«Μην εστιάζετε τόσο πολύ στην Ουκρανία ώστε να αδιαφορείτε για τις σοβαρές απειλές για την ευρωπαϊκή ασφάλεια που προξενούνται στη Λιβύη». Αυτό είναι το μήνυμα που προσπαθούν να μεταφέρουν η Ιταλία και η Ελλάδα στους συμμάχους τους στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, αλλά χωρίς μεγάλη επιτυχία, επισημαίνει σε ανάλυσή του το Politico.
Οι μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη αυξάνονται ξανά, σε μια εποχή που η Ρώμη ανησυχεί ολοένα και περισσότερο για την αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας στο ασταθές βορειοαφρικανικό έθνος, η οποία ασκείται μέσω προμηθειών όπλων και μιας πιθανής νέας ναυτικής βάσης στο βορειοανατολικό λιμάνι του Τομπρούκ.
Η Αθήνα έχει επίσης στείλει δύο πολεμικά πλοία για να πραγματοποιήσουν περιπολίες στα ανοιχτά της Λιβύης, σε απάντηση στο κύμα μεταναστευτικών ροών και στις στρατηγικές ανησυχίες της ότι ο αντίπαλός της, η Τουρκία, συνεργάζεται με τους Λίβυους για να χωρίσουν τη Μεσόγειο σε θαλάσσιες ζώνες για εξερεύνηση ενέργειας. Οι ζώνες διεκδικούν ύδατα ακριβώς νότια του νησιού της Κρήτης, ενώ η Αθήνα τις θεωρεί παράνομες βάσει του διεθνούς ναυτικού δικαίου.
Ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών Αντόνιο Ταγιάνι χαρακτήρισε τη Λιβύη ως «μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης που η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει από κοινού», αλλά μια ευρωπαϊκή προσπάθεια να σημειωθεί κάποια διπλωματική πρόοδος την περασμένη εβδομάδα κατέληξε σε φιάσκο.
Ο Επίτροπος Μετανάστευσης της ΕΕ, Μάγκνους Μπρούνερ, συνοδευόμενος από υπουργούς από την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Μάλτα, κηρύχθηκε «ανεπιθύμητο πρόσωπο» στη Βεγγάζη, την περιοχή εξουσίας του ισχυρού άνδρα της ανατολικής Λιβύης Χαλίφα Χαφτάρ. Κατηγορούμενη για απροσδιόριστες «παραβιάσεις νόμων», η αντιπροσωπεία διατάχθηκε να φύγει.
«Ο ρωσικός ρόλος στη Λιβύη συνεχίζει να ενισχύεται, χρησιμοποιώντας την ως κεντρικό κόμβο στην αφρικανική της στρατηγική», προειδοποίησε ένας διπλωμάτης της ΕΕ που παρακολουθεί στενά την υπόθεση. Ο διπλωμάτης πρόσθεσε ότι ένα πολιτικά συνδεδεμένο δίκτυο λαθρεμπορίου στη Λιβύη υποστηρίζει τις στρατηγικές προσπάθειες της Ρωσίας, βοηθώντας τη Μόσχα να παρακάμψει τις κυρώσεις και να οπλίσει τη μετανάστευση.
Η Ιταλία και η Ελλάδα γνωρίζουν, ωστόσο, ότι η αντιμετώπιση ενός προβλήματος τόσο περίπλοκου όσο η Λιβύη – μια χώρα με μέγεθος τριπλάσιο της Ισπανίας – θα απαιτήσει υποστήριξη από μεγάλους συμμάχους όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία.
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η αντίδραση αυτών των συμμάχων ήταν απογοητευτική.
Η μετανάστευση βρίσκεται ξανά στην κορυφή της ατζέντας
Η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε αυστηρούς νέους κανόνες για τη μετανάστευση την Τετάρτη, καθώς αγωνίζεται να αντιμετωπίσει την αύξηση των αφίξεων από τη Λιβύη στην Κρήτη στο αποκορύφωμα της τουριστικής περιόδου.
«Μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης απαιτεί έκτακτα μέτρα και ως εκ τούτου η ελληνική κυβέρνηση έλαβε την απόφαση να ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι… προχωρά στην αναστολή της επεξεργασίας των αιτήσεων ασύλου, αρχικά για τρεις μήνες, για όσους φτάνουν στην Ελλάδα από τη Βόρεια Αφρική μέσω θαλάσσης» ανακοίνωσε ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.
Περίπου 9.000 άνθρωποι έχουν φτάσει στην Κρήτη από τη Λιβύη από την αρχή του έτους, οι περισσότεροι από αυτούς τις τελευταίες εβδομάδες, ήδη σχεδόν διπλάσιοι από τον αντίστοιχο αριθμό για ολόκληρο το 2024.
