Ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι, ένα όνομα ίσως άγνωστο σε πολλούς, αλλά άρρηκτα συνδεδεμένο με ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα της Κύπρου: τη σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μια νέα μελέτη-βιογραφία που κυκλοφορεί στα τουρκικά από τις τουρκοκυπριακές εκδόσεις «Ισίκ» παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του Τουρκοκύπριου καλλιτέχνη στους αναγνώστες. Το βιβλίο υπογράφει η κόρη του σχεδιαστή της κυπριακής σημαίας, η καλλιτέχνης Νιλγκιούν Γκιουνέι, η οποία απαντά στις ερωτήσεις του Κυπριακού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΚΥΠΕ).
Γεννημένος το 1923 στη Λεμεσό, σε μια Κύπρο υπό βρετανική διοίκηση, ο Γκιουνέι δεν ήταν απλώς ο σχεδιαστής της σημαίας, αλλά μια πολυσχιδής προσωπικότητα που άφησε το στίγμα της στα καλλιτεχνικά και πολιτιστικά δρώμενα του νησιού. Πρωτοπόρος καλλιτέχνης, δάσκαλος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, γραφίστας και διαφημιστής, ο Γκιουνέι υπήρξε μια κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της τέχνης στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Η καλλιτεχνική του πορεία, επηρεασμένη από το ρομαντισμό και τον ιμπρεσιονισμό, αποτύπωσε με ευαισθησία το κυπριακό τοπίο και την καθημερινότητα. Πέρα από το εικαστικό του έργο, ο Γκιουνέι υπήρξε ένας άνθρωπος με βαθιά κοινωνική συνείδηση, που αγωνίστηκε για την προώθηση της τέχνης ως μέσο έκφρασης και κοινωνικής αλλαγής.
Η Νιλγκιούν Γκιουνέι, κόρη του Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι, δεν είναι απλώς η βιογράφος του πατέρα της, αλλά μια εξίσου καταξιωμένη καλλιτέχνης και συγγραφέας με τη δική της ξεχωριστή πορεία. Γεννημένη στη Λευκωσία το 1952, η Νιλγκιούν ακολούθησε τα βήματα του πατέρα της στον κόσμο της τέχνης, σπουδάζοντας γραφικές τέχνες στην Κωνσταντινούπολη και εργαζόμενη ως καθηγήτρια εικαστικών τεχνών για πολλά χρόνια στην Κύπρο. Η καλλιτεχνική της έκφραση επικεντρώνεται κυρίως στον άνθρωπο και στην ψυχολογία του, αντικατοπτρίζοντας τις κοινωνικές ανησυχίες και τα υπαρξιακά ερωτήματα της εποχής μας. Μέσα από τα έργα της, διερευνά θέματα όπως η μοναξιά, η αποξένωση, η ταυτότητα και η ανθρώπινη αντίσταση. Παράλληλα με την εικαστική της δραστηριότητα, η Νιλγκιούν Γκιουνέι έχει εκδώσει μια συλλογή διηγημάτων και έχει συμμετάσχει ενεργά στην πολιτιστική ζωή της Κύπρου, ιδρύοντας καλλιτεχνικούς οργανισμούς και διοργανώνοντας εκθέσεις και εργαστήρια.
Ένας πρωτοπόρος καλλιτέχνης με σημαντικό αποτύπωμα στην κυπριακή ιστορία
Απαντώντας στις ερωτήσεις του ΚΥΠΕ, η κ. Γκιουνέι μας αφηγείται πως ο σχεδιαστής της κυπριακής σημαίας πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Οδό Αφροδίτης στη Λεμεσό, σε μια πολυπολιτισμική γειτονιά όπου συνυπήρχαν Τουρκοκύπριοι, Ελληνοκύπριοι και Αρμένιοι. Μια τυχαία επίσκεψη σε ένα εργαστήριο επιγραφών στην παιδική του ηλικία αποτέλεσε καθοριστικό γεγονός, καθώς ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την τέχνη της ζωγραφικής και έναν άνθρωπο που ζωγράφιζε. Από εκείνη τη στιγμή, αποφάσισε να γίνει ζωγράφος και αφιέρωσε όλη του τη ζωή στη μάθηση και την άσκηση της ζωγραφικής. Φοίτησε στο Τουρκικό Λύκειο της Λευκωσίας, τότε γνωστό ως Ισλαμικό Λύκειο.
