Μερική πρόοδο σε σχέση με την ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της λογοδοσίας του Γενικού Εισαγγελέα σημείωσε η Κύπρος σε σχέση με το 2023, διαπιστώνει η Κομισιόν στο κεφάλαιο για τη χώρα στην ετήσια Έκθεση για το Κράτος Δικαίου για το 2024, συστήνοντας ωστόσο στην Κύπρο να προωθήσει με την υιοθέτηση της νομοθεσίας για «σαφέστερη διάκριση μεταξύ των συμβουλευτικών και των εισαγγελικών καθηκόντων του Γενικού Εισαγγελέα» και να θεσπίσει μέτρα αποτελεσματικού ελέγχου της δυνατότητας του Γενικού Εισαγγελέα να μην ασκήσει δίωξη ή να προχωρήσει στη διακοπή μιας διαδικασίας.
Στην έκθεση καταγράφεται επίσης σημαντική πρόοδος στη θέσπιση κανόνων για δημοσιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων αξιωματούχων, ωστόσο δεν καταγράφεται «καμία πρόοδος» σε σχέση με την προώθηση νομοθεσίας «για διασφάλιση δίκαιης και διαφανούς κατανομής των διαφημιστικών δαπανών από το κράτος και τις κρατικές εταιρείες».
Σημειώνεται πως έχει γίνει «κάποια περεταίρω πρόοδος» για την ενίσχυση των κανόνων και μηχανισμών για την ανεξαρτησία των δημόσιων μέσω ενημέρωσης. Μερική πρόοδος καταγράφεται ακόμα σε σχέση με τη διασφάλιση των κατάλληλων πόρων για τη σωστή λειτουργία της Ανεξάρτητης αρχής κατά της Διαφθοράς.
Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με την Κομισιόν, τα κράτη μέλη και η ΕΕ στο σύνολο της είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένα για την αντιμετώπιση προκλήσεων στον τομέα του κράτους δικαίου ενώ όπως σημειώνεται το 68% του συνόλου των συστάσεων που καταγράφηκαν για τα κράτη μέλη στην έκθεση του 2023 «έχουν αντιμετωπιστεί, πλήρως ή εν μέρει».
«Πρόκειται για ένα προληπτικό εργαλείο» σημείωσε η Επίτροπος για θέματα δημοκρατίας, Βέρα Γιούροβα, σε συνέντευξη Τύπου παρουσιάζοντας τις εκθέσεις μαζί με τον Επίτροπο για θέματα δικαιοσύνης, Ντιντιέ Ρέιντερς. Όπως τόνισε η κ. Γιούροβα, ο διάλογος είναι καλύτερος από την έναρξη διαδικασιών επί παραβάσει ή την ενεργοποίηση του Άρθρου 7, σημειώνοντας ωστόσο πως θα πρέπει να δίνουμε περισσότερη προσοχή σε θέματα και αρχές του κράτους δικαίου καθώς οι πρόνοιες που υπάρχουν δεν λειτουργούν αυτόματα.
Οι εκθέσεις αφορούν και τα 27 κράτη μέλη, καθώς και τέσσερις χώρες που βρίσκονται στη διαδικασία διεύρυνσης, και συγκεκριμένα την Αλβανία, τη Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και τη Σερβία, αν και για τις χώρες αυτές δεν καταγράφονται συστάσεις.
Απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου σε σχέση με τα δημοσιεύματα που θέλουν την Κομισιόν να καθυστέρησε την έκδοση της έκθεσης για πολιτικούς λόγους, ενόψει της προσπάθειες επανεκλογής της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για την οποία θεωρείτο σημαντική η στήριξη της Ιταλίας, η κ. Γιούροβα σημείωσε πως «μας επέκριναν για την έκδοση αυτής της έκθεσης στις αρχές του καλοκαιριού», καθώς όπως είπε είχε αποτέλεσμα να της δίνεται λιγότερη προσοχή, και πως αν αν εκδιδόταν στις αρχές Ιουλίου εν μέσω των διαβουλεύσεων για την ηγεσία της ΕΕ θα έλκυε λιγότερη προσοχή.
