Πρώτη φορά μετά από 571 χρόνια χωρίς μαθητή η Α’ Τάξη του Γυμνασίου της Μεγάλης του Γένους Σχολής (φωτό)

Κάθε χρόνο η 12η Σεπτεμβρίου είναι παραδοσιακά μια χαρμόσυνη επέτειος για τη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Το αρχαιότερο ελληνικό σχολείο στον κόσμο, με αδιάλειπτη λειτουργία σχεδόν από την επαύριον της Άλωσης της Κωνσταντινουπόλεως, το 1454, έως σήμερα, τιμά τα εγκαίνια του κτιρίου με το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα στο οποίο στεγάζεται από το 1882.

Φέτος, όμως, η συγκεκριμένη επέτειος επισκιάζεται από την επιβεβαίωση ότι το μέλλον της περίφημης Σχολής είναι κάτι περισσότερο από δυσοίωνο. Για την ακρίβεια, η είδηση ότι δεν υπήρξε ούτε ένας νέος μαθητής στην Α’ Τάξη του Γυμνασίου για το νέο σχολικό έτος ισοδυναμεί με επισφράγιση του τέλους. Υστερα από 571 συναπτά έτη λειτουργίας, με μια διαδρομή διά πυρός και σιδήρου σχεδόν έξι αιώνων, με μια σειρά από λαμπρά πνεύματα που δίδαξαν και φοίτησαν σε αυτήν, για τη Μεγάλη του Γένους Σχολή δεν τίθεται πλέον το εάν, αλλά μόνο το πότε θα αναγκαστεί να κλείσει οριστικά.

Κινδυνεύει η λειτουργία της

Την 1η Σεπτεμβρίου οι δύο μόνιμοι συμπαραστάτες της Σχολής, ο Σύνδεσμος Μεγαλοσχολιτών και ο Σύλλογος Φίλων της Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολής, εξέδωσαν από κοινού μία ανακοίνωση σε δραματικό τόνο: «Με εξαιρετικά μεγάλη ανησυχία πληροφορηθήκαμε από τον κ. Δημήτρη Ζώτο, διευθυντή της Σχολής, ότι συνεχίζεται η καθοδική πορεία του εξέχοντος εκπαιδευτικού οργανισμού, φτάνοντας φέτος στο ακραίο σημείο να μην έχει καμία νέα εγγραφή στην Α’ Γυμνασίου.

Σε επιστολή που απέστειλε ο κ. Δ. Ζώτος προς τους αρμόδιους φορείς εκτίθενται οι αιτίες του πρωτοφανούς αυτού φαινομένου, σε αντίθεση μάλιστα με τα άλλα ρωμαίικα Εκπαιδευτήρια της Κωνσταντινουπόλεως, και υποβάλλονται προτάσεις προκειμένου να ξεπεραστεί ο σοβαρότατος κίνδυνος παύσης λειτουργίας του αρχαιότερου εκπαιδευτικού ιδρύματος των απανταχού Ελλήνων».

Οι δύο φορείς, έντονα θορυβημένοι από τα τεκταινόμενα στην Κωνσταντινούπολη, χαρακτηρίζουν τον κίνδυνο παύσης λειτουργίας της Σχολής ύστερα από 571 χρόνια ευδόκιμης λειτουργίας «επαίσχυντο για τον Ελληνισμό». Η πληθυσμιακή κατάρρευση των Ελλήνων κατοίκων Κωνσταντινουπόλεως είναι η προφανής, ενστικτώδης ερμηνεία για τον μαρασμό της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Η οποία έχει απομείνει με περίπου 30 μαθητές, μόλις 4-5 αποφοίτους ανά έτος, ενώ οι καθηγητές παραδίδουν μαθήματα σε τάξεις τεραστίων διαστάσεων, ενίοτε ακόμη και σε ένα μόνο παιδί. Ο σχολάρχης Δημήτρης Ζώτος, όμως, πέραν της αυτονόητης αιτίας, στην επιστολή του προς το ελληνικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη και λοιπούς ενδιαφερομένους, αναδεικνύει ένα σοβαρό πρόβλημα, εντελώς διαφορετικής φύσης από την απίσχνανση της ελληνικής παρουσίας.