Όπως μας λέει η κ. Γκιουνέι, παραμονές της αποφοίτησής του το 1943, ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι κατατάχθηκε στον στρατό και υπηρέτησε ως δεκανέας-διερμηνέας στην Παλαιστίνη, την Ιταλία και την Κύπρο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην Παλαιστίνη, είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει μαθήματα ζωγραφικής στο στρατιωτικό ίδρυμα Mont Carmel. Μετά τον πόλεμο, για ένα διάστημα έμεινε άνεργος. Άνοιξε ένα βιβλιοπωλείο και εντάχθηκε στον αθλητικό σύλλογο «Τουρκικός Αθλητικός Σύλλογος Λεμεσού», ο οποίος αποτελούσε σημείο συνάντησης των Τ/κ διανοουμένων στη Λεμεσό. Εκεί ασχολήθηκε με το θέατρο, συμμετέχοντας σε παραστάσεις και άλλες εκδηλώσεις. Άρχισε να γράφει ποιήματα και διηγήματα, πολλά από τα οποία δημοσιεύονταν σε καθημερινές εφημερίδες.
Την ίδια περίοδο, συνέχισε να ζωγραφίζει και το 1949 διοργάνωσε την πρώτη του ατομική έκθεση στο Βρετανικό Ινστιτούτο στη Λεμεσό. Αυτή η έκθεση έχει ιστορική αξία, καθώς ήταν η πρώτη ατομική έκθεση Τουρκοκύπριου καλλιτέχνη στην Κύπρο. Την ίδια χρονιά, διοργάνωσε μια ακόμη έκθεση στη Λευκωσία. Αυτές οι εκθέσεις έτυχαν μεγάλης ανταπόκρισης και υποστήριξης, ιδιαίτερα από την τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Στη συνέχεια, ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι διορίστηκε καθηγητής ζωγραφικής στο Τουρκικό Λύκειο της Λευκωσίας. Στο λύκειο, δημιούργησε για πρώτη φορά εργαστήριο ζωγραφικής και αργότερα, επίσης για πρώτη φορά, ίδρυσε έναν φωτογραφικό όμιλο, ενθαρρύνοντας τους μαθητές να στραφούν στην τέχνη. Για να αναβαθμίσει το καλλιτεχνικό επίπεδο της κοινωνίας, έγραφε άρθρα τέχνης σε εφημερίδες, ενώ αποδεχόμενος πρόταση που του έγινε, άρχισε να σχεδιάζει καρικατούρες, οι οποίες δημοσιεύονταν στις εφημερίδες. Το 1951 παντρεύτηκε την Τομρίς Χανούμ, δασκάλα δημοτικού σχολείου. Απέκτησαν δύο κόρες, την Νιλγκιούν και τη Φατμά.
Το 1956, έστειλε μια επιστολή στον Ιμπραήμ Τσαλλί, έναν καταξιωμένο Τούρκο καλλιτέχνη που ζούσε στην Τουρκία και εκπροσωπούσε το ιμπρεσιονιστικό κίνημα, εκφράζοντας την επιθυμία του να συνεργαστεί μαζί του. Από το 1960 μέχρι το θάνατο του Τσαλλί, πήγαινε κάθε χρόνο στην Κωνσταντινούπολη και έμενε για μερικούς μήνες στο σπίτι του Τσαλλί, δουλεύοντας μαζί στο εργαστήριό του. Οι γνώσεις που αποκόμισε από τον Τσαλλί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καλλιτεχνική του πορεία.
Το 1960, έγινε ο σχεδιαστής της σημαίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, του κρατικού εμβλήματος, γραμματοσήμων και ορισμένων χαρτονομισμάτων. Επιπλέον, κέρδισε το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό αφίσας που διοργανώθηκε για την προώθηση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι συνέχισε να διοργανώνει εκθέσεις και συμμετείχε σε πολλές ομαδικές εκθέσεις με νέους καλλιτέχνες που προστέθηκαν στην καλλιτεχνική σκηνή. Το 1968, έλαβε υποτροφία για ένα έτος στο Stranmillis College στην Ιρλανδία, όπου παρακολούθησε μαθήματα τέχνης.
