Του Χρ. Χριστοδούλου-Βόλου*
Ο κόσμος ξύπνησε την Κυριακή (22/6) το πρωί με την είδηση μιας τεράστιας κλιμάκωσης στην ήδη εύθραυστη Μέση Ανατολή. Οι ΗΠΑ, συνεχίζοντας την ακλόνητη υποστήριξή τους στο Ισραήλ, πραγματοποίησαν βομβαρδισμούς σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Οι συνέπειες αυτής της ενέργειας εξακολουθούν να εκτυλίσσονται όχι μόνο επί του πεδίου, αλλά και πολύ πέραν από αυτήν την περιοχή, και τόσο οι αγορές όσο και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προετοιμάζονται ήδη για τον αντίκτυπο.
Ενώ τα γεωπολιτικά γεγονότα συνήθως προκαλούν βραχυπρόθεσμη αστάθεια στις αγορές, αυτή η συγκεκριμένη κρίση έχει τη δυνατότητα να ταρακουνήσει βαθιά τα θεμέλια της παγκόσμιας οικονομίας και στο επίκεντρο αυτής της ανησυχίας βρίσκονται οι ίδιες οι ΗΠΑ. Μήπως εισερχόμαστε σε μια εποχή όπου οι στρατιωτικές εμπλοκές των ΗΠΑ και η διεθνής στάση, ή αντίδραση, συμβάλλουν στην οικονομική παρακμή ή ακόμη και να απειλούν τη σταθερότητα του δολαρίου;
Εύθραυστο Οικονομικό Περιβάλλον
Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει πρώτα να κάνουμε έναν απολογισμό της κατάστασης της αμερικάνικης οικονομίας. Παρά την πρόσφατη αισιοδοξία για την αύξηση τόσο της απασχόλησης όσο και των καταναλωτικών δαπανών, βασικοί δείκτες προειδοποιούν:
- Τα επίπεδα ρεκόρ του δημόσιου χρέους (που ξεπερνούν πλέον τα 34 τρισεκατομμύρια δολάρια) έχουν σημάνει συναγερμό μεταξύ των οικονομολόγων. Το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους αυξάνεται απότομα καθώς τα επιτόκια παραμένουν υψηλά για την καταπολέμηση του πληθωρισμού.
- Οι τάσεις αποδολαριοποίησης κερδίζουν έδαφος, με χώρες όπως είναι η Κίνα, η Ρωσία, ακόμη και οι παραδοσιακοί σύμμαχοι να διερευνούν εναλλακτικές λύσεις αντί του δολαρίου ΗΠΑ για εμπορικούς διακανονισμούς.
- Η αυξανόμενη παγκόσμια δυσπιστία για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, ειδικά υπό το φως των μονομερών παρεμβάσεων της, έχει ωθήσει ορισμένες χώρες να αμφισβητήσουν την ουδετερότητα και την ασφάλεια των αποθεματικών που βασίζονται σε δολάρια.
Η οικονομική ανάκαμψη μετά την πανδημία του COVID-19 δεν είναι ισορροπημένη και ο πληθωρισμός, αν και συγκρατημένος, εξακολουθεί να κατατρώει την αγοραστική δύναμη. Η καταναλωτική πίστη βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά και οι ρωγμές που υπάρχουν στην αγορά εμπορικών ακινήτων και στον περιφερειακό τραπεζικό τομέα είναι ορατές. Σε αυτό το ήδη εύθραυστο περιβάλλον, οι πρόσφατες ενέργειες των ΗΠΑ στο Ιράν θα μπορούσαν να είναι η σπίθα που θα πυροδοτήσει μια ευρύτερη κρίση.
Πετρέλαιο, Αγορές και Πιθανές Αλυσιδωτές Αντιδράσεις
Το Ιράν, ένας σημαντικός παίκτης στον παγκόσμιο ενεργειακό εφοδιασμό, αναμένεται να ανταποδώσει, άμεσα ή έμμεσα. Οποιαδήποτε διαρκής σύγκρουση στην περιοχή του Κόλπου θα μπορούσε να διαταράξει τις εξαγωγές πετρελαίου μέσω των Στενών του Ορμούζ (όπως έχει ήδη γίνει), όπου περνάει καθημερινά το 20% του παγκόσμιου πετρελαίου. Μια άνοδος στις τιμές του πετρελαίου θα μεταφραζόταν αμέσως σε πληθωριστικές πιέσεις παγκοσμίως, με τις ΗΠΑ να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες λόγω της εξάρτησής τους από τις εισαγωγές ενέργειας και των ήδη υψηλών τιμών καταναλωτή.
Ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε να θέσει την Federal Reserve, την Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ, σε ένα δίλημμα: να αυξήσει ξανά τα επιτόκια για την καταπολέμηση του πληθωρισμού (κίνδυνος ύφεσης) ή να διατηρήσει τα επιτόκια και να επιτρέψει στον πληθωρισμό να εκτιναχθεί. Κάθε ενέργεια θα υπονόμευε την εμπιστοσύνη των επενδυτών και θα πίεζε περαιτέρω το δολάριο.
Ο Παγκόσμιος Ρόλος του Δολαρίου Υπό Πίεση
Η θέση του δολαρίου ΗΠΑ ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος βασίζεται όχι μόνο στην οικονομική ισχύ, αλλά και στην εμπιστοσύνη—την εμπιστοσύνη στην πολιτική σταθερότητα, τη νομική προβλεψιμότητα και την ουδετερότητα στο παγκόσμιο εμπόριο. Ωστόσο, πολλές χώρες αμφισβητούν όλο και περισσότερο τον ρόλο της Αμερικής ως αμερόληπτου παγκόσμιου διαχειριστή. Τα τελευταία χρόνια, η χρήση οικονομικών κυρώσεων από την Ουάσιγκτον ως γεωπολιτικού εργαλείου, το πάγωμα των συναλλαγματικών αποθεματικών (όπως με τη Ρωσία) και η δυναμική εξωτερική πολιτική της έχουν οδηγήσει τις χώρες να διαφοροποιήσουν σύνθεση των αποθεματικών τους.
Εάν η γεωπολιτική αστάθεια συνεχιστεί και η εμπλοκή των ΗΠΑ βαθύνει, θα μπορούσαμε να δούμε επιταχυνόμενη απομάκρυνση από το εμπόριο που εκφράζεται σε δολάρια, ειδικά μεταξύ των χωρών BRICS+. Αυτό θα μείωνε τη ζήτηση για δολάρια παγκοσμίως, θα αποδυναμώσει το νόμισμα και θα καθιστούσε ακριβότερο για τις ΗΠΑ την εξυπηρέτηση του χρέους τους.
Το Νόμισμα είναι η Εμπιστοσύνη
Οι αγορές δεν διέπονται μόνο από αριθμούς, αλλά και από συναισθήματα. Εάν οι επενδυτές αρχίσουν να αντιλαμβάνονται ότι η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ οδηγεί σε σύγκρουση και αστάθεια, ή ότι η Αμερική επεκτείνεται υπερβολικά στρατιωτικά και δημοσιονομικά, η εμπιστοσύνη στα περιουσιακά στοιχεία των ΗΠΑ θα μπορούσε να υποχωρήσει. Αυτό θα σήμαινε:
- Πωλήσεις ομόλογων του αμερικανικού δημοσίου
- Αποδυνάμωση του δολαρίου στις αγορές συναλλάγματος
- Υψηλότερο κόστος δανεισμού για την κυβέρνηση και τις επιχειρήσεις των ΗΠΑ
- Πίεση στα αμερικανικά εγχώρια προγράμματα καθώς περισσότερα φορολογικά έσοδα θα χρησιμοποιούνται στην άμυνα και στους τόκους εξυπηρέτησης του χρέους
Συμπεράσματα
Είναι πολύ νωρίς για να προβλέψουμε μια κατάρρευση, αλλά δεν είναι πολύ νωρίς για να αναγνωρίσουμε τους κινδύνους. Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε ένα σταυροδρόμι: πρέπει να σταθμίσουν τις γεωπολιτικές τους φιλοδοξίες έναντι της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας της οικονομικής τους ισχύος. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι αυτοκρατορίες, όσο ισχυρές κι αν είναι, μπορούν να παραπαίουν όταν η στρατιωτική εμβέλεια υπερβαίνει την οικονομική αντίληψη.
Καθώς ο κόσμος θα παρακολουθεί πολύ στενά τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή τις επόμενες ημέρες, οι επενδυτές, οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής και οι απλοί Αμερικανοί θα κάνουν καλά να ρωτήσουν: πόσα περισσότερα γεωπολιτικά στοιχήματα μπορούν να αντέξουν οι ΗΠΑ, οικονομικά, διπλωματικά και ηθικά;
*Αναπληρωτή Καθηγητή Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών του Πανεπιστήμιου Νεάπολις Πάφου