Αναφέρεται σε έναν, μάλλον αθέμιτο, ανταγωνισμό μεταξύ των ελληνικών μειονοτικών σχολείων της Πόλης ως εξής: «Τα τελευταία 20 χρόνια ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό φαινόμενο υπονομεύει τη βιωσιμότητα της Σχολής: τα παιδιά οικογενειών από την Ελλάδα που εγκαθίστανται στην Κωνσταντινούπολη κατευθύνονται σχεδόν συστηματικά σε άλλα εκπαιδευτήρια, στερώντας από την ΠΜΓΣ τον απαραίτητο μαθητικό πληθυσμό που θα εξασφάλιζε την απρόσκοπτη συνέχιση του έργου της. Η άτυπη συμφωνία που είχε συναφθεί το 2017 μεταξύ των διευθύνσεων των τριών ιστορικών σχολείων (ΠΜΓΣ, Ζάππειο, Ζωγράφειο) για ισόρροπη κατανομή των μαθητών και την εξασφάλιση της λειτουργίας όλων, δυστυχώς, εφαρμόστηκε μόνο για ένα έτος. Η εγκατάλειψή της είχε ως αποτέλεσμα δυσανάλογη μείωση του μαθητικού δυναμικού της Μεγάλης του Γένους Σχολής, η οποία φέτος κινδυνεύει να λειτουργήσει με λιγότερους από 30 μαθητές».

Οι Τούρκοι θα την έσωζαν

Το θεμελιώδες οξύμωρο σε ό,τι αφορά την ύπαρξη της Μεγάλης του Γένους Σχολής είναι εγγεγραμμένο στην ίδια την ταυτότητά της: ως ένα εξ ορισμού μειονοτικό εκπαιδευτικό ίδρυμα, δέχεται μόνο μαθητές ελληνικής καταγωγής. Παρόλο που υπάρχει ενδιαφέρον από αρκετές αμιγώς τουρκικές οικογένειες, οι οποίες φέρονται πρόθυμες να εγγράψουν τα παιδιά τους στο θρυλικό «Κόκκινο Σχολείο» του Φαναρίου (ή «Φενέρ» στα τουρκικά).

Ωστόσο, ο μειονοτικός χαρακτήρας της Μεγάλης του Γένους Σχολής αποκλείει a priori την αποδοχή Τούρκων μαθητών, κάτι που, αν συνέβαινε, θα ήταν σωτήριο για τη Σχολή – και την ίδια στιγμή ολέθριο, εφόσον το σχολείο θα απεμπολούσε πλήρως τη μακραίωνη ελληνικότητά του. Δεδομένου, λοιπόν, ότι το ελληνικό στοιχείο στην Κωνσταντινούπολη φθίνει διαρκώς, σε ευθεία αναλογία και με σταθερό ρυθμό συρρικνώνεται επίσης το μαθητικό δυναμικό της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Η τροχιά φαίνεται πως τείνει αναπόδραστα προς το απόλυτο μηδέν, τόσο για τους Ελληνες της Κωνσταντινούπολης γενικώς, οι οποίοι πλέον αριθμούν μόλις 1.500-2.000 άτομα, όσο και για τα παιδιά τους που θα μπορούσαν να φοιτήσουν στο ιστορικό Γυμνάσιο και Λύκειο του Φαναρίου. Από δημογραφικής άποψης, μάλιστα, το γεγονός ότι φέτος δεν υπήρξε ούτε μία νέα εγγραφή στην Α’ Τάξη του Γυμνασίου για τη Μεγάλη του Γένους Σχολή συνιστά θλιβερό μεν, ξεκάθαρο δε προμήνυμα για το προδιαγεγραμμένο μέλλον του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνισμού.

