Πώς μπορούν τα Σχέδια Βιώσιμης Ανάπτυξης της Οικονομίας των κρατών μελών της ΕΕ να αντιμετωπίσουν τις μεταλλάξεις του Μαύρου Κύκνου; Σήμερα έχουμε περισσότερες ασυμμετρίες. Χρειάζονται νέα, διεπιστημονικά εργαλεία, δημιουργικές τεχνικές και ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας για πραγμάτωση του Οράματος 2035. Ο ‘εμβολιασμός’ του νέου αναπτυξιακού μοντέλου με την ιδιότητα Antifragility είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Η διττή στρατηγική με την ονομασία Antifragility (αντι-ευθραυστότητα) εφευρέθηκε από τον Καθηγητή Nassim Taleb. Η ιδιότητα αυτή είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν απλώς αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Ο πλανήτης Γη ζει σήμερα στην ‘Εξτρεμοχώρα’ της μετάλλαξης Delta plus με κύρια χαρακτηριστικά την εξαιρετική κλιμάκωση των φαινομένων και την υψηλή τυχαιότητα. Ο Nassim Taleb χρησιμοποιεί τον όρο ‘Extremistan’ (Εξτρεμοχώρα) για να χαρακτηρίσει πολύπλοκες καταστάσεις ακραίων διαστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Η Εξτρεμοχώρα εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και ασύμμετρους κινδύνους που μπορεί να οδηγήσουν σε βαριά κλιμάκωση των φαινομένων με σύνθετη και υψηλή τυχαιότητα και σε δραματικές ανατροπές.
Κορυφαίοι παγκοσμίως οικονομολόγοι υποδεικνύουν ότι οι θεωρίες ‘Μαύρος Κύκνος’ και ‘Antifragility’ που διατύπωσε ο Nassim Taleb πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στη διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής. Τα εργαλεία (policy tools), οι τεχνικές, τα πλαίσια, τα πρότυπα (standards) και τα μοντέλα που αναπτύχθηκαν για το γραμμικό περιβάλλον της προ κορονοιού εποχής δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τους ασύμμετρους κινδύνους και τις καταστροφικές συνέπειες μιας οικονομικής ύφεσης.
Η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η περιπλοκότητα και οι αλληλεξαρτήσεις, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Τα γραμμικά μοντέλα και τα στατικά εργαλεία προκαλούν περισσότερη ζημιά παρά καλό αφού καλλιεργούν τον εφησυχασμό, αυξάνουν τις ασύμμετρες αβεβαιότητες και τα κρυμμένα ρίσκα, επιτείνουν τις ευθραυστότητες και οδηγούν σε συστημική κατάρρευση.
Με ποια εργαλεία θα υλοποιηθούν οι μεταρρυθμίσεις και οι δράσεις στο πλαίσιο του Οράματος 2035; Τόσο στα Σχέδια Βιώσιμης Ανάπτυξης της Οικονομίας των κρατών μελών της ΕΕ όσο και στα Προγράμματα Στήριξης που εφαρμόζει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε διάφορες χώρες στον κόσμο δεν γίνεται καμιά αναφορά σε δυναμικά μοντέλα και εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν τους Δημόσιους Οργανισμούς και τις επιχειρήσεις να τιθασεύσουν την ιδιότητα Antifragility – να αξιοποιήσουν τους θετικούς Μαύρους Κύκνους (ευνοϊκές ασυμμετρίες) και να αποφύγουν τους αρνητικούς Μαύρους Κύκνους (δυσμενείς ασυμμετρίες). Οι ασύμμετρες απειλές και οι πολλαπλές κρίσεις της νέας εποχής δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με εργαλεία που αναπτύχθηκαν για το γραμμικό περιβάλλον περασμένων δεκαετιών.
Ο γραμμικός τρόπος σκέψης δεν μπορεί να διακρίνει ότι τα πιθανά οφέλη που μπορούν να επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τη ζημιά. Ο παράγοντας χρόνος, η μεταβλητότητα, η αταξία, η τυχαιότητα και η αβεβαιότητα αυξάνουν το όφελος –παρά τη ζημιά– που προκύπτει μέσα από την αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών. Το στοιχείο αυτό διαφεύγει του γραμμικού τρόπου σκέψης. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να μισούν την αβεβαιότητα – όμως η αβεβαιότητα αποτελεί την πρώτη ύλη της καινοτομίας.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο μπορεί να βοηθήσει τους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και να αποφύγουν τις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους). Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και η αξιοποίηση των ευκαιριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (decrease of exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής. Η συστηματική εφαρμογή της διττής αυτής στρατηγικής μπορεί να καταστήσει ένα Οργανισμό antifragile.
Η τροποποίηση της έκθεσης (exposure modification) επιτυγχάνεται μέσα από το δημιουργικό συνδυασμό των κρίσιμων παραγόντων και στοιχείων από τους τέσσερεις βασικούς τύπους της καινοτομίας –καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία– που συνθέτουν τη δομή μιας νέας καινοτομίας ή ενός Οργανισμού. Η ολιστική, πολυπαραμετρική αυτή προσέγγιση και η συνδυαστική δύναμη (combinatorial power) των τεσσάρων διαστάσεων της καινοτομίας πολλαπλασιάζουν τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων.
Η πρωτοποριακή αυτή μέθοδος μπορεί να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να καινοτομήσουν σε πραγματικό χρόνο ή σε σχεδόν πραγματικό χρόνο μέσα από την αξιοποίηση των τεχνολογιών ψηφιακού μετασχηματισμού: μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπηρεσίες κινητής τεχνολογίας, τεχνολογίες cloud, ανάλυση δεδομένων, διαδίκτυο των πραγμάτων, ρομποτική και αυτοματοποίηση, τρισδιάστατη εκτύπωση, τεχνητή νοημοσύνη και κυβερνοασφάλεια.
Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό 275 σελίδων στον οποίο, μεταξύ άλλων καταγράφονται περισσότερες από 70 ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας, διεπιστημονικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα, ώστε να είναι περισσότερο ανοικτοί σε ευκαιρίες (να αξιοποιούν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες) και λιγότερο εκτεθειμένοι σε κινδύνους (να αποφεύγουν τις δυσμενείς ασυμμετρίες). Στο εν λόγω Εγχειρίδιο περιλαμβάνεται επίσης ένα Πρότυπο Εργαστήρι για ενίσχυση της διεπιστημονικής δημιουργικότητας και την εκπαίδευση των στελεχών των Δημοσίας Διοίκησης και των επιχειρήσεων στην εφαρμογή ασύμμετρων στρατηγικών καινοτομίας.
Το ευέλικτο αυτό εργαλείο μπορεί να: α) Εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη και β) μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπο –επιστημονικό, κοινωνικό και οικονομικό– του Ταμείου Ανάκαμψης της ΕΕ και των πολλών και διαφορετικών δράσεων που περιλαμβάνονται στα Σχέδια Βιώσιμης Ανάπτυξης της Οικονομίας των κρατών μελών.
Το νέο Σύστημα Καινοτομίας που έχω αναπτύξει αποτελεί το μόνο εργαλείο σε παγκόσμιο επίπεδο που μπορεί να ενσωματώσει την ιδιότητα Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας. Το πρωτοποριακό αυτό εργαλείο μπορεί να συμβάλει άμεσα και ουσιαστικά στην πραγμάτωση του Οράματος 2035, γεφυρώνοντας το χάσμα ανάμεσα στη στρατηγική και την εκτέλεση.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
