Οι μύθοι δεν δίνουν απαντήσεις, αλλά θέτουν ερωτήματα, προσφέροντας μια μοναδική μέθοδο για τη διδασκαλία και την ανάπτυξη της φαντασίας, δήλωσε σε συνέντευξή του στο Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΚΥΠΕ), ο Ιωσήφ Χατζηκυριάκος, διευθυντής των Αρχείων Λάρνακας – «Φοίβος Σταυρίδης». Ο κ. Χατζηκυριάκος είναι βασικός συντελεστής της παραγωγής του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών (ΓΤΠ) «Μύθοι της Κύπρου», σειράς 14 μικρών επεισοδίων που ζωντανεύει μύθους και θρύλους της Κύπρου.
Μύθος: περίτεχνο φουστάνι που «ντύνει» την αλήθεια
Σε ερώτηση για το τι είναι ο μύθος, ο κ. Χατζηκυριάκος απάντησε ότι ο μύθος είναι σαν ένα σύμβολο, ένα κουτί με πολλές πλευρές, το οποίο περιέχει πολλά δεδομένα. «Αυτά μπορεί να είναι στοιχεία, γνώσεις, πτυχές ή ένας τρόπος να βλέπεις τα πράγματα», σημείωσε. Ο μύθος, συνέχισε, όπως και το σύμβολο, είναι ένας φορέας που μεταφέρει πληροφορίες και γνώσεις από στόμα σε στόμα μέσα στον χρόνο. Όπως εξήγησε, οι γνώσεις αυτές μπορεί να είναι περίπλοκες ή δύσκολες, αλλά ο μύθος τις μεταφράζει σε μια γλώσσα που είναι εύκολο να κατανοηθεί από τον απλό κόσμο.
«Η αλήθεια είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί με γυμνά μάτια. Είναι όπως δεν μπορείς να δεις κατάματα τον ήλιο. Ο μύθος είναι σαν ένα περίτεχνο φουστάνι που ντύνει την αλήθεια, ώστε να μπορεί να κυκλοφορήσει», υπέδειξε.
Επεσήμανε ακόμη ότι επειδή οι μύθοι μεταφέρονταν προφορικά, κάθε αφηγητής πρόσθετε ή αφαιρούσε στοιχεία ανάλογα με τα δικά του βιώματα και σημεία αναφοράς. «Το ίδιο συνέβαινε και με τους ακροατές, οι οποίοι κρατούσαν αυτά που ήταν πιο κοντά στις δικές τους εμπειρίες. Έτσι, ο μύθος εξελίσσεται με τον χρόνο και τον χώρο, αλλά η ουσία του παραμένει η ίδια», ανέφερε.
Ο κ. Χατζηκυριάκος σημείωσε ότι το ενδιαφέρον των μύθων, όλων των μύθων είναι ότι δεν δίνουν απαντήσεις. «Οι μύθοι είναι ένας πολύ ωραίος τρόπος να θέσεις ερωτήματα στον ακροατή και κάπως έτσι τελειώνουν και τα επεισόδια που έχουμε κάνει με το ΓΤΠ», είπε.
Για παράδειγμα, συνέχισε, ο κυπριακός μύθος της «σιερόλοττας» (της σιδερένιας γουρούνας) προσωποποιεί τα καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων, τον φόβο και το κακό. Παράλληλα όμως με την ύπαρξη αυτού του προβλήματος, υπάρχει και η λύση, «ο μοναχός», στην συγκεκριμένη περίπτωση, ο οποίος θα έρθει και θα την νικήσει. «Το σημαντικό είναι να κατανοήσουμε το πρόβλημα, γιατί από τη στιγμή που το αντιλαμβανόμαστε, αρχίζουμε να το λύνουμε», σημείωσε.
