Δρ. Παναγιώτης Χ. Ανδρέου*
Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (8 Μαρτίου) δεν ήταν απλώς μια ημέρα εορτασμού, αλλά μια ευκαιρία να ρίξουμε φως στις οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες παγκοσμίως. Μια από τις μεγαλύτερες ανισότητες που συνεχίζουν να τις επηρεάζουν είναι ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός, δηλαδή η έλλειψη γνώσεων και δεξιοτήτων για τη διαχείριση των οικονομικών τους. Αυτή η έλλειψη δεν είναι απλώς ένα εμπόδιο στην καθημερινή ζωή, αλλά ένας παράγοντας που τις καθιστά πιο ευάλωτες σε οικονομικές κρίσεις, όπως αυτές που προκλήθηκαν από την πανδημία του COVID-19 ή τις οικονομικές υφέσεις.
Η χρηματοοικονομική κατάρτιση δεν είναι απλά μια «ωραία να έχεις» δεξιότητα. Είναι ένα θεμελιώδες εργαλείο ζωτικής σημασίας για την επίτευξη οικονομικής ανεξαρτησίας, την ενδυνάμωση και την ανθεκτικότητα στις δυσκολίες. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι γυναίκες συχνά βρίσκονται σε δυσμενέστερη θέση σε σύγκριση με τους άνδρες. Στην Κύπρο, για παράδειγμα, οι έρευνες του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) αποκαλύπτουν μια σκληρή πραγματικότητα: μόνο περίπου το 36% των ενηλίκων Κυπρίων στο ηλικιακό εύρος 25-64 έχει ικανοποιητικό επίπεδο χρηματοοικονομικών γνώσεων, και αυτό το ποσοστό είναι ακόμη χαμηλότερο για τις γυναίκες (Andreou & Anyfantaki, 2021). Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι το 71% των νεαρών γυναικών στο ηλικιακό εύρος 18-24 είναι χρηματοοικονομικά αναλφάβητες, έναντι 55% των νεαρών ανδρών (Andreou & Philip, 2018).
Αυτό το χάσμα δεν είναι ένας αριθμός, αλλά φαίνεται να επηρεάζει την καθημερινή ζωή των γυναικών. Στην πιο πρόσφατη μελέτη που διεκπεραιώσαμε στο ΤΕΠΑΚ (Andreou, Anyfantaki & Atkinson, 2023), καταγράψαμε ότι ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός συνδέεται άμεσα με την οικονομική ευθραυστότητα. Σύμφωνα με τα ευρήματά μας, πάνω από το 35% των Κυπρίων δηλώνει ότι δεν θα μπορούσε να καλύψει μια έκτακτη οικονομική ανάγκη μέσα σε ένα μήνα χωρίς να δανειστεί ή να ζητήσει οικονομική βοήθεια. Τα ποσοστά αυτά είναι όμως αισθητά υψηλότερα μεταξύ των γυναικών. Ενδεικτικά, το 45% των γυναικών στην Κύπρο δηλώνει ότι δυσκολεύεται να καλύψει τις βασικές οικονομικές τους ανάγκες, έναντι 30% των ανδρών.
Είναι επίσης ανησυχητικό ότι η χρηματοοικονομική ευημερία, που αντικατοπτρίζει την ικανότητα κάλυψης οικονομικών αναγκών και αίσθησης ασφάλειας για το μέλλον, παρουσιάζει διαφορές μεταξύ των φύλων. Έρευνα του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικής Ευημερίας (Financial Wellbeing Institute) για το 2024 έδειξε ότι οι άνδρες στην Κύπρο έχουν δείκτη χρηματοοικονομικής ευημερίας 55.4, ενώ στις γυναίκες είναι αισθητά πιο χαμηλά στο 45.9 . Αυτή η διαφορά μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα ζωής και την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών παραμένει σημαντικό. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, οι γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αμείβονται κατά μέσο όρο 12.7% λιγότερο από τους άνδρες, ενώ στην Κύπρο το χάσμα αυτό είναι 9.7%. Αυτά τα στοιχεία υπογραμμίζουν την ανάγκη για ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας, η καλύτερη κατανόηση των οικονομικών θεμάτων μπορεί να συμβάλει στη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων και στην ενδυνάμωση των γυναικών να διεκδικήσουν δικαιώματα και ευκαιρίες.
