Πώς ετοιμάστηκε το διάγγελμα του Τάσσου Παπαδόπουλου το 2004 που έμελλε να καθορίσει την τύχη της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Την εικόνα της εποχής όπως και αποκαλυπτικά στοιχεία για τις πιέσεις που ασκήθηκαν και υπό ποιες συνθήκες διαμορφώθηκε το τελικό κείμενο του τότε Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας παρατίθενται μέσα από το τετράτομο Αρχείο Τάσσου Παπαδόπουλου, που πρόσφατα κυκλοφόρησε.
Στο Αρχείο επισημαίνεται: «Η απόφαση του Τάσσου Παπαδόπουλου να απευθύνει διάγγελμα δεν ήταν ούτε αυθόρμητη, ούτε συναισθηματική απόφαση. Ήταν μια ιστορική, καλά υπολογισμένη και ζυγισμένη πολιτική πράξη, με πλήρη επίγνωση της σημασίας της».
Στο 4ο τόμο αναφέρεται: «H 7η Απριλίου, Μεγάλη Τετάρτη του 2004, άφησε το εντονότερο αποτύπωμα στην πολιτική ιστορία του Τάσσου Παπαδόπουλου. Ήταν η μέρα του διαγγέλματος, με το οποίο κάλεσε σε απόρριψη του Σχεδίου Ανάν. Η σημαντικότητα της στιγμής εκείνης, δεν συνίσταται μόνο στο περιεχόμενο και το μήνυμα του διαγγέλματος, αλλά κυρίως στην ανάδειξη, μέσω εκείνου του διαγγέλματος, της ψυχικής ταύτισης του Τάσσου Παπαδόπουλου με την αγωνία, τον πόθο και την αποφασιστικότητα των Ελλήνων της Κύπρου να αγωνιστούν για την αξιοπρέπειά τους και να προασπίσουν την πατρίδα τους.
Αυτό το σπάνιο και σπουδαίο γεγονός καταμαρτυρείται από τις χιλιάδες των επιστολών, τηλεγραφημάτων και μηνυμάτων που στάλθηκαν στον Τάσσο Παπαδόπουλο. Στο Αρχείο διασώζονται όλα αυτά τα χιλιάδες ντοκουμέντα της συλλογικής επικοινωνίας του λαού, ανθρώπων όλων των τάξεων, πολιτικών πεποιθήσεων και ηλικιών, με τον Πρόεδρο. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος απάντησε σε όλους όσοι του απέστειλαν γραπτές επιστολές, με τις απαντήσεις να βρίσκονται επίσης στο Αρχείο. Στην ιστορία της Κύπρου δεν υπήρξε προηγούμενο μιας τόσο αθρόας και μαζικής, άμεσης γραπτής επικοινωνίας, ενός ηγέτη με τον λαό.
» Ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίστηκε την απόφαση εκείνη αντανακλά και το ήθος του Τάσσου Παπαδόπουλου. Δεν επιδίωξε ούτε να εκπλήξει, αλλά ούτε και να αιφνιδιάσει για τις προθέσεις του. Ήθελε να γνωρίζουν οι πάντες, εντός και εκτός Κύπρου, ποια θα ήταν η απόφασή του, καθώς και το σκεπτικό που τον οδήγησε σε αυτήν. Από τους πρώτους οι οποίοι ενημερώθηκαν για την πρόθεση του Προέδρου να απευθύνει διάγγελμα, ήταν οι κυβερνητικοί εταίροι.
Σε ειδική συνάντηση την 5η Απριλίου 2004, ο Τάσσος Παπαδόπουλος ενημέρωσε τους επικεφαλής των κομμάτων και των κινήσεων που στήριζαν την κυβέρνησή του, χωρίς κανένας να φέρει ένσταση. Αντίθετα, όλοι οι παρευρισκόμενοι συμφώνησαν ότι ο Πρόεδρος είχε καθήκον και δικαίωμα να ενημερώσει τον λαό και να λάβει σαφή θέση επί του Σχεδίου Ανάν. Στη συνάντηση εκείνη, ο Τάσσος Παπαδόπουλος δεν ανακοίνωσε την τελική του απόφαση, αλλά, μέσα από τα συμφραζόμενα και το κλίμα της συνάντησης, είχε διαφανεί ότι η τάση ήταν προς ένα διάγγελμα απόρριψης του Σχεδίου Ανάν».