Σε συνέντευξή του το 2023, όταν ακόμη ο αριθμός των μαθητών ήταν 41 αντί για τους σημερινούς 33, ο σχολάρχης Δημήτρης Ζώτος εξηγούσε σε τουρκικό μέσο ότι «εφόσον η Μεγάλη του Γένους Σχολή είναι ένα μειονοτικό σχολείο, μπορούμε να λειτουργούμε απαρέγκλιτα στο πλαίσιο των διεθνών συνθηκών και με βάση τα πρωτόκολλα που έχουν υπογραφεί μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Υπό αυτή την έννοια, δεν μπορούμε να δεχτούμε κανέναν μαθητή που δεν ανήκει στην ελληνική μειονότητα, παρά τις αιτήσεις που υποβάλλονται. Κυρίως από γονείς οι οποίοι εκτιμούν την υψηλή ποιότητα της εκπαίδευσης στη Μεγάλη του Γένους Σχολής, σε συνάρτηση με τον πολύ χαμηλό αριθμό μαθητών ανά τάξη. Πολύ σημαντικό στοιχείο είναι επίσης το ποσοστό επιτυχίας των παιδιών που φοιτούν στη Σχολή, τα οποία συνεχίζουν στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Προτιμώντας στην πλειονότητά τους, σημειωτέον, τουρκικά πανεπιστήμια, καθώς είναι διαπιστωμένο ότι τα παιδιά μας, τουλάχιστον τα τελευταία 25-30 χρόνια, δεν φεύγουν στο εξωτερικό για σπουδές.

Επιπλέον, υπάρχουν και εκείνοι που ενδιαφέρονται για την εκμάθηση των ελληνικών, μαζί με τα τουρκικά και τα αγγλικά, δηλαδή τις γλώσσες στις οποίες διδάσκονται τα μαθήματα στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Δυστυχώς, όμως, δεν μπορούμε να ικανοποιήσουμε αυτά τα αιτήματα».

Ο κ. Ζώτος επισημαίνει περαιτέρω ότι το κτίριο της Σχολής είναι τεράστιο, με πολύ μεγάλες αίθουσες, ακριβώς επειδή οι εγκαταστάσεις σχεδιάστηκαν για να φιλοξενήσουν εκατοντάδες μαθητές. Τον Σεπτέμβριο του 1882, στα εγκαίνιά της, η Μεγάλη του Γένους Σχολή είχε 731 παιδιά -τότε μόνο αγόρια- εγγεγραμμένα στο μαθητολόγιό της.

Το 1960, όταν εξερράγη το πολυαίμακτο κύμα βίας εις βάρος των Ελλήνων της Πόλης, η Σχολή είχε περιοριστεί σε 450 μαθητές. Σήμερα έχει πάνω από 10 φορές λιγότερους. «Δεν υπάρχει κάτι που μπορούμε εμείς να κάνουμε για να αναστρέψουμε αυτή την πορεία του δημογραφικού μαρασμού», παρατηρεί ο σχολάρχης Ζώτος. Τονίζοντας πως «εάν θέλουμε να κρατήσουμε ζωντανά τα μειονοτικά σχολεία στην Τουρκία, όπως η Μεγάλη του Γένους Σχολή, κάποια κριτήρια πρέπει να χαλαρώσουν. Οι κυβερνήσεις Ελλάδας και Τουρκίας θα πρέπει να δώσουν μια λύση».

Κι όταν καλείται να απαντήσει στο κρίσιμο ερώτημα για το εάν θα δεχόταν να εγγράψει στη Σχολή παιδιά από άλλες μειονότητες, εκτός της ελληνικής, ο κ. Ζώτος δεν διστάζει να απαντήσει: «Γιατί όχι; Εμείς εκπαιδευτικοί είμαστε. Η αποστολή μας είναι να διδάσκουμε τα παιδιά, επομένως θα ήταν ωραία αν απευθυνόμασταν σε περισσότερους μαθητές. Βέβαια, τα πάντα εξαρτώνται από τις διακρατικές διαπραγματεύσεις Ελλάδας και Τουρκίας».

Ολοκληρωμένη παιδεία

Σε ό,τι αφορά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα αυτό καθαυτό, η Μεγάλη του Γένους Σχολή καλύπτει όλα τα μαθήματα που προβλέπει το τουρκικό υπουργείο Παιδείας, συν την εκμάθηση ελληνικών και αγγλικών. Συμπληρωματικά και τιμώντας μια απαράμιλλη σε διάρκεια παράδοση αριστείας, η Σχολή παραμένει συντονισμένη με το πνεύμα της εποχής – εξ ου και από πέρυσι οι μαθητές μυούνται στην Τεχνητή Νοημοσύνη και τη ρομποτική, ενώ όλα τα μαθήματα θετικής κατεύθυνσης παραδίδονται στα ελληνικά. Στην πράξη, περίπου το 70% του προγράμματος στη Μεγάλη του Γένους Σχολή είναι ελληνόφωνο, ενώ στα τουρκικά διδάσκονται μόνο τα απολύτως απαραίτητα μαθήματα.