Όσον αφορά την Ιταλία, η κ. Γιούροβα επεσήμανε πως υπάρχουν συστάσεις όσον αφορά την ανεξαρτησία και τη χρηματοδότηση των δημόσιων ΜΜΕ, καθώς και την προστασία των δημοσιογραφικών πηγών.
Οι εκθέσεις καλύπτουν τέσσερις τομείς του κράτους δικαίου: την κατάσταση όσον αφορά τη λειτουργία της δικαστικής εξουσίας, τα μέτρα και μηχανισμούς καταπολέμησης της διαφθοράς, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και ιδιαίτερα των δημόσιων ΜΜΕ, και την ύπαρξη των ελέγχων και ισορροπιών ιδιαίτερα μεταξύ άλλων όσον αφορά την κοινωνία των πολιτών.
Από την πλευρά του ο κ. Ρέιντερς ανέφερε πως η συζήτηση για τις εκθέσεις θα συνεχιστεί στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ, ενώ αργότερα την Τετάρτη ο ίδιος θα παρουσιάσει την έκθεση στην επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών (LIBE) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
«Η έκθεση δεν είναι ούτε αισιόδοξη ούτε απαισιόδοξη» υπογράμμισε ο κ. Ρέιντερς, αναφερόμενος σε επικρίσεις πως οι εκθέσεις τείνουν να είναι υπερβολικά αισιόδοξες. Η έκθεση, σημειώνει, «περιγράφει με αντικειμενικό τρόπο την κατάσταση», προσθέτοντας πως «αυτό δεν σημαίνει πως δεν αναγνωρίζουμε προβλήματα».
«Η Επιτροπή έχει στη διάθεση της και άλλα εργαλεία, όπως τη διαδικασία επί παραβάσει» αλλά και πιέσεις «μέσω της χρηματοδότησης» όπως έγινε και με το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ενώ η Κομισιόν έχει στη διάθεση της και το «πυρηνικό όπλο» της διαδικασίας του Άρθρου 7, η οποία είναι ενεργή σήμερα μόνο σε σχέση με μια χώρα.
«Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τη σημασία του κράτους δικαίου για την ανταγωνιστικότητα, τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς» σημείωσε ο κ. Ρέιντερς, προαναγγέλοντας πως η Κομισιόν θα επιχειρήσει να διευρύνει τη γεωγραφική κάλυψη της έκθεσης.
Μεταξύ άλλων ο κ. Ρέιντερς έκανε αναφορά στα ζητήματα που αφορούν την διαφάνεια όσον αφορά την κρατική διαφήμιση, καθώς και τους μηχανισμούς διασφάλισης της ανεξαρτησίας των δημόσιων ΜΜΕ.
Η πρόοδος και οι συστάσεις για την Κύπρο
Η πρόοδος που έχει σημειώσει η Κύπρος κατά την Επιτροπή σε σχέση με τις συστάσεις της έκθεσης για το κράτος δικαίου του 2023:
– Μερική πρόοδος όσον αφορά την ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της λογοδοσίας της εισαγγελικής αρχής, μεταξύ άλλων με την πρόβλεψη δυνατότητας επανεξέτασης σε αποφάσεις του Γενικού Εισαγγελέα να μην ασκήσει δίωξη ή να διακόψει τη διαδικασία, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα σχετικά με την ανεξαρτησία και την αυτονομία της εισαγγελίας.
– Μερική πρόοδος όσον αφορά τη διασφάλιση ότι η πρόσφατα συσταθείσα Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς διαθέτει τους οικονομικούς, ανθρώπινους και τεχνικούς πόρους για την αποτελεσματική άσκηση των αρμοδιοτήτων της.