Στα τέλη Ιουνίου, η Ελλάδα ανέπτυξε δύο πολεμικά πλοία σε μια προσπάθεια να περιορίσει την πρόσφατη αύξηση των αφίξεων μεταναστών. Ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι αμφέβαλλαν, ωστόσο, για την αποτελεσματικότητά τους, προειδοποιώντας ότι οι ναυτικές περιπολίες μπορεί να ενθαρρύνουν τους μετανάστες να πέσουν στη θάλασσα για να αναζητήσουν διάσωση. Όπως ήταν αναμενόμενο, μόνο την τελευταία εβδομάδα πάνω από 2.000 μετανάστες έφτασαν στην Κρήτη.
Η ελληνική κυβέρνηση δέχεται επίσης κριτική τόσο από την αντιπολίτευση όσο και από δικούς της αξιωματούχους για το γεγονός ότι εγκατέλειψε το θέμα της Λιβύης τα τελευταία χρόνια.
Συνολικά, υπήρξε αύξηση 7% στις παράτυπες διελεύσεις στην κεντρική Μεσόγειο κατά το πρώτο μέρος του έτους, σχεδόν εξ ολοκλήρου από τη Λιβύη, σε σύγκριση με μια συνολική μείωση 20% σε όλες τις άλλες κύριες διαδρομές.
Η καταστολή στην Ελλάδα έχει επίσης προκαλέσει φόβους στην Ιταλία ότι περισσότεροι μετανάστες θα ωθηθούν σε ιταλικά ύδατα.
«Ανησυχούμε για την κατάσταση στη Λιβύη και την πρόσφατη αύξηση των παράτυπων αναχωρήσεων», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πριν από την επίσκεψη της ΕΕ στη χώρα την περασμένη εβδομάδα.
Το να ανησυχείς είναι ένα πράγμα. Το να βρεις μια λύση είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
Διπλωμάτες περιέγραψαν την διπλωματική αποστολή της περασμένης εβδομάδας ως μια προσπάθεια να προσδιοριστούν ποιες λύσεις θα μπορούσαν να είναι εφικτές. Τα χρήματα της ΕΕ, άλλωστε, πιθανότατα θα διαδραμάτιζαν κάποιο ρόλο. Η ΕΕ σύναψε μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη συμφωνία με την Τυνησία το 2023, στην οποία πλήρωσε τις αρχές για να σταματήσουν τη μετανάστευση, αλλά οι διπλωμάτες αμφιβάλλουν ότι ένα τέτοιο μοντέλο θα μπορούσε να βρει νέα εφαρμογή σε μια χώρα τόσο αποσταθεροποιημένη από αντίπαλες πολιτοφυλακές όπως η Λιβύη.
Ρώσοι προ των πυλών
Μια πρόσφατη επίδειξη ρωσικών όπλων στη Βεγγάζη κατά τη διάρκεια μιας στρατιωτικής παρέλασης έδειξε την αυξανόμενη εγγύτητα του Κρεμλίνου με τον Χαφτάρ.
Η Ρωσία θέλει ένα οχυρό στη Μεσόγειο, ειδικά μετά την απώλεια του Ταρτούς από τις νέες αρχές στη Συρία μετά την πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ. Ο Ιταλός Ταγιάνι προειδοποιεί ότι η Λιβύη είναι ο πιο πιθανός προορισμός για μια νέα ναυτική βάση.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ του πρακτορείου ειδήσεων Agenzia Nova, η Μόσχα θέλει επίσης να εγκαταστήσει πυραυλικά συστήματα σε στρατιωτική βάση στη Σέμπα στη νότια Λιβύη, η οποία ελέγχεται από τον Χαφτάρ, και να στρέψει τους πυραύλους προς την Ευρώπη.
Πολλοί αναλυτές και διπλωμάτες είναι επιφυλακτικοί ως προς το αν η Μόσχα βρίσκεται ήδη στο στάδιο να «σημαδεύει» με πυραύλους την Ευρώπη από τη Λιβύη. Αλλά ακόμη και χωρίς τους πυραύλους, η Ρωσία μπορεί ήδη να χρησιμοποιήσει στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη για υλικοτεχνική υποστήριξη, «οι οποίες θεωρητικά θα μπορούσαν να πλήξουν την Ευρώπη», δήλωσε ο Αρτούρο Βαρβέλι, ανώτερος πολιτικός συνεργάτης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων.
Μέχρι στιγμής, η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει κυρίως τις βάσεις της Λιβύης για να διεξάγει τις επιχειρήσεις της στην υπόλοιπη Αφρική, λειτουργώντας κυρίως μέσω του Αφρικανικού Σώματος Στρατού, με την υποστήριξη του ρωσικού υπουργείου Άμυνας.