Ανάμεσα σε διάφορες άλλες επιπτώσεις, ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός αποτελεί και σημαντικό εμπόδιο στη συμμετοχή των γυναικών στην επιχειρηματικότητα και στην πρόσβασή τους σε χρηματοδοτικά εργαλεία. Αυτή η έλλειψη γνώσης μπορεί να οδηγήσει σε δυσπιστία, φόβο και αποφυγή των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, καθιστώντας δύσκολη τη δημιουργία και ανάπτυξη επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, μέσα από τις μελέτες μας, αλλά και από διεθνείς έρευνες, διαφαίνεται ότι η περιορισμένη κατανόηση των χρηματοπιστωτικών προϊόντων μειώνει τις πιθανότητες των γυναικών να αξιοποιήσουν τραπεζικά δάνεια και επενδυτικά προγράμματα. Επιπλέον, η έλλειψη γνώσεων κρατά πίσω τις γυναίκες από την ενεργή συμμετοχή τους στις κεφαλαιαγορές, ενώ πολλές αισθάνονται ανασφάλεια όσον αφορά τη διαχείριση οικονομικών ζητημάτων, περιορίζοντας έτσι τις ευκαιρίες ανάπτυξής τους.
Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας δεν πρέπει να είναι μόνο μια ημέρα εορτασμού, αλλά και μια υπενθύμιση της ανάγκης για ουσιαστική δράση. Η μείωση του χάσματος χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μεταξύ των φύλων απαιτεί την υιοθέτηση στοχευμένων παρεμβάσεων που θα διασφαλίσουν ότι οι γυναίκες αποκτούν τις απαραίτητες δεξιότητες για να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα οικονομικά τους.
Η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας πρέπει να ξεκινάει από το εκπαιδευτικό σύστημα, μέσω της εισαγωγής μαθημάτων οικονομικής διαχείρισης και προσωπικής χρηματοοικονομικής από νεαρή ηλικία. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η υλοποίηση προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων που θα επιτρέπουν στις γυναίκες να βελτιώσουν τις χρηματοοικονομικές τους δεξιότητες και να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση στη λήψη οικονομικών αποφάσεων. Οι ενημερωτικές καμπάνιες και τα εργαστήρια αποτελούν κρίσιμα εργαλεία για την προώθηση της χρηματοοικονομικής παιδείας. Μέσα από διαδραστικές δράσεις, οι γυναίκες μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα θέματα όπως η σύνταξη, η αποταμίευση και οι επενδύσεις, εξασφαλίζοντας έτσι μια πιο σταθερή οικονομική πορεία.
Οι κυβερνητικές πολιτικές πρέπει να εστιάζουν στην ουσιαστική οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών, μέσω της παροχής στοχευμένων κινήτρων και εξατομικευμένων χρηματοοικονομικών συμβουλευτικών υπηρεσιών. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στη στήριξη των γυναικών επιχειρηματιών και εργαζομένων, εξασφαλίζοντας την πρόσβασή τους σε προγράμματα χρηματοδότησης, δικτύωση και εξειδικευμένη εκπαίδευση.
Η Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων στην Κύπρο έχει ενσωματώσει πολιτικές που στοχεύουν στην προώθηση της οικονομικής ενδυνάμωσης των γυναικών, αναγνωρίζοντας ότι η ισότητα των φύλων αποτελεί βασικό πυλώνα για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο. Ωστόσο, όπως ανέφερε η Επίτροπος Ισότητας των Φύλων, κα. Τζόζη Χριστοδούλου, στην ομιλία της κατά την εκδήλωση για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας στο Προεδρικό Μέγαρο (7 Μαρτίου 2025), «στόχος [του Γραφείο Επιτρόπου] είναι η προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων και η πλήρης διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών, προϋποθέσεις για κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη και πρόοδο». Η προσέγγιση αυτή εκπέμπει θετικά μηνύματα, καθώς υπογραμμίζει τη σημασία της συλλογικής δράσης και της πολιτικής βούλησης για την επίτευξη της ισότητας σε όλα τα επίπεδα.