– Σημαντική πρόοδος όσον αφορά τη θέσπιση κανόνων για δημοσιοποίηση περιουσιακών στοιχείων για εκλεγμένους αξιωματούχους με στόχο την καθιέρωση τακτικής και ολοκληρωμένης διαδικασίας υποβολής, σε συνδυασμό με αποτελεσματική, τακτική και πλήρη επαλήθευση.
– Καμία πρόοδος όσον αφορά τη θέσπιση νομοθεσίας για διασφάλιση δίκαιης και διαφανούς κατανομής των διαφημιστικών δαπανών από το κράτος και τις κρατικές εταιρείες.
– Κάποια περαιτέρω πρόοδος όσον αφορά τη διαδικασία για ενίσχυση των κανόνων και των μηχανισμών για τη βελτίωση της ανεξάρτητης διακυβέρνησης των δημόσιων μέσων ενημέρωσης, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τα δημόσια μέσα ενημέρωσης.
– Κάποια περαιτέρω πρόοδος όσον αφορά την υιοθέτηση του πλαισίου για την αποτελεσματική και έγκαιρη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη στη νομοθετική διαδικασία και τη διασφάλιση της εφαρμογής του.
Στις συστάσεις που καταγράφονται για την Κύπρο στη βάση των πιο πάνω ευρημάτων, καθώς και στη βάση των δεσμεύσεων της χώρας στο πλαίσιο της εφαρμογής του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, η χώρα καλείται:
– Να προωθήσει τους σχεδιασμούς για τη θέσπιση νομοθεσίας που θα έχει ως στόχο τη σαφέστερη διάκριση μεταξύ των συμβουλευτικών και των εισαγγελικών καθηκόντων του Γενικού Εισαγγελέα, και να λάβει μέτρα για την καθιέρωση αποτελεσματικού ελέγχου αποφάσεων να μην ασκήσει δίωξη ή να διακόψει διαδικασία, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα σχετικά με την ανεξαρτησία και την αυτονομία της εισαγγελίας.
– Να συνεχίσει τις προσπάθειες για να διασφαλίσει ότι η Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς διαθέτει τους ανθρώπινους και τεχνικούς πόρους για την αποτελεσματική άσκηση των αρμοδιοτήτων της.
– Να διασφαλίσει την αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων για τη δημοσιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων αιρετών αξιωματούχων, ώστε να καθιερωθεί η τακτική και ολοκληρωμένη υποβολή, σε συνδυασμό με την αποτελεσματική, τακτική και πλήρη επαλήθευση.
– Να θεσπίσει νομοθεσία για τη διασφάλιση της δίκαιης και διαφανούς κατανομής των διαφημιστικών δαπανών από το κράτος και τις κρατικές εταιρείες.
– Να προχωρήσει περαιτέρω με τη διαδικασία για ενίσχυση των κανόνων και μηχανισμών για τη βελτίωση της ανεξάρτητης διακυβέρνησης των δημόσιων μέσων ενημέρωσης, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τα δημόσια μέσα ενημέρωσης.
– Να συνεχίσει τις προσπάθειες για διασφάλιση αποτελεσματικής και έγκαιρης διαβούλευσης με τα ενδιαφερόμενα μέρη κατά τη νομοθετική διαδικασία και αντιμετώπιση των ελλείψεων.
Καλύτερα προετοιμασμένα τα κράτη μέλη
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στη σχετική ανακοίνωση της Κομισιόν, τα κράτη μέλη και η ΕΕ στο σύνολο της είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένα να εντοπίζουν, να προλαμβάνουν και να αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις, κάτι που συμβάλλει στην καλή λειτουργία της ενιαίας αγοράς και ενός επιχειρηματικού περιβάλλοντος που προάγει την ανταγωνιστικότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Όπως σημειώνεται, σε ορισμένα κράτη μέλη εξακολουθούν να παρατηρούνται συστηματικά ανησυχίες και επιδείνωση της κατάστασης, με τα ζητήματα αυτά να καταγράφονται στις συστάσεις της φετινής έκθεσης.