Από την επόμενη κιόλας μέρα, ο Τάσσος Παπαδόπουλος είχε κατασταλάξει στην απόφασή του, την οποία και κοινοποίησε σε όσους πίστευε ότι έπρεπε να γνωρίζουν, καθώς και σε όλους όσοι ενδιαφέρθηκαν να μάθουν για την απόφαση εκείνη. Στο επίσημο πρόγραμμά του, καταγράφεται συνάντηση με τους πρώην προέδρους Γλαύκο Κληρίδη (6 Απριλίου) και Γιώργο Βασιλείου (7 Απριλίου).
Οι δύο εισηγήσεις και η μαρτυρία της ιδιαίτεράς του
Στο Αρχείο, υπάρχει το τελικό κείμενο του διαγγέλματος, καθώς επίσης, υπάρχουν και δύο εισηγήσεις για το περιεχόμενο του διαγγέλματος, η μια δισέλιδη και η άλλη χειρόγραφη έκτασης δέκα σελίδων. Υπάρχουν, επίσης, δύο δακτυλογραφημένα προσχέδια του διαγγέλματος.
Ο Τάσσος Παπαδόπουλος άκουσε εισηγήσεις και απόψεις από συνεργάτες του, μερικοί εκ των οποίων του έκαναν και γραπτές εισηγήσεις. (Με βάση το Αρχείο ο Τάσσος Παπαδόπουλος έδωσε στις 3 Απριλίου 2004, χειρόγραφο σημείωμα στον Γιώργο Λιλλήκα και τον Χρύση Παντελίδη, με τις αρχικές του σκέψεις και οδηγίες για ετοιμασία διαγγέλματος). Το τελικό κείμενο του διαγγέλματος διαμορφώθηκε από τον ίδιο.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία της προσωπικής γραμματέως του Προέδρου, Έλλης Κυπριανού, η δακτυλογράφηση του διαγγέλματος άρχισε από την προηγούμενη μέρα, την 6η Απριλίου, αλλά η τελική του μορφή και το κρίσιμο περιεχόμενό του, καθώς και οι ακριβείς διατυπώσεις του κειμένου διαμορφώθηκαν την 7η Απριλίου από τον ίδιο. Από τα πρώτα κείμενα που έδωσε ο Τάσσος Παπαδόπουλος, μαρτυρεί η Έλλη Κυπριανού, δεν είχε καταλάβει «πόσο ξεκάθαρα θα εξέφραζε την τελική του θέση πάνω στο Σχέδιο Ανάν». «Γνώριζα», συνεχίζει, «ως εκ της θέσεώς μου, ότι δεχόταν αφόρητες πιέσεις και από το εσωτερικό και από το εξωτερικό να δεχτεί το Σχέδιο Ανάν». Η δική της εκτίμηση ήταν ότι, «γνωρίζοντας τον Τάσσο Παπαδόπουλο, βαθιά μέσα μου πίστευα ότι θα το απέρριπτε». Η μαρτυρία της κ. Κυπριανού καταλήγει ως εξής: «Το πρωινό της 7ης του Απρίλη, ο Πρόεδρος έφτασε στο γραφείο του ήρεμος, με γαλήνιο ύφος, κατασταλαγμένος. Οι χειρόγραφες σελίδες έφταναν κοντά μου για δακτυλογράφηση και όσο έγραφα τόσο ένιωθα περήφανη για τον Πρόεδρό μου. Δικαίωσε την πίστη μου σ’ εκείνον αλλά πιο πολύ δικαίωσε τις προσδοκίες του κυπριακού Ελληνισμού».
Οι συνομιλίες με ξένους ηγέτες που ασκούσαν πιέσεις
«Η πρόθεση του Τάσσου Παπαδόπουλου να απευθύνει διάγγελμα προκάλεσε έντονη κινητικότητα σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Υπήρξαν έντονες παρεμβάσεις προκειμένου να καλέσει τον λαό σε αποδοχή του Σχεδίου Ανάν. Στο πρόγραμμά του, υπάρχει καταγραμμένη μόνο μία προγραμματισμένη τηλεφωνική συνομιλία με ξένο ηγέτη, εκείνη με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, η οποία ορίστηκε την 6η Απριλίου, στις 3:50 το απόγευμα. Στις 4:00 μ.μ. θα ακολουθούσε συνάντηση του Τάσσου Παπαδόπουλου με ελληνική αντιπροσωπεία, επικεφαλής της οποίας ήταν ο υφυπουργός Εξωτερικών, Γιάννης Βαληνάκης. Στο πλαίσιο της συνάντησης, ο Τάσσος Παπαδόπουλος ενημέρωσε ότι θα απέρριπτε το Σχέδιο Ανάν. Η τηλεφωνική συνδιάλεξη με τον πρόεδρο των ΗΠΑ ήταν σύντομη, περιεκτική και απόλυτα ειλικρινής. Μιλώντας με σαφή τρόπο, ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος εξήγησε στον Τζορτζ Μπους τον νεότερο τους προβληματισμούς του και τον ενημέρωσε ότι “κλίνει προς την άποψη να συμβουλεύσει τον λαό του ότι δεν θα πρέπει να αποδεχθεί το Σχέδιο ως έχει”. Ο Αμερικανός πρόεδρος φάνηκε να μην ήταν ιδιαίτερα προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει τα επιχειρήματα του Κύπριου ομολόγου του, ούτε και φάνηκε έτοιμος να προσπαθήσει να τον μεταπείσει. Μιλώντας με γενικό τρόπο, ο Μπους επεσήμανε απλώς ότι η απόφαση του Τάσσου Παπαδόπουλου ήταν μια δύσκολη απόφαση και ότι η θέση του θα μετρούσε για την τελική απόφαση του λαού.