Ο σχολάρχης Ζώτος και το διοικητικό συμβούλιο της Μεγάλης του Γένους Σχολής δίνουν μεγάλη έμφαση στην αίγλη του σχολείου ως ενός από τα κορυφαία της Τουρκίας σε ό,τι αφορά την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Εντούτοις, ο κ. Ζώτος είναι της άποψης ότι, ενδεχομένως, το πρόγραμμα της Σχολής να είναι υπερβολικά πληθωρικό, ιδιαίτερα για το τετραετές Λύκειο. Σε σύγκριση με την επικρατούσα τάση στον δυτικό κόσμο και τον περιορισμό των διδακτικών αντικειμένων, η Μεγάλη του Γένους Σχολή εμμένει στο παλαιότερο όραμα της ολοκληρωμένης, ανθρωπιστικής και επιστημονικής παιδείας, στο πρότυπο του Διαφωτισμού. Συμπεριλαμβάνοντας στο ωρολόγιο πρόγραμμα πεδία που ποικίλλουν από τη Φυσική και την Αστρονομία έως τη Φιλοσοφία, τη Μελέτη των Θρησκειών, την Αγωγή του Πολίτη κ.ά. Ασφαλώς όμως, η Ελληνική Ιστορία εξαιρείται, όπως προβλέπεται από τις διμερείς συμφωνίες για τα μειονοτικά σχολεία, στα οποία διδάσκεται η τοπική και η παγκόσμια Ιστορία.

SOS για τον Ελληνισμό

Παρ’ όλα αυτά, ο κ. Ζώτος εξαίρει τον ουσιαστικό ρόλο της Μεγάλης του Γένους Σχολής, ως κιβωτού του Ελληνισμού στην Τουρκία. Μιλώντας στην ΕΡΤ ο σχολάρχης είπε: «Εκτός των υποχρέωσεών μας ως εκπαιδευτικών, έχουμε μια τεράστια ευθύνη εμείς ως Ελληνες της Κωνσταντινούπολης να φροντίσουμε ώστε τα παιδιά να μάθουν ποιοι είμαστε, το τι βιώσαμε, γιατί είμαστε εδώ. Και γιατί πρέπει να συνεχίσουμε. Σε εμάς επαφίεται να εμβολιάσουμε τους μαθητές με την ελληνική συνείδηση. Διότι η ελληνική ταυτότητα συνεπάγεται ευθύνες. Εκπροσωπούμε μια κουλτούρα που έχει δημιουργήσει την έννοια της δημοκρατίας, της επιστήμης, της δικαιοσύνης. Θεωρούμε πατρίδα μας την Ελλάδα και γι’ αυτό τη λατρεύουμε. Αλλά πατρίδα μας είναι και εδώ, η χώρα όπου ζούμε, η Τουρκία. Οπότε και τα παιδιά μας πρέπει να γνωρίζουν πως πρέπει να ζήσουν με τον συνάνθρωπό τους εδώ, χωρίς αρνητικά συναισθήματα. Πρέπει κάθε παιδί να αγαπάει τη χώρα όπου βρίσκεται, διότι εμείς εδώ γεννηθήκαμε.

Ομως, η ελληνικότητα είναι πολύ σημαντική, γιατί όλα τα ερεθίσματα αυτή τη στιγμή εδώ στην Κωνσταντινούπολη, τριγύρω μας, είναι στα τουρκικά. Δεν είναι σαν τα χρόνια που έζησαν οι πατέρες μας και οι παππούδες μας, σε εποχές πολύ διαφορετικές. Τότε τα πάντα γύρω τους ήταν ελληνικά. Υπήρχαν οι συνοικίες όπου ήταν μόνο Ελληνες και οι άνθρωποι δεν ένιωθαν την ανάγκη να μιλήσουν την τουρκική γλώσσα. Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Και μέσα σε αυτή τη μεγάλη κοινωνία, πρέπει εμείς να κρατήσουμε την ταυτότητά μας. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, να κρατήσουμε τη γλώσσα μας, τα έθιμά μας και τα σχολικά ιδρύματά μας».

Φωτογραφίες: Getty images / Ideal Images