Όπως μας αναφέρει η κόρη του, ο Γκιουνέι ενδιαφερόταν επίσης, για την τέχνη της φωτογραφίας. Δημιούργησε μικρά φωτογραφικά στούντιο και σκοτεινούς θαλάμους στο σπίτι και στο σχολείο, όπου ασχολούνταν με τη φωτογραφία. Καταπιάστηκε επίσης με γραφιστικές και διαφημιστικές εργασίες. Μετά τη συνταξιοδότησή του από την εκπαίδευση, άνοιξε ένα διαφημιστικό γραφείο. Εκεί ασχολήθηκε και με τον χρωματικό διαχωρισμό, παραμένοντας για μεγάλο χρονικό διάστημα ο μόνος που ασκούσε αυτή την τέχνη στην τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι δημιούργησε έργα ζωγραφικής που φανερώνουν επιρροές από το Ρομαντισμό και τον Ιμπρεσιονισμό, ενώ με τα άρθρα τέχνης που έγραφε σε εφημερίδες προσπάθησε να εμφυσήσει την αγάπη για την τέχνη σε ολόκληρη την κοινωνία. Συνέβαλε επίσης στην ανάδειξη νέων καλλιτεχνών και φιλότεχνων τόσο μέσα από την ενθάρρυνση των μαθητών του να στραφούν στη ζωγραφική και την τέχνη, αλλά και μέσα από την ίδρυση του πρώτου εργαστηρίου ζωγραφικής στο λύκειο όπου δίδασκε και του φωτογραφικού ομίλου ο οποίος ήταν μάλιστα εξοπλισμένος με σκοτεινό θάλαμο. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι εκτός από τη ζωγραφική ασχολήθηκε επίσης με την ποίηση, τα διηγήματα και το θέατρο, ενώ υπήρξε και ιδρυτικό μέλος καλλιτεχνικών οργανισμών και θεατρικών ομάδων.
Η ιστορία σχεδιασμού της σημαίας της Κυπριακής Δημοκρατίας
Ποια είναι η ιστορία σχεδιασμού της σημαίας της Κυπριακής Δημοκρατίας; Απαντώντας στο συγκεκριμένο ερώτημα του ΚΥΠΕ, η Νιλγκιούν Γκιουνέι υπενθυμίζει ότι το 1960, όταν ιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία, προκηρύχθηκε διαγωνισμός για τη σημαία. Ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι συμμετείχε σε αυτόν τον διαγωνισμό και τον κέρδισε.
«Όταν κέρδισε το διαγωνισμό, ο Πρόεδρος Μακάριος τον δέχθηκε στο γραφείο του και του είπε ότι του άρεσε πολύ η σημαία. Μάλιστα, έκανε και ένα αστείο, λέγοντας χαριτολογώντας ότι έλειπαν δύο σημεία από τη σημαία», διηγείται η κ. Γκιουνέι, η οποία προσθέτει τα εξής: «Όταν ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι ρώτησε ποια σημεία ήταν αυτά, του απάντησε: “Εσύ είσαι ο άνθρωπος που σχεδίασε τη σημαία και κατάγεσαι από τη Λεμεσό, και εγώ είμαι ο Πρόεδρος αυτής της χώρας και γεννήθηκα στην Παναγιά. Θα έπρεπε να είχες προσθέσει και αυτά τα δύο σημεία στη σημαία”, και γέλασαν. Όταν ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι σηκώθηκε για να φύγει, ο Μακάριος του είπε: “Κάτσε, δεν τελειώσαμε ακόμη”, και του ζήτησε να σχεδιάσει ένα κρατικό λογότυπο, τρία γραμματόσημα και ορισμένα χαρτονομίσματα. Ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι αποδέχθηκε την πρόταση. Το κρατικό λογότυπο, όπως και η σημαία, χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα. Ωστόσο, δεν έλαβε καμία αμοιβή για όλα αυτά. Τρία χρόνια αργότερα, το 1963, με τα γεγονότα, τους πολέμους και τη διχοτόμηση της Κύπρου μετά το 1974, ο σχεδιαστής της σημαίας είχε ξεχαστεί».
Η κόρη του σχεδιαστή της κυπριακής σημαίας προσθέτει και τα εξής: «Το 2006, μετά από μια πρόταση που δέχτηκε, άσκησε αγωγή κατά της κυπριακής κυβέρνησης για να κατοχυρώσει ότι ήταν ο σχεδιαστής της σημαίας. Ως αποτέλεσμα της δίκης, αποδείχθηκε με δημοσιεύματα εφημερίδων, μαρτυρίες κ.λπ. ότι ήταν ο σχεδιαστής της σημαίας, αλλά και πάλι δεν έλαβε καμία αποζημίωση».
