Tης Σταυρούλας Δημητρίου*
Η κυπριακή ύπαιθρος δέχεται μια νέα και σιωπηλή απειλή: δεκάδες αιτήσεις για φωτοβολταϊκά έργα εμφανίζονται από τον Μαθιάτη και τον Λυθροδόντα, μέχρι την Κοκκινοτριμιθιά, τη Δευτερά και τη Σωτήρα. Εκατοντάδες στρέμματα παραγωγικής ή φυσικής γης προορίζονται να μετατραπούν σε βιομηχανικές ζώνες παραγωγής ενέργειας, στο όνομα της πράσινης μετάβασης.
Τι έχει αλλάξει και η ύπαιθρος «γεμίζει» ξαφνικά φωτοβολταϊκά; Είναι άραγε μέρος ενός συντονισμένου εθνικού ενεργειακού σχεδιασμού; Ή πρόκειται για μια άναρχη κούρσα επενδυτικών αιτημάτων, χωρίς όρια και στρατηγική;
Η ανησυχία μεγαλώνει όταν εξετάζουμε τα λεγόμενα “αγροφωτοβολταϊκά” – έργα που υποτίθεται ότι συνδυάζουν παραγωγή ενέργειας και γεωργία. Το αφήγημα ακούγεται ωραίο: θα συνεχίσουν οι αγρότες να καλλιεργούν, ενώ παράλληλα θα παράγεται ενέργεια. Όμως η πράξη είναι διαφορετική.
Η πολιτική συζήτηση δεν είναι καινούργια. Φωτοβολταϊκά πάρκα ήδη κατέστρεψαν γόνιμη γη, όπως στο αγρόκτημα της Μητρόπολης Λεμεσού στο Ακρωτήρι, στους πορτοκαλεώνες της ελεύθερης Αμμοχώστου και στο αγρόκτημα της Αρχιεπισκοπής στην Αχερά.
Για να κατευνάσει τις αντιδράσεις των αγροτικών οργανώσεων και περιβαλλοντικών ομάδων, η κυβέρνηση προώθησε από το 2024 τη λύση των αγροφωτοβολταϊκών. Η ιδέα ήταν να επιτραπεί η συνύπαρξη καλλιέργειας και φωτοβολταϊκών.
Ο παραδοσιακός τύπος περιλαμβάνει θερμοκήπια ή άλλες υπερδομές, με φωτοβολταϊκά στην οροφή. Ωστόσο, επειδή είναι ακριβή και περιορισμένη σε έκταση, η Κύπρος φαίνεται να στρέφεται προς τα ημιδιαπερατά αγροφωτοβολταϊκά: σειρές πλαισίων σε αποστάσεις, ώστε να συνεχίζεται (θεωρητικά) η καλλιέργεια ενδιάμεσα.
Στην πράξη, αυτή η μέθοδος διπλασιάζει τη γη που απαιτείται για κάθε φωτοβολταϊκό έργο. Είναι αμφίβολο αν μπορεί πράγματι να διατηρηθεί καλλιέργεια ανάμεσα στις μονάδες. Και το χειρότερο: δεν υπάρχει ακόμη αρκετή εμπειρία στην Κύπρο για να τεκμηριωθεί η αποτελεσματικότητα αυτής της προσέγγισης.
Μέσα σε αυτό το θολό τοπίο, το Τμήμα Γεωργίας θα έπρεπε να έχει πρωταγωνιστικό, όχι απλά συμβουλευτικό ρόλο. Η προστασία της γεωργικής γης δεν είναι τεχνικό ζήτημα – είναι στρατηγική εθνική επιλογή. Χρειάζεται ξεκάθαρη ρύθμιση: να απαιτείται θετική γνωμάτευση του Τμήματος για κάθε αγροφωτοβολταϊκό έργο και να τεθεί ως βασική προϋπόθεση να προέρχεται η αίτηση από τον ίδιο τον αγρότη που καλλιεργεί, όχι από τρίτους επενδυτές που βαφτίζουν τις επενδύσεις τους “αγροτικές”.
Αν θέλουμε βιώσιμη ανάπτυξη, πρέπει να πάψουμε να αντιμετωπίζουμε τη γεωργική γη ως εμπόδιο. Η γη είναι πηγή διατροφικής ασφάλειας, περιβαλλοντικής σταθερότητας και τοπικής ζωής. Δεν είναι απλός χώρος για οικονομική εκμετάλλευση.
Ως Οικολόγοι, υποστηρίζουμε με συνέπεια την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Αλλά με όρους που διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα, τη διαφάνεια και τον σεβασμό στο περιβάλλον και την κοινωνία. Η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να προχωρεί εις βάρος της γεωργίας, της φύσης και των ανθρώπων της υπαίθρου.
Στηρίζουμε την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε στέγες κατοικιών, δημόσιων και δημοτικών κτιρίων, εργοστασίων, υποδομών, αποθηκευτικών χώρων ή στέγαστρων στάθμευσης. Είμαστε αντίθετοι στην αλόγιστη εγκατάστασή τους σε γεωργική, δασική ή περιβαλλοντικά ευαίσθητη γη, ειδικά όταν απουσιάζει κάθε τεκμηρίωση κοινωνικού ή περιβαλλοντικού οφέλους.
Στηρίζουμε επίσης τον θεσμό των ενεργειακών κοινοτήτων, ώστε η μετάβαση να γίνει με συμμετοχή των πολιτών και με κοινωνική δικαιοσύνη. Η ενέργεια μπορεί να είναι πράσινη – αλλά πρέπει να είναι και δίκαιη.
Η Κύπρος μπορεί και πρέπει να γίνει πρότυπο ενεργειακής αυτονομίας και οικολογικής ευθύνης. Όχι επενδυτικός παράδεισος εις βάρος της γης που μας τρέφει.
*Περιβαλλοντολόγος MSc,
Συντονίστρια Θεματικής Περιβάλλοντος, Κίνημα Οικολόγων