Της τηλεφωνικής συνομιλίας με τον Μπους, προηγήθηκε μια απρογραμμάτιστη τηλεφωνική συνομιλία με τον προεδρεύοντα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και πρωθυπουργό της Ιρλανδίας, Μπέρτι Άχερν. Ο Άχερν είπε ότι τηλεφώνησε επειδή του το ζήτησε ο Άλβαρο ντε Σότο. Η συζήτηση ήταν φιλική, με σημαντικότερη αναφορά, από πλευράς του Άχερν, στις αρνητικές συνέπειες που είχε η κακή «λύση» που δόθηκε το 1921 για την Ιρλανδία, από τη Βρετανία, η οποία ταλαιπωρεί έκτοτε τους Ιρλανδούς.
Η άμεση και σαφής ενημέρωση που έκανε ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος στους Μπους και Άχερν για την πρόθεσή του να απορρίψει το Σχέδιο Ανάν, προκάλεσε έντονη κινητοποίηση για να μεταπεισθεί. Την 7η Απριλίου 2004, την ημέρα που ο Τάσσος Παπαδόπουλος θα εκφωνούσε το διάγγελμά του, έλαβε δύο ακόμη τηλεφωνήματα. Το πρώτο από τον πρωθυπουργό της Ολλανδίας, Γιαν Πέτερ Μπαλκενέντε και το δεύτερο από τον γενικό γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ύπατο Αρμοστή για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας, Χαβιέ Σολάνα. Ο πρώτος τηλεφώνησε από το Πεκίνο, όπου βρισκόταν, με στόχο να υποδείξει την ανάγκη αποδοχής του Σχεδίου Ανάν, καθώς, ισχυρίστηκε, θα δημιουργούνταν πολλά προβλήματα σε περίπτωση μη λύσης. Ο Μπαλκενέντε ήταν πιεστικός, αλλά, αν και η παρέμβασή του ήταν απαράδεκτη ως προς τους κανόνες που διέπουν τις σχέσεις ανάμεσα σε ανεξάρτητα και κυρίαρχα κράτη, κινήθηκε μέσα σε κάποια όρια.
Αντίθετα, ο Σολάνα μίλησε με επιθετικό τρόπο και προσπάθησε να θέσει ενώπιον του Τάσσου Παπαδόπουλου διλήμματα και απειλές. Ανάμεσα σε άλλα, μίλησε για ενδεχόμενη αναγνώριση της αποσχιστικής οντότητας στην Κύπρο και για προβλήματα με την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ.
Ο Τάσσος Παπαδόπουλος διατήρησε την ψυχραιμία του και στις δύο περιπτώσεις. Οι Μπαλκενέντε και Σολάνα, οι οποίοι, από τα λεγόμενά τους, φάνηκε να γνωρίζουν μόνο περιστασιακά το Κυπριακό και να αγνοούν σημαντικές παραμέτρους του Σχεδίου Ανάν, μιλούσαν προφανώς μέσα από σημειώσεις. Αντικρούοντας όλα τα επιχειρήματά τους, ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος εμφανίστηκε έτοιμος να αντιμετωπίσει τις πιέσεις. Τους εξήγησε με σαφή τρόπο τα προβληματικά στοιχεία του Σχεδίου Ανάν, τα οποία το καθιστούσαν μη βιώσιμο. Είχε πλήρη επίγνωση της απόφασής του και ήταν προσηλωμένος στην αρχική πολιτική του δέσμευση, σύμφωνα με την οποία, εάν το Σχέδιο δεν βελτιωνόταν για να καταστεί λειτουργικό και βιώσιμο, δεν θα μπορούσε να το αποδεχθεί. Παράλληλα με τις συναντήσεις και τις επαφές, ο Τάσσος Παπαδόπουλος άρχισε να ετοιμάζει και το διάγγελμά του».
