Γράφει ο Δρ Ανδρέας Πουλλικκάς*
Αν και η ΕΕ κατάφερε να σταθεροποιήσει τις τιμές και να εξασφαλίσει τον εφοδιασμό κατά την κορύφωση της ενεργειακής κρίσης, οι λογαριασμοί ενέργειας εξακολουθούν να αποτελούν πραγματική πηγή ανησυχίας για εκατομμύρια Ευρωπαίους. Όπως τόνισε η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen στην πρόσφατη ετήσια ομιλία της για την Κατάσταση της Ένωσης (State of the Union), στις 10 Σεπτεμβρίου 2025, η κύρια αιτία για την άνοδο των τιμών είναι γνωστή – η εξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Η πρωτοβουλία «Energy Highways» που ανακοίνωσε η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτελεί προσπάθεια επίλυσης των διαρθρωτικών αδυναμιών του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος. Για την εξάλειψη οκτώ κρίσιμων σημείων ενεργειακής συμφόρησης η ΕΕ επιχειρεί να μετατρέψει την ενεργειακή κρίση σε ευκαιρία για την επίτευξη πραγματικής ανεξαρτησίας από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Η λύση έγκειται στη μαζική παραγωγή καθαρής εγχώριας ενέργειας και τον εκσυγχρονισμό των διευρωπαϊκών ενεργειακών υποδομών διασύνδεσης. Η πρωτοβουλία «Energy Highways» αποτελεί το κεντρικό εργαλείο για την επίτευξη αυτών των στόχων.
Αναλυτικά, τα οκτώ έργα που πρόκειται να ενταχθούν στην πρωτοβουλία της ΕΕ είναι (α) η βέλτιστη ενσωμάτωση της Ιβηρικής Χερσονήσου με διασυνδέσεις ενέργειας μέσω των Πυρηναίων προς τη Γαλλία, (β) η σύνδεση της Κύπρου με την εσωτερική αγορά ηλεκτρισμού της ΕΕ για τον τερματισμό της ηλεκτρικής της απομόνωσης, (γ) η ενίσχυση των διασυνδέσεων ενέργειας στις χώρες της Βαλτικής, (δ) η βελτίωση του ενεργειακού εφοδιασμού στην περιοχή των Βαλκανίων και στα ανατολικά γειτονικά κράτη, (ε) η μετατροπή της Βόρειας Θάλασσας σε υπεράκτιο κόμβο διασύνδεσης, (στ) ο Νότιος διάδρομος υδρογόνου που συνδέει τη Βόρεια Θάλασσα με τη Μεσόγειο, (ζ) ο Νοτιοδυτικός διάδρομος υδρογόνου από την Πορτογαλία προς τη Γερμανία, και (η) η βελτίωση της σταθερότητας των τιμών και της ενεργειακής ασφάλειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Η ενίσχυση των συνδέσεων της Ιβηρικής Χερσονήσου αποτελεί κλειδί για την ενιαία αγορά ηλεκτρισμού της ΕΕ καθώς οι δύο χώρες διαθέτουν από τις χαμηλότερες αναλογίες διασύνδεσης στην ΕΕ, με δυνατότητα ανταλλαγής μόλις 3% της ενέργειάς τους. Αυτή η απομόνωση καθίσταται επικίνδυνη, όπως απέδειξε η μαζική διακοπή ηλεκτρισμού που έπληξε τις δύο χώρες το 2025. Το έργο Bay of Biscay, με προγραμματισμένη ολοκλήρωση το 2028, θα αυξήσει την ικανότητα στα 5000 μέγαβατ από τα σημερινά 2800 μέγαβατ, επιτρέποντας στην πλεονάζουσα ανανεώσιμη ενέργεια της Ισπανίας και Πορτογαλίας να ρέει προς τις βόρειες αγορές της Ευρώπης, μειώνοντας τις τιμές και αυξάνοντας την ασφάλεια εφοδιασμού.
Το Great Sea Interconnector αποτελεί έργο κομβικής σημασίας για την ενιαία αγορά ηλεκτρισμού της ΕΕ, καθώς θα τερματίσει την ηλεκτρική απομόνωση της Κύπρου ως το μόνο κράτος μέλος της ΕΕ χωρίς διασύνδεση. Πέραν όμως από την ευρωπαϊκή διάσταση, το έργο αποκτά γεωστρατηγική σημασία μέσω της σύνδεσής του με τον διάδρομο IMEC (India-Middle East-Europe Economic Corridor). Η ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου-Ισραήλ εντάσσεται πλέον στον ενεργειακό πυλώνα του IMEC, καθιστώντας την Κύπρο κεντρικό κόμβο διασύνδεσης μεταξύ της Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης. Αυτό σημαίνει ότι η Κύπρος θα μπορεί να λειτουργήσει ως ενεργειακή γέφυρα για τη μεταφορά καθαρής ενέργειας από το Ισραήλ και την ευρύτερη περιοχή προς την Ευρώπη. Η πρώτη φάση Ελλάδα-Κύπρος με δυναμικότητα 1000 μεγαβάτ προβλέπεται να ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2030.