Για να επιτευχθεί ουσιαστική αλλαγή και αν εκμηδενιστεί το χάσμα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο, απαιτείται εντατικοποίηση των δράσεων τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές της Κύπρου, με ιδιαίτερη έμφαση στην υποστήριξη των γυναικών που αντιμετωπίζουν πολλαπλές μορφές αποκλεισμού. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι αναγκαίο να δοθεί ξεκάθαρη έμφαση στον ψηφιακό και χρηματοοικονομικό εγγραμματισμό, καθώς κάτι τέτοιο αποτελεί βασικό εργαλείο για την ενδυνάμωση των γυναικών στον 21ο αιώνα.
Η ψηφιακή μεταμόρφωση και η οικονομική εκπαίδευση μπορούν να αποτελέσουν κλειδιά για την ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της επιχειρηματικότητας των γυναικών, ιδίως σε μια εποχή που η τεχνολογία και οι ψηφιακές δεξιότητες καθορίζουν ολοένα και περισσότερο την πρόσβαση στην αγορά εργασίας και στις οικονομικές ευκαιρίες. Όπως δήλωσε στην ομιλία της η Επίτροπος «μεσω της ενίσχυσης της ψηφιακής και χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και της επιχειρηματικότητας γυναικών της υπαίθρου, ενδυναμώνονται οικονομικά οι γυναίκες και οι οικογένειές τους και, κατ’ επέκταση, οι κοινότητές τους και η χώρα μας».
Είναι ευχάριστο που οι πιο πάνω πτυχές αποτελούν βασικούς άξονες της Εθνικής Στρατηγικής, η οποία, εφόσον εφαρμοστεί αποτελεσματικά και με έμφαση στον ψηφιακό και χρηματοοικονομικό εγγραμματισμό, μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην προώθηση της ισότητας και της οικονομικής ανεξαρτησίας στην Κύπρο. Η ενδυνάμωση των γυναικών μέσω της γνώσης και της τεχνολογίας δεν είναι μόνο ευκαιρία, αλλά και αναγκαιότητα για μια πιο δίκαιη και ανταγωνιστική κοινωνία.
Καταλήγοντας, εντοπίζω ότι είναι καιρός να αντιμετωπίσουμε το χρηματοοικονομικό χάσμα μεταξύ των φύλων, όχι μόνο για χάρη των γυναικών, αλλά και για την ενίσχυση της συνολικής οικονομικής σταθερότητας και ανάπτυξης. Η αναγνώριση του προβλήματος, και ιδιαίτερα του χάσματος που πλήττει τις γυναίκες, είναι το πρώτο και σημαντικό βήμα προς την επίλυσή του. Μια προσέγγιση που θα εξασφαλίζει ίση πρόσβαση σε πόρους, εκπαίδευση και ευκαιρίες, θα οδηγήσει σε μια πιο ισορροπημένη και βιώσιμη κοινωνία. Σε μια τέτοια κοινωνία, όλοι οι πολίτες, ανεξάρτητα από το φύλο τους, θα έχουν τις ίδιες ευκαιρίες να πετύχουν αέναη χρηματοοικονομική ευημερία και να συνεισφέρουν στην κοινωνική και οικονομική πρόοδο.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Andreou, A., & Anyfantaki, S. (2021). Financial literacy and its influence on internet banking behavior. European Management Journal, 39(5), 658–674.
Andreou, A., & Philip, D. (2018). Financial knowledge among university students and implications for personal debt and fraudulent investments. Cyprus Economic Policy Review, 11(2), 3–23.
Andreou, A., Anyfantaki, S., & Atkinson, A. (2023). Financial literacy for financial resilience: Evidence from Cyprus during the pandemic period. Cyprus Economic Policy Review, 17, 27–54.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Πρόεδρος του Financial Wellbeing Institute