«Μύθοι της Κύπρου»
Η συνεργασία με το ΓΤΠ ξεκίνησε μέσω μιας πρωτοβουλίας του ιδίου γραφείου, όπως ανέφερε στο ΚΥΠΕ ο κ. Χατζηκυριάκος, προσθέτοντας ότι αυτή η πρωτοβουλία υποστηρίχθηκε από ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας. Αυτή η συνεργασία, συνέχισε, οδήγησε στη γέννηση της ιδέας να δημιουργηθούν μικρές «κάψουλες» επεισοδίων. Τα επεισόδια αυτά, όπως εξήγησε, εστιάζουν σε μια πτυχή των μύθων της Κύπρου, είτε σε ένα μεμονωμένο μύθο είτε σε μια ομάδα.
Ο κ. Χατζηκυριάκος είπε ότι αρχικά του ζητήθηκε να κάνει την έρευνα και να γράψει τα επεισόδια προσθέτοντας ότι με την ολοκλήρωση των πρώτων επεισοδίων, του ζητήθηκε να τα αφηγηθεί ο ίδιος, αν και αρχικά τα είχε γράψει για ηθοποιό. «Το αποτέλεσμα ήταν πολύ καλό και προκάλεσε ενθουσιασμό στους συντελεστές», σημείωσε.
Ο μύθος ως μέθοδος για μάθηση
Σε ερώτηση για το ποιος ήταν και είναι ο σκοπός του μύθου, ο κ. Χατζηκυριάκος παραπέμποντας στον αρχαίο Κύπριο φιλόσοφο, είπε ότι «ο Ζήνων ο Κιτιεύς έλεγε ότι ο μόνος τρόπος να μάθει κάποιος κάτι, είναι αν ο νους του χαίρεται. Την ώρα που το αντιλαμβάνεται, εάν ο νους χαίρεται, μαθαίνει. Αν ο νους του δεν χαίρεται, δεν το μαθαίνει». Αυτό, συνέχισε, είναι ένα κομμάτι που το εκάστοτε Υπουργείο Παιδείας, δεν άκουσε ποτέ.
Άρα, το να δημιουργείται ένα αφήγημα που περιέχει πάθος, ίντριγκες, σκοτωμούς, έρωτες, αγάπες, ευτυχίες, θυμούς, διεγείρεται ο εγκέφαλος συναισθηματικά, με τρόπο που ανοίγει και χωρεί μέσα πράγματα τα οποία θα ήταν δύσκολο να χωρέσουν διαφορετικά. «Αν ρωτήσεις, για παράδειγμα, πόσοι μαθητές ξέρουν ένα ποίημα απέξω θα είναι ένας μικρός αριθμός. Αν ρωτήσεις πόσοι ξέρουν ένα τραγούδι απέξω, είναι σίγουρα περισσότεροι. Γιατί το τραγούδι έχει την προσθήκη που το κάνει πιο διασκεδαστικό», υπέδειξε.
Το ίδιο είπε ο κ. Χατζηκυριάκος μπορεί να πει κάποιος για ένα μάθημα που παρουσιάζει ένας καθηγητής στο κοινό του ή για ένα ντοκιμαντέρ που παρουσιάζεται με ένα συγκεκριμένο θέμα. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει ενδιαφέρον και να διεγείρει κομμάτια του εγκεφάλου, τα οποία μπορούν να προσλάβουν καλύτερα και ευκολότερα τις πληροφορίες.
Σε ερώτηση κατά πόσον οι μύθοι είναι κομμάτι της ταυτότητας, ο κ. Χατζηκυριάκος απάντησε ότι «είναι η ταυτότητά μας και ίσως το πιο αυθεντικό κομμάτι της. Οι μύθοι είναι κομμάτι μας και εμείς κομμάτι τους». Υπέδειξε ότι η προσπάθεια δημιουργίας διαφορετικών αφηγημάτων και καλουπιών «για το ποιοι είμαστε, δημιουργεί προβλήματα».
Σε ερώτηση για το τι μπορεί να γίνει για να κρατηθούν ζωντανοί οι κυπριακοί μύθοι, ο κ. Χατζηκυριάκος ανέφερε ότι υπάρχουν χιλιάδες τρόποι υποδεικνύοντάς ότι «εμείς σκεφτήκαμε τα επεισόδια ως έναν από τους τρόπους να συνεχίσουμε να κρατούμε ζωντανούς τους μύθους».