Οι Βαλτικές χώρες έχουν ήδη επιτύχει ιστορικό ορόσημο με τον πλήρη ενεργειακό συγχρονισμό με την ηπειρωτική Ευρώπη τον Φεβρουάριο 2025, τερματίζοντας την εξάρτηση από τη Ρωσία. Η επιτυχής ολοκλήρωση του συγχρονισμού των ηλεκτρικών δικτύων της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας με την Ηπειρωτική Ευρώπη στις 9 Φεβρουαρίου 2025 σηματοδοτεί την πλήρη ενεργειακή ανεξαρτησία από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Η υπάρχουσα υποδομή διασυνδέσεων (Estlink, NordBalt, LitPol Link) παρέχει ήδη ισχυρό δίκτυο ασφάλειας, ενώ μελλοντικά έργα όπως το Harmony Link θα εδραιώσουν περαιτέρω την ενσωμάτωση στην ενιαία αγορά ηλεκτρισμού της ΕΕ.
Το Trans-Balkan Electricity Corridor αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την επέκταση της ενιαίας αγοράς στα δυτικά Βαλκάνια. Το έργο εξελίσσεται σε τέσσερα τμήματα, με τα δύο πρώτα ήδη ολοκληρωμένα. Μέσω του διαδρόμου, πάνω από 1 εκατομμύριο χρήστες στη Σερβία θα επωφεληθούν από βελτιωμένη συνδεσιμότητα και σταθερότερη τάση. Το έργο εντάσσεται στο ευρύτερο πλάνο της ΕΕ για τα δυτικά Βαλκάνια συμβάλλοντας στη σταδιακή ενσωμάτωση των χωρών της περιοχής στους ευρωπαϊκούς ενεργειακούς θεσμούς.
Η μετατροπή της Βόρειας Θάλασσας σε υπεράκτιο κόμβο ηλεκτρικών διασυνδέσεων αντιπροσωπεύει το μέλλον της ενιαίας αγοράς ηλεκτρισμού της ΕΕ. Το North Sea Wind Power Hub προβλέπει τη δημιουργία τεχνητών νησίδων που θα συνδέουν χιλιάδες ανεμογεννήτριες με αποδοτικές συνδέσεις συνεχούς ρεύματος προς την ηπειρωτική Ευρώπη. Το πρώτο τεχνητό νησί θα καλύπτει έκταση 6 τετραγωνικών χιλιομέτρων στην περιοχή Dogger Bank. Με δυνατότητα ανάπτυξης έως 110 γιγαβάτ αιολικής ικανότητας, το έργο θα καλύψει σημαντικό μέρος των ευρωπαϊκών αναγκών σε καθαρή ενέργεια, ενώ τεχνολογίες παραγωγής πράσινου υδρογόνου απευθείας από τις ανεμογεννήτριες θα παρέχει ευελιξία στη διαχείριση της προσφοράς. Η ανάπτυξη σχεδιάζεται ανά λειτουργική μονάδα, καθεμία από τις οποίες θα αποτελείται από 4 γιγαβάτ αιολικής ισχύος, 2 γιγαβάτ μονάδων ηλεκτρόλυσης για παραγωγή πράσινου υδρογόνου και 2 γιγαβάτ ηλεκτρικής διασύνδεσης για εξαγωγή ηλεκτρισμού.
Ο Νότιος διάδρομος υδρογόνου SoutH2 αποτελεί κλειδί για τη μετάβαση της ενιαίας αγοράς της ΕΕ στην εποχή του υδρογόνου. Με έκταση 3300 χιλιομέτρων, θα συνδέσει τη Βόρεια Αφρική με τη Γερμανία μέσω Ιταλίας και Αυστρίας, παρέχοντας ικανότητα εισαγωγής 4 εκατομμυρίων τόνων υδρογόνου ετησίως. Το έργο υλοποιείται από κοινοπραξία των διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς Snam της Ιταλίας, TAG και GCA της Αυστρίας, και bayernets της Γερμανίας. Το γεγονός ότι πάνω από το 70% των αγωγών φυσικού αερίου μπορεί να προσαρμοστεί για μεταφορά υδρογόνου μειώνει δραστικά το κόστος και επιταχύνει την υλοποίηση, καθιστώντας τον διάδρομο βασικό στοιχείο για τη δημιουργία της πανευρωπαϊκής αγοράς υδρογόνου.
