Του Δρα Άριστου Αριστοτέλους*
Στο συνέδριο του Economist στη Λευκωσία, στις 4 Νοεμβρίου 2025, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Νίκος Χριστοδουλίδης δήλωσε ότι «εργαζόμαστε για τη σύσταση ενός, αν θέλετε, ΟΑΣΕ ή ΝΑΤΟ της ευρύτερης Μέσης Ανατολής». Θεωρεί πως μια τέτοια πρωτοβουλία θα μπορούσε να συμβάλει στη σταθερότητα και ασφάλεια της περιοχής.
Αν και καλοπροαίρετη, η πρόταση – όπως και παλαιότερη ανάλογη του 2019 – παραμένει γενική και αόριστη. Εγείρει, επομένως, το ερώτημα: κατά πόσο είναι ρεαλιστική ή μια ουτοπική επιδίωξη δημιουργίας εντυπώσεων.
Η γεωπολιτική πραγματικότητα
Η Μέση Ανατολή είναι μία από τις πιο ασταθείς και σύνθετες περιοχές του κόσμου. Οι σχέσεις των κρατών της χαρακτηρίζονται από έντονες αντιθέσεις και αντικρουόμενα συμφέροντα: ο ανταγωνισμός Ιράν–Σαουδικής Αραβίας, οι διαφορετικές επιδιώξεις Τουρκίας και Ισραήλ, η αστάθεια σε Συρία, Ιράκ και Λίβανο, η κρίση στη Γάζα και η δράση μη κρατικών οργανώσεων συνθέτουν ένα γεωπολιτικό μωσαϊκό που δυσκολεύει κάθε προσπάθεια συλλογικής ασφάλειας.
Σε αυτό το περιβάλλον, η δημιουργία ενός «ΝΑΤΟ της Μέσης Ανατολής» φαντάζει εξαιρετικά δύσκολη. Ένας στρατιωτικός συνασπισμός απαιτεί κοινή στρατηγική αντίληψη, σταθερούς θεσμούς και βαθιά εμπιστοσύνη – στοιχεία που απουσιάζουν στην περίπτωση αυτή. Το άλυτο Παλαιστινιακό ζήτημα παραμένει καταλυτικός παράγοντας: η συμμετοχή του Ισραήλ θα απέκλειε αραβικά κράτη, ενώ ο αποκλεισμός του θα αφαιρούσε διεθνή νομιμοποίηση.
Μαθήματα από το παρελθόν
Η ιστορία δείχνει πόσο δύσκολο είναι να στηριχθεί ένας τέτοιος συνασπισμός. Η μεταπολεμική προσπάθεια δημιουργίας Mediterranean Pact απέτυχε, ενώ το Baghdad Pact (CENTO), που είχε έδρα την Κύπρο τη δεκαετία του 1950, κατέρρευσε δύο δεκαετίες αργότερα λόγω πολιτικών ανατροπών και έλλειψης κοινής στρατηγικής βάσης.
Το 2017, οι Ηνωμένες Πολιτείες επί Τραμπ προσπάθησαν να προωθήσουν το λεγόμενο «Αραβικό ΝΑΤΟ» (Middle East Strategic Alliance), με στόχο τη συνεργασία φίλων χωρών του Κόλπου. Και αυτή η πρωτοβουλία όμως απέτυχε παταγωδώς. Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν πόσο δύσκολο είναι να διατηρηθεί ζωντανός ένας τέτοιος συνασπισμός μέσα σε περιβάλλον αντιθέσεων και συγκρούσεων.
Ένας «ΟΑΣΕ της Μέσης Ανατολής»;
Πιο ρεαλιστική ίσως φαντάζει στη θωρία η ιδέα ενός «ΟΑΣΕ της Μέσης Ανατολής» – ενός θεσμού πολιτικού διαλόγου και οικοδόμησης εμπιστοσύνης, κατά το ευρωπαϊκό πρότυπο. Ακόμη όμως και αυτή η εκδοχή είναι εξαιρετικά δύσκολο να υλοποιηθεί, αφού απαιτεί ελάχιστη αμοιβαία εμπιστοσύνη, πρόοδο στο Παλαιστινιακό και πολιτική βούληση για ειρηνική συνύπαρξη – συνθήκες που προς το παρόν δεν υπάρχουν.