Το καλλιτεχνικό ύφος και η νέα βιογραφία του Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι
Για το καλλιτεχνικό ύφος του πατέρας της, η Νιλγκιούν Γκιουνέι αναφέρει ότι στα ποιήματα και τα διηγήματα που έγραψε στα νεανικά του χρόνια, ο Τ/κ καλλιτέχνης, εκτός από τις ευαίσθητες περιγραφές της φύσης, διαπραγματεύεται θέματα όπως η μελαγχολία, η απαισιοδοξία, ο πόνος του έρωτα και ο θάνατος. Ο Γκιουνέι, που διάβαζε βιβλία λογοτεχνίας παράλληλα με βιβλία τέχνης, επηρεάστηκε από το ρομαντικό λογοτεχνικό κίνημα, όπου κυριαρχεί η απαισιοδοξία και ζωντανεύουν τα ανθρώπινα συναισθήματα και η φαντασία. Ωστόσο, ίσως η πραγματική αιτία της απαισιοδοξίας στα ποιήματά του να ήταν τα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τα χρόνια μετά τον πόλεμο, τα οποία έζησε ο ίδιος.
Ο Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι δημιούργησε τοπιογραφίες που αντικατοπτρίζουν την αγροτική ζωή της περιοχής όπου ζούσε, πορτρέτα, γυμνά και νεκρές φύσεις με φρούτα και λουλούδια της Κύπρου. Ο Γκιουνέι, ανέπτυξε προσωπικά στυλ συνδυάζοντας επιρροές του Ρομαντισμού, του Κλασικισμού και του Ιμπρεσιονισμού. Στους πίνακες του, οι οποίοι απεικονίζουν τοπία, συνήθως φιγουράρουν ένα δέντρο, ένα μονοπάτι, ένας μεγάλος βράχος, το ηλιοβασίλεμα, τα σύννεφα, η ακτή, ο βοσκός, τα πρόβατα, οι αγελάδες, οι χωρικοί που εργάζονται στα χωράφια της Κύπρου. Στους πίνακες, η ομορφιά και η γοητεία της φύσης αντιπαραβάλλονται με τις μικρές ανθρώπινες φιγούρες. Οι ανθρώπινες ή ζωικές φιγούρες, που φαίνονται αμυδρά από μακριά, μας υπενθυμίζουν ότι όλα τα έμβια όντα είναι ένα μικρό κομμάτι της κυπριακής φύσης.
Σχετικά με το νέο βιβλίο της, το οποίο φέρει τον τίτλο «Ένας Κύπριος ζωγράφος: Η ζωή και τα έργα του. Ισμέτ Βεχίτ Γκιουνέι», το οποίο κυκλοφορεί από τις τουρκοκυπριακές εκδόσεις «Ισίκ», η Νιλγκιούν Γκιουνέι τονίζει ότι ο κύριος λόγος που την ώθησε να γράψει το βιβλίο είναι το γεγονός ότι στην τουρκοκυπριακή κοινότητα δεν έχει εκδοθεί ακόμη ένα αξιόλογο βιβλίο ιστορίας της τέχνης. «Τα λιγοστά βιβλία τέχνης που έχουν εκδοθεί είναι είτε πολύ επιφανειακά, χωρίς βαθιά έρευνα, είτε βιβλία που περιέχουν ασάφειες και δεν έχουν πληροφορίες αναφοράς», αναφέρει η Τ/κ συγγραφέας, η οποία προσθέτει τα εξής: «Κατά τη συγγραφή του βιβλίου, στη φάση της έρευνας, ενώ ερευνούσα τις ημερομηνίες των εκθέσεων, ήταν έκπληξη για μένα να βρω δημοσιευμένα ποιήματα του πατέρα μου, που δεν γνώριζα, στις σελίδες των εφημερίδων. Επίσης, ενώ ερευνούσα τις ημερομηνίες των εκθέσεων, είδα ότι υπήρχε μια στήλη με τίτλο «Ειδήσεις Λεμεσού» στην πίσω σελίδα μιας εφημερίδας. Εδώ, όλα όσα συνέβαιναν στη Λεμεσό καταγράφονταν καθημερινά. Το να βρίσκω κάποιες ειδήσεις που δεν αφορούσαν τον πατέρα μου, αλλά άλλους συγγενείς μου, έκανε επίσης την έρευνά μου πιο ευχάριστη. Στην πραγματικότητα, οι πληροφορίες που διάβασα έφεραν ρεαλιστικά στο προσκήνιο τη ζωή εκείνης της εποχής, ειδικά το καλλιτεχνικό και το πολιτικό περιβάλλον. Βλέπουμε λ.χ. ότι στα εγκαίνια των εκθέσεων παρευρίσκονταν ο Βρετανός Κυβερνήτης κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατικής περιόδου και ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος κατά τη διάρκεια της δημοκρατικής περιόδου».
Πηγή: ΚΥΠΕ