Ο Νοτιοδυτικός διάδρομος υδρογόνου H2Med από την Πορτογαλία προς τη Γερμανία αποτελεί τον πρώτο διάδρομο πράσινου υδρογόνου στην ΕΕ. Το έργο αποτελείται από δύο κύρια υποέργα: (α) το CelZa είναι διασύνδεση 248 χιλιομέτρων μεταξύ Πορτογαλίας και Ισπανίας με μέγιστη ικανότητα 0,75 εκατομμυρίων τόνων υδρογόνου ετησίως, και (β) το BarMar αποτελείται από υποθαλάσσιο αγωγό 455 χιλιομέτρων μεταξύ Βαρκελώνης και Μασσαλίας με ικανότητα 1.5 εκατομμυρίων τόνων υδρογόνου ετησίως. Με συνολική ικανότητα μεταφοράς πέραν των 2 εκατομμυρίων τόνων υδρογόνου ετησίως, θα δημιουργηθεί μια νέα δυναμική στην ενιαία αγορά, επιτρέποντας στην πλεονάζουσα ανανεώσιμη ενέργεια της Ιβηρικής Χερσονήσου να μετατρέπεται σε υδρογόνο και να εξάγεται προς τις βιομηχανικές περιοχές της κεντρικής Ευρώπης. Η ενσωμάτωση όλων των εθνικών δικτύων υδρογόνου θα δημιουργήσει το ενιαίο ευρωπαϊκό σύστημα μεταφοράς.
Η βελτίωση της σταθερότητας των τιμών και της ενεργειακής ασφάλειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη επικεντρώνεται στην δημιουργία ενιαίας αγοράς στα δυτικά Βαλκάνια. Η περιοχή εξαρτάται σημαντικά από ορυκτά καύσιμα και διαθέτει παλαιά ενεργειακή υποδομή, με τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας να παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις. Έργα όπως το Interconnector Greece-Bulgaria που εγκαινιάστηκε το 2022 αποτελούν παραδείγματα επιτυχούς διασυνοριακής συνεργασίας.
Παρά την πολιτική δέσμευση και τη διαθέσιμη χρηματοδότηση, η υλοποίηση των οκτώ έργων αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις. Οι γραφειοκρατικές διαδικασίες αδειοδότησης παραμένουν η κύρια αιτία καθυστερήσεων, ιδιαίτερα για τα διασυνοριακά έργα που απαιτούν συντονισμό μεταξύ πολλών χωρών. Οι περιβαλλοντικές αξιολογήσεις για τα υποθαλάσσια καλώδια και τις ενεργειακές νησίδες επεκτείνουν τα χρονοδιαγράμματα, ενώ οι τεχνολογικές προκλήσεις είναι εξίσου σημαντικές. Η τεχνολογία υδρογόνου βρίσκεται ακόμα σε στάδιο ωρίμανσης, ενώ οι απαιτήσεις ασφάλειας για τους αγωγούς υδρογόνου είναι αυστηρότερες από αυτές του φυσικού αερίου.
Για αυτό η πρωτοβουλία «Energy Highways» αντιπροσωπεύει μια νέα φάση στην ευρωπαϊκή ενεργειακή στρατηγική. Η επιτυχής υλοποίηση των οκτώ έργων θα μετασχηματίσει το ενεργειακό τοπίο της ΕΕ, μειώνοντας τις τιμές και αυξάνοντας την ασφάλεια εφοδιασμού. Ωστόσο, η επιτυχία θα εξαρτηθεί από τη συνέπεια στην πολιτική στήριξη, την αποτελεσματικότητα των γραφειοκρατικών διαδικασιών και την ικανότητα των ευρωπαϊκών κοινωνιών να αποδεχθούν τις προσωρινές αλλαγές που απαιτούν οι μεγάλες υποδομές. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τόνισε ότι οι Ευρωπαίοι χρειάζονται οικονομικά προσιτή ενέργεια αυτή τη στιγμή και διαφαίνεται ότι η πρωτοβουλία «Energy Highways» θα συνεισφέρει σημαντικά στην παροχή σταθερής και οικονομικά προσιτής ενέργειας σε όλους τους πολίτες της ΕΕ, ενισχύοντας τη διασύνδεση των αγορών, προωθώντας την ανταγωνιστικότητα και στηρίζοντας τη μετάβαση προς καθαρές πηγές ενέργειας.
*Καθηγητής Ενεργειακών Συστημάτων
Frederick University