Υπογραμμίζοντας τη σημασία της διαδικασίας των εκθέσεων για το κράτος δικαίου, η Κομισιόν σημειώνει ότι σύμφωνα με σημερινή έκθεση του Ευρωβαρόμετρου, 7 στους 10 πολίτες συμφωνούν πως η ΕΕ παίζει σημαντικό ρόλο στην διασφάλιση του κράτους δικαίου, ενώ 9 στους 10 πολίτες θεωρούν σημαντικό όλα τα κράτη μέλη να σέβονται τις αξίες της ΕΕ.
Όσον αφορά τα βασικά πορίσματα και συστάσεις σε όλη την ΕΕ, στον τομέα της δικαιοσύνης σημειώνεται πως πολλά κράτη μέλη εφαρμόζουν ή έχουν ξεκινήσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, μεταξύ άλλων όσον αφορά την βελτίωση των διαδικασιών διορισμού και την αυτονομία των εισαγγελιών αρχών. Καταγράφονται ωστόσο ορισμένα ζητήματα σε σχέση με την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, με ορισμένες περιπτώσεις επιδείνωσης της κατάστασης.
Στον τομέα της καταπολέμησης της διαφοράς, σημειώνεται ότι σε σχέση με πέρσι, τα κράτη μέλη βελτίωσαν το θεσμικό τους πλαίσιο, μεταξύ άλλων αυξάνοντας τους πόρους για τις αρμόδιες αρχές. Ωστόσο, προστίθεται, χρειάζονται ενέργειες για ενίσχυση της πρόληψης, μεταξύ άλλων όσον αφορά την άσκηση πιέσεων ή επιρροής (lobbying), τη σύγκρουση συμφέροντος και την διασφάλιση της αποτελεσματικής διερεύνησης και δίωξης υποθέσεων διαφθοράς.
Στον τομέα των μέσων ενημέρωσης, σημειώνεται πως αρκετά κράτη μέλη έλαβαν συγκεκριμένα μέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας και των συνθηκών εργασίας των δημοσιογράφων. Τα καθήκοντα και οι αρμοδιότητες των σχετικών ρυθμιστικών αρχών έχουν διευρυνθεί και επεκταθεί, μεταξύ άλλων λόγω της έναρξης ισχύος της Πράξης της ΕΕ για τις Ψηφιακές υπηρεσίες, καθώς και με τη θέσπιση ή επέκταση διαδικτυακών μητρώων ιδιοκτησίας. Καταγράφονται ωστόσο ανησυχητικά ζητήματα όσον αφορά την ανεξαρτησία και την οικονομική βιωσιμότητα των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων, τη διαφάνεια στην ιδιοκτησία ΜΜΕ, και τη διαφάνεια στην κατανομή της κρατικής διαφήμισης.
Τέλος, στον τομέα των θεσμικών ελέγχων και ισορροπιών, καταγράφεται βελτίωση της ποιότητας των νομοθετικών διαδικασιών, ενώ ορισμένα κράτη μέλη ενίσχυσαν το καθεστώς και τους πόρους θεσμικών οργάνων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, διαμεσολαβητών (Συνηγόρου του Πολίτη) και άλλων ανεξάρτητων αρχών.
Ωστόσο, σε κάποια κράτη μέλη εξακολουθούν να υπάρχουν προβληματικά σημεία όπως η χρήση υπερβολικά γρήγορων διαδικασιών, θέματα ποιότητας της προετοιμασίας της νομοθεσίας και θέματα που αφορούν τη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η κοινωνία των πολιτών και οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο προκλήσεις, νομικούς περιορισμούς και επιθέσεις, όπως μεταξύ άλλων συστημικούς περιορισμούς σε ορισμένα κράτη μέλη.
