Mπροστά σε μια τεράστια πρόκληση βρίσκεται αυτή την εβδομάδα η επικεφαλής της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, καθώς το δικαστήριο της ΕΕ θα αποφανθεί σχετικά με τα μυστικά μηνύματα που αντάλλαξε με τον επικεφαλής της Pfizer, Αλμπερτ Μπουρλά, για τα εμβόλια αξίας πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ που αγοράστηκαν από την ΕΕ στην πανδημία.
Το Δικαστήριο της ΕΕ θα κρίνει εάν, αρνούμενη να δημοσιοποιήσει το περιεχόμενο της συνομιλίας της με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Pfizer, η Επιτροπή παραβίασε τους κανόνες διαφάνειας.
Η απόφαση της Τετάρτης γα το λεγόμενο Pfizergate όχι μόνο θα έχει σαρωτικές επιπτώσεις στον τρόπο με τον οποίο οι κορυφαίοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι κάνουν συμφωνίες πίσω από κλειστές πόρτες, αλλά θα μπορούσε επίσης να ρίξει σκιά στη δεύτερη θητεία της Φον ντερ Λάιεν, η οποία ξεκίνησε την 1η Δεκεμβρίου.
Η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήδη δέχεται κριτική για την τάση της να συγκεντρώνει εξουσίες και να υπαναχωρεί από φιλικές προς το περιβάλλον δεσμεύσεις.
Στο επίκεντρο της υπόθεσης τίθεται εάν τα μηνύματα πρέπει να χαρακτηριστούν ως έγγραφα και επομένως να πρέπει να είναι δημοσιευτούν στο όνομα της διαφάνειας. Ενώ πολλοί υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως ακριβώς οποιοδήποτε άλλο μέσο επίσημης επικοινωνίας όταν σχετίζεται με τη χάραξη πολιτικής, η Επιτροπή λέει όχι.
Μεγάλη αμηχανία
Η υπόθεση είναι νομικά περίπλοκη για τη Φον ντερ Λάιεν, επειδή αφενός υπέγραψε προσωπικά τη μεγαλύτερη σύμβαση εμβολίων της ΕΕ αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ, αφετέρου προεδρεύει του θεσμού που έχει την ευθύνη για την επιβολή του δικαίου της ΕΕ, το οποίο περιλαμβάνει τις αρχές της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Εάν το δικαστήριο αποφανθεί εναντίον της, αυτό θα δώσει πολιτικά όπλα σε πολλούς επικριτές.
«Αυτή η δικαστική απόφαση θα μπορούσε να σηματοδοτήσει ένα σημείο καμπής για τη διαφάνεια στην ΕΕ» δήλωσε η Shari Hinds, από τη ΜΚΟ Transparency International. «Όταν πρόκειται για βασικές αποφάσεις, ιδίως εκείνες που επηρεάζουν τη δημόσια υγεία, η μυστικότητα θα πρέπει να αποφεύγεται».
Η υπόθεση ξεκίνησε από δημοσίευμα των New York Times και τον πρώην επικεφαλής του γραφείου της εφημερίδας στις Βρυξέλλες, που άσκησε αγωγή κατά της απόφασης της Επιτροπής να μην δημοσιεύσει τα μηνύματα με τον Μπουρλά το 2022.
Η ύπαρξη των μηνυμάτων αποκαλύφθηκε σε συνέντευξη στους New York Times τον Απρίλιο του 2021, όταν ο Μπουρλά περιέγραψε την ανταλλαγή τους ως ενίσχυση της «βαθιάς εμπιστοσύνης» και διευκόλυνση της διαπραγμάτευσης για μια ουσιαστική συμφωνία για τα εμβόλια. Αυτή η συμφωνία, που ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2021, περιελάμβανε τη δέσμευση της ΕΕ να αγοράσει έως και 1,8 δισεκατομμύρια δόσεις του εμβολίου Pfizer-BioNTech για τον Covid-19, τη μεγαλύτερη μακράν από όλες τις συμφωνίες που υπέγραψαν οι Βρυξέλλες.
Προέβλεπε την αρχική αγορά 900 εκατομμυρίων δόσεων, με option για άλλα 900 εκατομμυρίων, με παράδοση το 2022 και το 2023.
Κάλεσμα αφύπνισης
Η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια διαπίστωσε το 2022 ότι η παράλειψη της Επιτροπής να αναζητήσει τα εν λόγω γραπτά μηνύματα ισοδυναμούσε με κακοδιοίκηση.
Η Emily O’Reilly, διαμεσολαβήτρια από το 2013 έως το 2025, το χαρακτήρισε «κάλυμμα αφύπνισης» για τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Είπε ότι η διαφάνεια είχε υποχωρήσει στη διάρκεια της θητείας της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Και έβαλε στο στόχαστρο την ίδια την Φον ντερ Λάιεν, κατηγορώντας την σε συνέντευξή της στο POLITICO πέρυσι ότι δημιουργεί μια κουλτούρα «απόκρυψης» για πολιτικούς λόγους.
Επίσης, επέκρινε την απουσία της Φον ντερ Λάιεν από τη μόνη δικαστική ακρόαση που έχει πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής στην υπόθεση. «Ο ελέφαντας που δεν ήταν στο δωμάτιο», είπε. «Το ένα άτομο που μπορούσε να μας πει τα πάντα δεν ήταν εκεί».
Σε δήλωσή της στο POLITICO, η Επιτροπή ανέφερε ότι «ποτέ δεν αρνήθηκε την ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων με τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της Pfizer. Εκείνη την εποχή, όταν ο κόσμος περνούσε μια βαριά πανδημία, πολλοί ηγέτες ήταν σε τακτική επαφή με Διευθύνοντες Συμβούλους φαρμακευτικών εταιρειών».
