Του Λάζαρου Μουταφίδη*
Στην Κύπρο μιλάμε συχνά για την ανάγκη καλλιέργειας δημοκρατικής παιδείας, ενώ την ίδια στιγμή, αφήνουμε εκτός σχολικής πραγματικότητας το μάθημα που μπορεί να τη στηρίξει ουσιαστικά. Η Πολιτική Αγωγή δεν είναι ένα «δευτερεύον» μάθημα και ιδιαιτέρως, δε θα έπρεπε να αποτελεί δεκανίκι οποιουδήποτε άλλου μαθήματος. Είναι με πάση αμφιβολία, ο ακρογωνιαίος λίθος πάνω στον οποίο βασίζεται και διαμορφώνεται η δημοκρατική κουλτούρα, η κριτική σκέψη και η συνείδηση των αυριανών πολιτών.
Η συζήτηση για την ανάγκη καλλιέργειας δημοκρατικών αξιών και πολιτικής συνείδησης στους νέους μαθητές επανέρχεται στο προσκήνιο μέσα από την πρόταση του Συνδέσμου Πτυχιούχων Πολιτικής Επιστήμης (ΣΥ.ΠΟΛΕ) για την επανένταξη του μαθήματος της Πολιτικής Αγωγής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση· δεν είναι απλώς πιο επίκαιρη από ποτέ, αλλά επιβεβλημένη. Πρόκειται για μια πρόταση που αγγίζει την ουσία και αξία της δημοκρατικής παιδείας στα πλαίσια ενίσχυσης της ενεργού πολιτότητας.
Η απουσία ενός αυτοτελούς, αυτόνομου και οργανωμένου μαθήματος που να αναλύει τις υποχρεώσεις και τη λειτουργία των θεσμών αφήνει σημαντικά κενά στην καλλιέργεια δημοκρατικής αντίληψης των μαθητών και κατ’ επέκταση των αυριανών πολιτών. Σε μια εποχή όπου οι νέοι αντλούν μεγάλο μέρος της πληροφόρησής τους από τα ΜΚΔ, η έλλειψη συστηματικής εκπαίδευσης γύρω από ζητήματα δημοκρατίας και συμμετοχής καθιστά ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη για μια τέτοια πρωτοβουλία.
Η Πολιτική Αγωγή μπορεί αδιαμφισβήτητα να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, κοινωνικής υπευθυνότητας και ενεργού συμμετοχής στα δρώμενα της πολιτείας. Δεν είναι μάθημα θεωρίας. Μέσα από βιωματικές και διαδραστικές μεθόδους διδασκαλίας, συζητήσεις και προσομοιώσεις, το μάθημα θα μπορούσε να εμπνεύσει τους νέους να κατανοήσουν τις έννοιες της ισότητας, της ανεκτικότητας και της συμμετοχής στη δημόσια ζωή και προφανώς τις αξίες και τους θεσμούς της δημοκρατίας.
Σε πρόσφατες δηλώσεις της, η Υπουργός Παιδείας, Δρ. Αθηνά Μιχαηλίδου φαίνεται να αμφιταλαντεύεται, αντί να τηρεί αποφασιστική στάση σχετικά με την επανένταξη του μαθήματος, υποστηρίζοντας την πρακτική της διαθεματικής διδασκαλίας του μαθήματος. Η ενίσχυση της διαθεματικής διδασκαλίας δε πρόκειται να επιφέρει κανένα θετικό αποτέλεσμα. Με βάση την έρευνα ICCS (2022), η διαθεματική διδασκαλία απέτυχε, αφού η Κύπρος είναι στις τελευταίες θέσεις σε γνώσεις πολιτότητας, παρουσιάζοντας σοβαρή επιδείνωση επιδόσεων από το 2016, δηλαδή από τότε που καταργήθηκε ως το μάθημα της Πολιτική Αγωγής. Η Κυπριακή Πολιτεία δεν μπορεί να συνεχίσει να αγνοεί τις συνέπειες της απουσίας του μαθήματος από τα εκπαιδευτικά αναλυτικά προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας (ΥΠΠΑΝ). Είναι επιτακτικό να σφυγμομετρηθούν τα κενά, να αναλυθούν οι επιπτώσεις και να ληφθούν υπόψη τα προηγούμενα που έχουν δημιουργηθεί, ώστε να διασφαλιστεί πως η Πολιτική Αγωγή θα επιστρέψει με τρόπο ουσιαστικό και αποτελεσματικό, όπως αρμόζει σε ένα μάθημα κεντρικής σημασίας για τη δημοκρατική διαπαιδαγώγηση των νέων.
