλου, στο κράτος-μέλος της Γερμανίας, ασκώντας, ούτως, το δικαίωμά τους για ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή σε άλλο κράτος-μέλος στο οποίο έχουν αναπτύξει ή εδραιώσει οικογενειακή ζωή, καθώς και τη μεταγραφή προς τον σκοπό αυτόν του πιστοποιητικού γάμου στο ληξιαρχείο του κράτους-μέλους αυτού, όταν η μεταγραφή είναι ο μόνος τρόπος που το κράτος μέλος αυτό προβλέπει για την αναγνώριση του γάμου.
Η κεφαλαιώδης σημασία και εν τέλει πλήρης νομική δεσμευτικότητα της απόφασης αυτής σε κάθε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της Κυπριακής Δημοκρατίας, είναι απαρέγκλιτα δεδομένη, ως μονόδρομος, καθώς ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΧΘΔΕΕ) συνιστά Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Κεκτημένο σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας, η οποία του έδωσε δεσμευτικό χαρακτήρα (Απόφαση της Πλήρους Ολομέλειας του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Κύπρου στην υπόθεση Μαρία Κουτσελίνη – Ιωαννίδου v. Κυπριακής Δημοκρατίας (2014) 3 Α.Α.Δ. 361) και έχει το ίδιο νομικό κύρος με τις Συνθήκες (άρθρ. 6 παρ.1 ΣΕΕ) αναγόμενος στο πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ (Κ. Μπακόπουλος, Η προδικαστική παραπομπή στο ΔΕΕ, 2020, 1. Ερμηνεία του ενωσιακού δικαίου, σελ. 27, αρ. 2, Ι. Γεράσιμος, Ο σεβασμός του «βασικού περιεχομένου» των θεμελιωδών δικαιωμάτων στον ΧΘΔΕΕ, ΕΕΕυρΔ 2/2024.176), με το θεσμό του γάμου από τη φύση του να υφίσταται κατ’ ανάγκη τις επιδράσεις από τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις κατά τη διαδρομή του χρόνου (Β. Σωτηρόπουλος, ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα & ελευθερίες, 2024, σελ. 825).
Συναφώς, το Κοινοτικό Κεκτημένο, βάσει του Άρθρου 1Α του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, έχει αυξημένη ισχύ έναντι και του ιδίου του Συντάγματος (Κυπριακή Δημοκρατία v. Kαλομοίρας Σωκράτους κ.ά., (2015) 3 Α.Α.Δ 361, 369: «Πρόδηλο είναι από τη συνήθη γραμματική ερμηνεία των λέξεων που χρησιμοποιούνται σε νομοθετικό κείμενο (και το Σύνταγμα είναι το υπέρτατο νομοθέτημα στην εσωτερική τουλάχιστον νομική δομή της Δημοκρατίας, τηρουμένης βεβαίως της Ευρωπαϊκής διάστασης)», με τη νομολογία του ΔΕΕ να έχει «αυξημένη τυπική ισχύ» (ΕΦΕΤΕΙΟ ΚΥΠΡΟΥ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ, Aerocandia Aviation Services Cy Ltd ν. Παναγιώτης Σπανός, Πολιτική Έφεση αρ. Ε210/2021, ημ. 9.4.2025) να «συνιστά μέρος της έννομης τάξης στην Κύπρο», όπως και ότι: «Η εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ αποτελεί υποχρέωση του δικαστηρίου της κάθε χώρας μέλους» (ΕΦΕΤΕΙΟ ΚΥΠΡΟΥ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ, ΓΕΝΙΚΟΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ και ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΤΗΣΗ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΟΥ A.P., ΑΠΟ ΤΗΝ Π., Πολιτική Έφεση αρ. 32/2024, ημ. 2.4.2024, με τη συναφή αναγνώριση ότι «Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κατοχύρωση τους στη Δημοκρατία, με υπόβαθρο το Σύνταγμα, την Ε.Σ.Δ.Α., τη νομολογία του Ε.Δ.Α.Δ. και τη νομολογία του Δ.Ε.Ε., συνιστούν μέρος της έννομης τάξης στη Κύπρο και τυγχάνουν εφαρμογής και προάσπισης από τα Δικαστήρια μας ως μέρος του δικαίου μας» (ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ AG ΓΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΕΝΤΑΛΜΑΤΟΣ HABEAS CORPUS, Συνεκδικαζόμενες Πολιτικές Αιτήσεις Αρ. 178/2022, κ.α., ημ. 12.1.2023).
Επομένως, αναμένεται αναπόδραστα, ότι η Κυπριακή Δημοκρατία θα εναρμονίσει και εγκολπώσει, σύμμετρα, χωρίς κραδασμούς, παρεκκλίσεις, τριγμούς και τροχοπέδη, τη συνεφελκόμενη διαλεκτική δεσμευτικότητα της ανωτέρω απόφασης του ΔΕΕ, υπό την αναγκαία και προσήκουσα δομική, διαρθρωτική, και λειτουργική διαπλαστικότητα και υποστασιοποίηση στον εσωτερικό της νομικό κόσμο, ώστε να υιοθετηθεί και υλοποιηθεί η θεμελίωση και απρόσκοπτη πραγμάτωση της μη διάκρισης μεταξύ της αναγνώρισης γάμου, είτε ομόφυλων είτε ετερόφυλων ζευγαριών που έχει συναφθεί σε άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ.
*Δικηγόρος