Υπάρχουν επίσης εντεινόμενοι φόβοι μεταξύ των αξιωματούχων της Νότιας Ευρώπης ότι η Ρωσία θα μπορούσε σύντομα να είναι σε θέση να αξιοποιήσει τη μετανάστευση από τη Λιβύη σε μια επανάληψη του υβριδικού πολέμου που ξεκίνησε στο ανατολικό μέτωπο της ΕΕ, όταν ανάγκασε πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή να περάσουν τα σύνορα της Λευκορωσίας στην Πολωνία.
Ωστόσο, δεν πάνε όλα όπως τα θέλει η Μόσχα. Ένας από τους διπλωμάτες είπε ότι το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία στερούσε από το Αφρικανικό Σώμα τη χρηματοδότηση που χρειαζόταν για να πληρώσει τις λιβυκές πολιτοφυλακές, δημιουργώντας εντάσεις με τους πληρεξούσιούς του και τον Χαφτάρ.
«Δεν βλέπω τους Ρώσους να αναλαμβάνουν» την επιχείρηση διακίνησης μεταναστών, δήλωσε ο Καρίμ Μεζράν, ανώτερος συνεργάτης στο Ατλαντικό Συμβούλιο, αλλά «βλέπω τους Ρώσους να λένε στον λαό: Τώρα είμαι ο νέος ηγεμόνας και εσείς απλώς ακολουθείτε τις εντολές μου».
Αναζητώντας συμμάχους
Παρά τη σοβαρότητα αυτών των απειλών από τη Λιβύη, η Ιταλία και η Ελλάδα αγωνίζονται να πείσουν τους συμμάχους τους να αναλάβουν δράση.
Η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι συζήτησε για τη Λιβύη με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν σε μια τρίωρη συνάντηση στη Ρώμη στις 4 Ιουνίου.
Η Λιβύη «είναι φυσικά ένα θέμα βασικής σημασίας τόσο για την Ιταλία όσο και για τη Γαλλία», δήλωσε Ιταλός αξιωματούχος με άμεση γνώση των συνομιλιών μεταξύ Παρισιού και Ρώμης, τονίζοντας τις «κοινές ανησυχίες, ιδίως για την ασφάλεια – όσον αφορά και την αυξανόμενη παρουσία της Ρωσίας εκεί – και τη μετανάστευση».
Ο Ιταλός αξιωματούχος, ωστόσο, αναγνώρισε ότι υπάρχουν «αποχρώσεις» μεταξύ των θέσεων των δύο χωρών «σχετικά με τις πιθανές πολιτικές λύσεις».
Η Λιβύη προστίθεται όλο και περισσότερο στην ατζέντα περισσότερων διπλωματικών συζητήσεων, αλλά στην πράξη λίγα συμβαίνουν. Ενώ η Ιταλία επιθυμεί απεγνωσμένα την υποστήριξη της στρατιωτικά ισχυρής Γαλλίας, το θέμα απλά δεν είναι τόσο ζωτικής σημασίας για το Παρίσι όσο για τη Ρώμη, και μάλιστα εκθέτει τις πρόσφατες αποτυχίες της Γαλλίας στο Μάλι και τον Νίγηρα.
«Για την Ιταλία, το ζήτημα της Λιβύης είναι πιο σημαντικό βραχυπρόθεσμα από ό,τι για τη Γαλλία», δήλωσε η Βιρτζινί Κολομπιέ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Λουίς στη Ρώμη και ειδικός σε θέματα Λιβύης.
«Πολιτικά, η γαλλική κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα να επικρίνει τη Ρωσία, επειδή αυτό υπογραμμίζει τις αποτυχίες της γαλλικής κυβέρνησης», είπε, σημειώνοντας ότι η Γαλλία έχει σταδιακά αποσυρθεί από τις αφρικανικές χώρες στην περιοχή του Σαχέλ, ενώ η Ρωσία έχει εντείνει την παρουσία της.
Και με τις ΗΠΑ να στρέφονται όλο και περισσότερο προς τον Ειρηνικό, υπάρχουν ελάχιστες ελπίδες ότι η Ουάσιγκτον θα επενδύσει μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο στη σταθεροποίηση της χώρας.
Το πιο χαρακτηριστικό είναι ότι στην πλέον πρόσφατη διακήρυξη του ΝΑΤΟ, που υπογράφηκε στις 25 Ιουνίου στη Χάγη, δεν αναφέρεται καν η Αφρική.
«Κανείς δεν ήθελε να συμπεριληφθούν διχαστικά ζητήματα, καθώς το ΝΑΤΟ έχει πλέον μια πολύ μινιμαλιστική ατζέντα», σχολίασε ο Αλεσάντρο Μαρόνε, επικεφαλής του προγράμματος άμυνας, ασφάλειας και διαστήματος στη δεξαμενή σκέψης Istituto Affari Internazionali με έδρα τη Ρώμη.
Αυτό είναι ένα πικρό χάπι για τους Ιταλούς.
Η Ρώμη πρέπει «τώρα να αντιμετωπίσει αυτή την πραγματικότητα», πρόσθεσε ο Μαρόνε.