Επεσήμανε ότι η δυνατότητα που υπάρχει μέσα από τους μύθους «είναι να πείσουμε την κοινωνία μας ότι μπορεί και πρέπει να συνεχίσει να φαντάζεται. Γιατί η φαντασία δεν είναι κάτι κακό ή άπιαστο. Είναι η πρώτη σπίθα για να ξεκινήσεις να κάνεις κάτι καινούργιο και ουσιαστικό. Χωρίς φαντασία, δεν προχωράς πουθενά».
Επομένως, συνέχισε, οι μύθοι, τουλάχιστον δίνουν τη δυνατότητα στον ακροατή να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του και αυτό είναι ένα μεγάλο κέρδος για την κοινωνία.
Οι καταβολές των μύθων
Μιλώντας για τις καταβολές των μύθων, ο κ. Χατζηκυριάκος υπογράμμισε ότι «δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τα άυλα της αρχαιότητας, καθώς έχουν χαθεί». Ωστόσο, συνέχισε, μελετώντας τα φαινόμενα που είναι κοντά σε εμάς και γνωρίζοντας ότι ο τρόπος σκέψης και λειτουργίας του ανθρώπου ως κοινωνικό ον δεν έχει αλλάξει σημαντικά τα τελευταία 10.000 χρόνια, μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι μύθοι, όπως και τα ομηρικά έπη, μεταδίδονταν, προφορικά, με τη συνοδεία μουσικής.
Αυτοί οι άνθρωποι, οι λεγόμενοι «ποιητάρηδες», πρόσθεσε, συνέχισαν μέχρι τον 20ό αιώνα. Πήγαιναν στα πανηγύρια και τραγουδούσαν τους κυπριακούς μύθους και τα παραμύθια ενώ κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, τύπωναν και κάποιες φυλλάδες, τις οποίες πουλούσαν για να ζήσουν. «Γι’ αυτό, μπορούμε να υποθέσουμε ότι σε προηγούμενες εποχές, έκαναν το ίδιο πράγμα. Αυτές οι φιγούρες υπήρχαν σε όλη τη Μεσόγειο, όπως είναι γνωστό από άλλες περιοχές», ανέφερε.
Υπέδειξε ότι οι μύθοι κάθε χώρας αποτελούν μια πτυχή, μια επιφάνεια του πολύεδρου του πολιτισμού μιας γεωγραφικής περιοχής. «Η ουσία -εφόσον έχουμε πει ότι η ουσία είναι η αλήθεια- είναι η ίδια παντού. Η αλήθεια για εμάς και για εκείνους στην αντίθετη πλευρά της υδρογείου είναι η ίδια», πρόσθεσε.
Σημείωσε ότι «όταν μιλάμε για τη ζωή, για τα προβλήματα της, για τις δυσκολίες της, για τη σημασία του κινδύνου και της ασφάλειας, για τους κύκλους της φύσης, όλα αυτά είναι κοινά στην ανθρωπότητα από τότε που υπάρχει ζωή». Άρα, συνέχισε, είναι πολύ λογικό να υπάρχουν κοινά, όχι απαραίτητα επειδή υπήρχε μια σχέση, αλλά γιατί αφορούν το ίδιο αντικείμενο.
Η Αφροδίτη το «καρούλι» από το οποίο ξετυλίγονται πολλοί μύθοι
Σε ερώτηση για την παρουσία της θεάς Αφροδίτης στους κυπριακούς μύθους, ο κ. Χατζηκυριάκος δήλωσε ότι «η Αφροδίτη είναι, για διάφορους λόγους, η πιο γνωστή Κυπρία και κατ’ επέκταση η πιο γνωστή από τις θηλυκές θεότητες που επικράτησαν στο νησί».