Η ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων «δεν σημαίνει ότι οι συμβάσεις τέθηκαν υπό διαπραγμάτευση σε αυτό το επίπεδο ή ακόμα και μέσω ανταλλαγής γραπτών μηνυμάτων», πρόσθεσε.
Η Επιτροπή δήλωσε ότι «η διαφάνεια είναι ύψιστης σημασίας για την Επιτροπή και την Πρόεδρο Φον ντερ Λάιεν» και ότι «έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος τα τελευταία χρόνια» όσον αφορά «το άνοιγμα, τη λογοδοσία και την ξεκάθαρη επικοινωνία».
Η Tilly Metz, ένα από τα πέντε μέλη των Πρασίνων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που έφεραν την υπόθεση στο Γενικό Δικαστήριο, έθεσε το ερώτημα ποιος ή τι βρισκόταν πίσω από την απροθυμία της Φον ντερ Λάιεν να αποκαλύψει πληροφορίες. «Έχει κακούς συμβούλους» είπε. «Αν θέλεις οι πολίτες να έχουν εμπιστοσύνη στους πολιτικούς και σε ό,τι κάνουν – και στις επαφές που έχουν με τη βιομηχανία – πρέπει να δώσεις έμφαση στη διαφάνεια».
Ενώ αναγνώρισε ότι η πανδημία ήταν μια «πολύ νέα κατάσταση», πιστεύει ότι η Φον ντερ Λάιεν δεν κατάφερε να πάρει τα σωστά μαθήματα.
Στο πλαίσιο της υπόθεσης που θα εκδικαστεί την Τετάρτη, το δικαστήριο πραγματοποίησε ακρόαση στο Λουξεμβούργο τον Νοέμβριο, κατά την οποία άφησε να εννοηθεί ότι ήταν επιφυλακτικό σχετικά με την άρνηση της Επιτροπής να δημοσιεύσει τα γραπτά μηνύματα.
Μετά από χρόνια ασάφειας ακόμη και σχετικά με την ύπαρξη των μηνυμάτων, οι δικηγόροι της Επιτροπής τελικά παραδέχτηκαν ότι υπάρχουν. Αυτό προκάλεσε γέλιο μεταξύ των παρευρισκομένων, αλλά και ανυπομονησία μεταξύ των δικαστών.
«Δεν αρνούμαστε ότι τα μηνύματα υπάρχουν» δήλωσε ο δικηγόρος της Επιτροπής, Πάολο Στανκανέλι, κατά την ακρόαση.
Ο δικηγόρος της Επιτροπής αρνήθηκε τη σημασία τους, λέγοντας ότι θα τα είχαν κρατήσει -και ενδεχομένως θα τα είχαν διαθέσει- εάν σχετίζονταν με τις διαπραγματεύσεις της σύμβασης με την Pfizer.
Οι δικαστές έδειξαν σημάδια ενόχλησης επειδή η Επιτροπή επανειλημμένα δεν εξήγησε πώς αποφάσισε τι είναι σημαντικό ή όχι. Έθεσαν ερωτήματα στα οποία ο αξιωματούχος της Επιτροπής δεν μπόρεσε να απαντήσει: Ρώτησαν απευθείας την Φον ντερ Λάιεν για τα μηνύματα; Έλεγξαν το τηλέφωνό της ή τα τιμολόγιά της; Αμφισβήτησαν τον επικεφαλής του γραφείο της;
Μετά από περισσότερες από τρεις ώρες συζήτησης, οι δικαστές άσκησαν έντονη κριτική στη στάση της Επιτροπής.
Ο δικαστής José Martín y Pérez de Nanclares δήλωσε ότι η εκτελεστική εξουσία δεν είχε εξηγήσει επαρκώς γιατί δεν μπορούσε να κοινοποιήσει τα μηνύματα. Ένας άλλος δικαστής, ο Paul Nihoul, επέκρινε τον «μπερδεμένο φάκελο».
Η Bondine Kloostra, δικηγόρος των New York Times, δήλωσε ότι ήταν «πολύ απογοητευτικό το πόσο απροετοίμαστη» ήταν ο εκπρόσωπος της Επιτροπής στην ακρόαση.
«Δεν γνωρίζουμε ακόμα τι συνέβη στο τηλέφωνο της Φον ντερ Λάιεν, τι είδους μηνύματα ανταλλάχθηκαν και αν ανταλλάχθηκαν μέσω φορητού υπολογιστή ή οποιασδήποτε άλλης συσκευής. Δεν γνωρίζουμε ακόμα πού έψαξε η Επιτροπή» είπε.
Η πίεση στη Φον ντερ Λάιεν αυξάνεται πέρα από αυτήν την απόφαση. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, η οποία έχει αναλάβει τη διερεύνηση σοβαρών οικονομικών εγκλημάτων κατά των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ, επιβεβαίωσε ότι διεξάγει έρευνα κατά της Επιτροπής σχετικά με τον χειρισμό της προμήθειας εμβολίων.
Τον Μάρτιο, η επικεφαλής του γραφείου της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, Laura Codruța Kövesi, επιβεβαίωσε ότι το γραφείο της πήρε πρόσφατα συνεντεύξεις από αξιωματούχους της Επιτροπής σχετικά με τον τρόπο διεξαγωγής των διαπραγματεύσεων για τα εμβόλια, αλλά δήλωσε ότι δεν θα σχολιάσει μια έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη.