Επιπλέον, ΝΑΤΟ, ΕΕ και ΟΑΣΕ διαθέτουν ήδη θεσμοθετημένους μηχανισμούς επαφής με τη Μέση Ανατολή, μέσω φόρουμ και προγραμμάτων συνεργασίας με χώρες της Μεσογείου, της Βόρειας Αφρικής και της περιοχής. Τι παραπάνω μπορεί, λοιπόν, να επιτύχει η πρόταση Χριστοδουλίδη;
Νέα δεδομένα και τάσεις συνεργασίας
Ωστόσο, πρόσφατες εξελίξεις όπως οι Abraham Accords, το EastMed Gas Forum και οι αραβο-ινδικές πρωτοβουλίες δείχνουν τάσεις επιλεκτικής συνεργασίας σε τομείς ενέργειας, ασφάλειας και οικονομίας. Παρότι περιορισμένες, αυτές οι προσπάθειες θα μπορούσαν να αποτελέσουν τα πρώτα σπέρματα μιας πιο σταθερής περιφερειακής συνεννόησης – αν οι πολιτικές συνθήκες το επιτρέψουν.
Η θέση και ο ρόλος της Κύπρου
Η Κύπρος, λόγω της γεωγραφικής και πολιτικής της θέσης, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο – όχι ως μέλος στρατιωτικού συνασπισμού, αλλά ως ουδέτερος μεσολαβητής και γέφυρα συνεργασίας με ανθρωπιστικό και ειρηνευτικό προσανατολισμό.
Η εμπειρία των τριμερών σχημάτων (Κύπρος–Ελλάδα–Ισραήλ, Κύπρος–Ελλάδα–Αίγυπτος), στα οποία συμμετέχουν και οι ΗΠΑ, απέδειξε ότι η Λευκωσία μπορεί να λειτουργήσει ως πλατφόρμα συνεννόησης και πρακτικής συνεργασίας. Η αξιοποίηση των νέων περιφερειακών δομών – ενεργειακών, εμπορικών και τεχνολογικών – μπορεί να ενισχύσει τον ρόλο της Κυπριακής Δημοκρατίας ως σταθεροποιητικού παράγοντα.
Συμπεράσματα
Η πρόθεση του Προέδρου να εργαστεί για τη δημιουργία ενός ΟΑΣΕ ή ΝΑΤΟ της Μέσης Ανατολής είναι εντυπωσιακή αλλά ουτοπική. Δεν μειώνει όμως τη σημασία των προσπαθειών της κυπριακής κυβέρνησης να ενισχύσει τη διεθνή παρουσία της χώρας μέσα από ειρηνικές πρωτοβουλίες και συνεργασίες.
Απαιτούνται, ωστόσο, μετριοπάθεια, σοβαρή μελέτη και ρεαλιστικός σχεδιασμός. Οι θεσμοί άμυνας και ασφάλειας δεν οικοδομούνται με δηλώσεις, αλλά με συνέπεια, συνετή συνεργασία και σταδιακή οικοδόμηση εμπιστοσύνης.
Αν η Κύπρος επιδιώκει ρόλο στη διαμόρφωση ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή, οφείλει να επενδύσει σε πρακτικές, εφαρμόσιμες πολιτικές και να αξιοποιήσει τις υπάρχουσες περιφερειακές δομές συνεργασίας – όπως οι Abraham Accords και το East Med Forum – αντί να εξαντλείται σε φιλόδοξες, εντυπωσιακές αλλά μη ρεαλιστικές εξαγγελίες.
*Πρώην Βουλευτή, Ειδικού σε Θέματα Άμυνας και Στρατηγικής,
Επικεφαλής του Κυπριακού Κέντρου Στρατηγικών Μελετών