Η Αφροδίτη, σημείωσε, είναι η κινητήριος δύναμη ή το «καρούλι» από το οποίο ξετυλίγεται το νόημα πολλών κυπριακών μύθων και θρύλων, λέγοντας ότι «βρίσκουμε κάποιες αντιστοιχίες και παραλλαγές στην ιστορία της Αφροδίτης. Μπορεί να απεικονίζεται ως ρήγαινα, νύμφη ή βασίλισσα ενός φανταστικού κόσμου».
Η γέννηση της Αφροδίτης στην Κύπρο και ο τρόπος με τον οποίο συμβαίνει είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον τμήμα του μύθου, το οποίο σηματοδοτεί δύο σημαντικά γεγονότα, είπε ο κ. Χατζηκυριάκος. Πρώτον, ότι ο νέος ηγέτης είναι ο Δίας και όχι ο Κρόνος (ο Χρόνος). Δεύτερον, ότι η κατάργηση της κυριαρχίας του Χρόνου οδηγεί στη γέννηση της Αφροδίτης, η οποία φέρει πολλούς συμβολισμούς, όπως η αναγέννηση και η γονιμότητα.
Ο κ. Χατζηκυριάκος διηγήθηκε τον μύθο του Άδωνη, αναφερόμενος στις καταβολές του και την άμεση σχέση του με την Αφροδίτη. Σε μια συνοπτική παρουσίαση του μύθου, τόνισε ότι παρά την αδικία του θανάτου του έφηβου Άδωνη, του πιο όμορφου νέου, από τον αιμοδιψή θεό Άρη, υπάρχει παράλληλα η δύναμη της Αφροδίτης. Αυτή της δίνει τη δυνατότητα να ζήσει ο Άδωνις τέσσερις μήνες το χρόνο μαζί της και τους υπόλοιπους μήνες στον Κάτω Κόσμο.
Τόπος και μύθος
Σε ερώτηση για το κατά πόσον ο μύθος ταυτίζεται με έναν τόπο ή εάν ο τόπος δημιουργεί τον μύθο ο κ. Χατζηκυριάκος είπε ότι ο άνθρωπος έρχεται και ερμηνεύει με βάση τη φύση αυτά που βλέπει. Σίγουρα, συνέχισε, η φύση είναι το τοπίο μέσα στο οποίο διαδραματίζονται οι μύθοι επομένως, τα στοιχεία του τοπίου αποτελούν κομμάτι του μύθου. Ο ίδιος μύθος, πρόσθεσε, μπορεί να υπάρχει σε διαφορετικές περιοχές, το τοπίο είναι διαφορετικό, και έτσι ο μύθος τροποποιείται.
«Αυτή η πέτρα μέσα στη μέση ενός χωραφιού ή της θάλασσας, τι γυρεύει; Την έριξε ο Διγενής. Αυτή είναι η απλή, η εύκολη εξήγηση. Όμως όταν χτίζεται ο μύθος, ο οποίος δεν δημιουργείται από έναν άνθρωπο, μέσα του μπαίνουν και όλα τα άλλα στοιχεία που τον εμπλουτίζουν. Για παράδειγμα, όταν μιλούμε για την Πέτρα του Ρωμιού, η οποία λέγεται ότι την έριξε ο Διγενής από τον Πεντάδακτυλο εναντίον των Σαρακηνών, ξετυλίγονται νοήματα και ιστορίες», σημείωσε.
Σε ερώτηση για τον ρόλο των αρχαίων μνημείων και τη σύνδεσή τους με μύθους, ο κ. Χατζηκυριάκος είπε ότι τα αρχαία μνημεία συνδέθηκαν περισσότερο με μύθους από τότε που έγιναν ερείπια. Γιατί, συνέχισε, μη γνωρίζοντας την πραγματική τους χρήση, έχουν χρησιμοποιηθεί ως σκηνικό στη φαντασία του κόσμου, μέσα στο οποίο εκτελούνται φανταστικές μυθικές παραστάσεις, χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι δεν κρύβουν αλήθεια.
Πηγή: ΚΥΠΕ
