Η Ευρώπη ήθελε να γίνει η μεγαλύτερη ολοκληρωμένη οικονομία του κόσμου. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, ο Ζακ Ντελόρ έδινε το σύνθημα: κατάργηση των εσωτερικών συνόρων, ελευθερία κίνησης για αγαθά, ανθρώπους, υπηρεσίες και κεφάλαια – ένα τεράστιο άλμα προς την ανταγωνιστικότητα.
Από εκεί γεννιέται η Ενιαία Αγορά: ένα εγχείρημα που το 1992 αλλάζει τους κανόνες στο ευρωπαϊκό εμπόριο και δημιουργεί έναν χώρο 450 εκατ. καταναλωτών.
Σαράντα χρόνια μετά, το «ευρωπαϊκό θαύμα» δείχνει κουρασμένο, παρατηρούν οι Financial Times και με επιχειρούν να απαντήσουν στο ερώτημα: Ποιος σκότωσε το όνειρο αυτό;
Παρά τα εντυπωσιακά πρώτα βήματα στη διακίνηση αγαθών, οι υπόλοιποι πυλώνες – υπηρεσίες, κεφάλαια, εργασία – παραμένουν γεμάτοι εμπόδια. Για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τα εμπόδια αυτά μοιάζουν σαν να επιβάλλει η ΕΕ τελωνειακούς δασμούς 100% σε υπηρεσίες και 65% σε ορισμένα αγαθά. Και το τίμημα είναι εμφανές: χαμηλότερη παραγωγικότητα, υποτονική καινοτομία, επιχειρήσεις που μεταναστεύουν και ένα τεχνολογικό χάσμα που διευρύνεται.
Η υπόσχεση που έμεινε μισή
Η ορμή της δεκαετίας του ’80 δεν είχε συνέχεια, εξηγούν οι FT. Η Ενιαία Αγορά έγινε τοτέμ της ευρωπαϊκής πολιτικής, αλλά η εφαρμογή της έμεινε ημιτελής. Πολλά κράτη-μέλη υιοθέτησαν τους κανόνες για τα αγαθά, αλλά κράτησαν κλειστές τις αγορές υπηρεσιών ή έβαλαν νέα εμπόδια. Πρώην αξιωματούχοι της Κομισιόν, όπως ο Πασκάλ Λαμί, παραδέχονται ότι η Ευρώπη «έχει μείνει πολύ πίσω». Η Κριστίν Λαγκάρντ μιλά για «χρόνια αδράνειας». Ο Μάριο Ντράγκι προειδοποιεί ότι η ευρωπαϊκή οικονομία κινδυνεύει από μια «καταρράκωση ανταγωνιστικότητας».
Η αποτυχία έχει πολλούς ενόχους:
- Πολιτικές αντιστάσεις. Η προσπάθεια του Φριτς Μπόλκεσταϊν να απελευθερώσει τις υπηρεσίες προκάλεσε τεράστια αναταραχή – με τον «Πολωνό υδραυλικό» να γίνεται σύμβολο φόβου και κοινωνικής αντίδρασης.
- Οικονομικός εθνικισμός. Όπως παραδέχεται ο Μάριο Μόντι, τα κράτη-μέλη συχνά φωνάζουν υπέρ της ολοκλήρωσης στις Βρυξέλλες, αλλά πίσω στο εσωτερικό μπλοκάρουν κάθε αλλαγή για να προστατεύσουν «τους δικούς τους».
- Αποδυνάμωση του ενωσιακού κέντρου. Μετά τον Ντελόρ, καμία Επιτροπή δεν είχε την ίδια ισχύ. Σήμερα, η Κομισιόν «παγώνει» μπροστά σε πιέσεις και πολιτικό κόστος.
- Επιχειρήσεις που ζητούν… αλλά και μπλοκάρουν. Ενώ στη θεωρία στηρίζουν την εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς, στην πράξη πιέζουν τις κυβερνήσεις τους να προστατεύσουν εθνικούς «πρωταθλητές».
- Πολλαπλά στρώματα κανονισμών. Η Ευρώπη συχνά προσθέτει νέους κανόνες χωρίς να αφαιρεί τους παλιούς, δημιουργώντας ένα ρυθμιστικό «φράχτη» που ολοένα και ψηλώνει.
Τα οικονομικά σημάδια της στασιμότητας
Η εικόνα είναι αποκαλυπτική:
Η παραγωγικότητα στην ΕΕ παραμένει μόλις στο 72% των ΗΠΑ. Η ενδοενωσιακή εμπορική δραστηριότητα απέχει πολύ από την εμπορική ενοποίηση των αμερικανικών πολιτειών. Το κόστος της μετακίνησης των εργαζομένων μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών είναι οκταπλάσιο σε σύγκριση με τις ΗΠΑ.
Οι επενδύσεις υψηλής τεχνολογίας στις ΗΠΑ – κυρίως από τις Maginificent Seven – υπερβαίνουν το ήμισυ των συνολικών ευρωπαϊκών δαπανών σε Έρευνα και Ανάπτυξη. Εν ολίγοις, η ευρωπαϊκή αγορά παραμένει κατακερματισμένη, περιορίζοντας τις δυνατότητες των επιχειρήσεων, την κινητικότητα των εργαζομένων και την πρόσβαση σε κεφάλαια.
Τι μπορεί να γίνει – και γιατί είναι τόσο δύσκολο
Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υπόσχεται «οδικό χάρτη αναζωογόνησης» της Ενιαίας Αγοράς. Αλλά οι διαφωνίες μεταξύ κρατών-μελών ήδη τον καθυστερούν. Το φαινόμενο που πολλοί στις Βρυξέλλες αποκαλούν «paralysis by analysis» (παράλυση από την πολλή ανάλυση) δείχνει ξανά τα όριά του, σχολιάζει η βρετανική εφημερίδα.
Ορισμένες νέες ιδέες πέφτουν στο τραπέζι:
- Συνασπισμοί προθύμων: Μικρότερες ομάδες χωρών που θα προχωρούν μόνες τους, δημιουργώντας μια «δυναμική FOMO» (φόβο να χάσουν τις προοπτικές που ανοίγονται) για τους υπόλοιπους.
- Πιο ομοιόμορφοι κανόνες: Ακαδημαϊκές προτάσεις θέλουν την ΕΕ να χρησιμοποιήσει πλήρως τις «ομοσπονδιακού τύπου» αρμοδιότητές της, με αυστηρότερη ενιαία εφαρμογή κανονισμών και ευρωπαϊκά εμπορικά δικαστήρια.
Το συμπέρασμα, όμως, είναι πιο απλό – και πιο δύσκολο: για να αναγεννηθεί το ευρωπαϊκό όνειρο, χρειάζεται ξανά το πνεύμα του Ντελόρ. Μια ενιαία αγορά δεν μπορεί να λειτουργήσει με 27 διαφορετικούς κανόνες, 27 πολιτικές ατζέντες και 27 βαθμούς πολιτικής βούλησης.
Η Ευρώπη έχει το μέγεθος, το ανθρώπινο κεφάλαιο και την οικονομική βάση για να ξαναπιάσει τον χαμένο βηματισμό της. Αυτό που λείπει – και που κανένας τεχνοκράτης ή κανονισμός δεν μπορεί να αντικαταστήσει – είναι η κοινή αποφασιστικότητα.
Και όσο αυτή απουσιάζει, η ήπειρος θα μένει πίσω.