Η συζήτηση όμως, δεν μπορεί να περιοριστεί στο αν το μάθημα θα επανενταχθεί. Το πραγματικό διακύβευμα τελικά, είναι ποιος θα αναλάβει τη διδασκαλία. Δεν είναι δυνατόν η Πολιτική Αγωγή να ανατίθεται σε εκπαιδευτικούς άλλων ειδικοτήτων, χωρίς την αναγκαία επιστημονική κατάρτιση.
Η Χώρα μας, δεν μπορεί πλέον να αγνοεί τις διεθνείς έρευνες για το πόσο αδήριτα αναγκαία είναι πλέον η επανένταξη του μαθήματος της Πολιτικής Αγωγής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Δεν είναι δυνατόν η Κυπριακή Πολιτεία, να επιμένει σε αποτυχημένες διδακτικές πρακτικές όταν χώρες όπως η Ισπανία, οι Κάτω Χώρες και η Φινλανδία έχουν ήδη θεσμοθετήσει την Πολιτική Αγωγή ως διακριτό μάθημα, με μετρήσιμα αποτελέσματα: περισσότερη συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις που προάγουν τη δημοκρατική κουλτούρα και, ειδικότερα, σε πολιτικές συζητήσεις. Σε χώρες της Σκανδιναβίας, οι μαθητές «ψηφίζουν» σε προσομοιώσεις εκλογών, ενώ στην Ιρλανδία πρωτοβουλίες ενθαρρύνουν τη νεολαία να καινοτομεί και να ηγείται κοινωνικών δράσεων. Οι διεθνείς έρευνες (π.χ. ICCS) είναι σαφείς: όπου η Πολιτική Αγωγή διδάσκεται από εξειδικευμένους επιστήμονες, οι νέοι αποκτούν γνώσεις και συμμετέχουν ενεργά. Χωρίς την Πολιτική Αγωγή ως αυτοτελές μάθημα, οι νέοι μένουν εκτεθειμένοι στην παραπληροφόρηση και τον λαϊκισμό, αντί να θωρακίζονται με κριτική σκέψη και γνώση. Η Κύπρος έχει χρέος να ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο, αν δεν θέλει να παράγει παθητικούς θεατές αλλά ενεργά -δημοκρατικά- σκεπτόμενους πολίτες του αύριο.
Η πρόταση του ΣΥ.ΠΟΛΕ δεν επαφίεται μόνο στην εκπαίδευση αλλά και στη μελλοντική ποιότητα της δημοκρατίας στην Κύπρο. Η συζήτηση που επανέρχεται αποτελεί ευκαιρία επανεξέτασης της προετοιμασίας των νέων ώστε να καταστούν ενημερωμένοι, υπεύθυνοι, καταρτισμένοι, ενεργοί και δημοκρατικά σκεπτόμενοι πολίτες. Η κυπριακή κοινωνία έχει σήμερα περισσότερο από ποτέ ανάγκη από νέους ανθρώπους που δεν περιορίζονται στην παθητική παρακολούθηση των εξελίξεων, αλλά διεκδικούν, συμμετέχουν και συνδιαμορφώνουν το μέλλον τους.
Το μάθημα της Πολιτικής Αγωγής μπορεί να αποτελέσει θεμέλιο για μια πιο ώριμη δημοκρατία, υπό την προϋπόθεση ότι θα εφαρμοστεί με όραμα, συνέπεια και παιδαγωγική δημιουργικότητα και φυσικά, ως αυτοτελές.
*Γραμματέα Διοικητικού Συμβουλίου ΣΥ.ΠΟΛΕ
