Ελίνα Κολοκοτρώνη*
Η ψυχική υγεία είναι βασικός πυλώνας της ανθρώπινης ύπαρξης. Eίναι απαραίτητη για την ικανότητα του ατόμου να βιώνει συναισθήματα, να σκέφτεται λογικά, να δημιουργεί, να συνάπτει υγιείς σχέσεις, να ζει παραγωγικά και να λειτουργεί αποτελεσματικά στην κοινωνία. Η ψυχική υγεία είναι ουσιαστικά η κατάσταση ευεξίας και ικανότητας να ζούμε μια πλήρη ζωή, και ταυτόχρονα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της σύγχρονης εποχής.
Σήμερα, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια ολόκληρη γενιά νέων, που ζει διαρκώς υπό πίεση λόγω των παρατεταμένων και διαδεχόμενων περιόδων κρίσης. Τα πρόσφατα στατιστικά μιλούν από μόνα τους, αφού οι διαταραχές ψυχικής υγείας επηρεάζουν έναν (1) στους τέσσερις (4) ανθρώπους κατά τη διάρκεια της ζωής τους, με περισσότερα από τα τρία τέταρτα να επηρεάζονται πριν την ηλικία των 24 ετών.
Σύμφωνα με έκθεση της Κομισιόν, το ποσοστό των νέων που αντιμετώπιζε ψυχικά προβλήματα υγείας (όπως μελαγχολία, μοναξιά, κατάθλιψη) κατά την διετία της πανδημίας, εκτινάχθηκε στο 20%-25%, ενώ πριν την πανδημία το αντίστοιχο ποσοστό ήταν γύρω στο 10%-20%.
Τον Σεπτέμβριο του 2022, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επεσήμανε την μόνιμη επίδραση της πανδημίας στην πνευματική, σωματική, και συναισθηματική υγεία των νέων. Λόγω του κλεισίματος των σχολείων/σχολών εκπαίδευσης και άλλων δραστηριοτήτων, οι νέοι στερήθηκαν ευκαιρίες συμμετοχής που βοηθούν τη συνολική τους ανάπτυξη. Κατόπιν ερευνών, οι ευρωβουλευτές ανέφεραν πως το 64% των νέων στην ηλικιακή ομάδα 18-34 ετών διέτρεχαν κίνδυνο κατάθλιψης, ενώ η UNICEF αναφέρει ότι η αυτοκτονία είναι η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου στους νέους.
Κατανοώντας τα αίτια
Πράγματι, η κατάθλιψη, το άγχος, τα προβλήματα συμπεριφοράς και οι εξαρτήσεις έχουν αυξηθεί σε εκείνους που αποτελούν το μέλλον της κοινωνίας μας. Μιας γενιάς, που παράλληλα, κατατάσσεται στις πιο υψηλά μόρφωμένες γενιές όλων των εποχών. Αν ρίξουμε όμως μια ματιά στο πρόσφατο παρελθόν, ίσως μπορέσουμε να κατανοήσουμε τα αίτια αυτής της αύξησης.
Από την μεγάλη ύφεση, που βιώσαμε πιο έντονα μεταξύ του 2008-2013 και που, στην πραγματικότητα, η κοινωνία δεν ανέκαμψε ποτέ από τις συνέπειες της, στην υγειονομική κρίση (COVID-19) όπου θυσιάστηκε η κοινωνική επαφή, ένα βασικό κοινωνικό στάδιο της ζωής με σημαντικό αντίκτυπο στην “κανονική/φυσιολογική” ανάπτυξη του ατόμου, στον πόλεμο επί ευρωπαϊκού εδάφους, την ενεργειακή και την κλιματική κρίση. Σε όλες αυτές τις κρίσεις, η νεολαία είναι δυστυχώς η ηλικιακή ομάδα που επωμίζεται το πιο δυσανάλογο αντίκτυπο.
Τα προβλήματα υγείας, προκύπτουν και αλληλεπιδρούν με παράγοντες στο περιβάλλον του ατόμου. Για παράδειγμα, οι οικογενειακές/φιλικές σχέσεις, το σχολικό περιβάλλον/πανεπιστήμιο, τα εργασιακά δεδομένα (όπως η νεανική ανεργία, η εργασία, η ανεπαρκεία αμοιβών, η περιορισμένη πρόσβαση σε επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας, η έλλειψη ισορροπίας επαγγελματικής και προσωπικής ζωής κ.α), τείνουν να δημιουργούν αβεβαιότητα για το παρόν και φόβο για το μέλλον. Ταυτόχρονα δυσχεραίνουν την οικονομική δυνατότητα, την κοινωνική θέση, και φυσικά την υγεία του κάθε ατόμου. Αυτό είναι δυστυχώς, μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα.
Χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση και μακροπρόθεσμη στρατηγική
Η βελτίωση της ευημερίας προϋποθέτει την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της κακής ψυχικής υγείας. Χρειάζονται πραγματικές αλλαγές και μακροπρόθεσμη στρατηγική που θα ευνοεί τις συνθήκες της ζωής των νέων ανθρώπων. Ζητήματα όπως η στέγαση, η δίκαιη εργασία και η κοινωνική πρόνοια, δεν μπορούν να παραμένουν διαχωρισμένες από τα ζητήματα της ψυχικής υγείας και της ευημερίας.
Χρονικά βρισκόμαστε σε μια καθοριστική στιγμή για την δημόσια υγεία, η οποία απαιτεί τεράστια συστημική αλλαγή. Δυστυχώς, οι κυβερνήσεις δεν έχουν αντιληφθεί το μέγεθος αυτής της κρίσης. Ενδεικτικά, στην πρόσφατη ομιλία της για την Κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2023 (SOTEU), η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δεν έκανε καμία αναφορά στο ζήτημα της ψυχικής υγείας, παρ’όλες τις περσινές της δεσμεύσεις για κινητοποίηση επί του θέματος.
Προτεινόμενες λύσεις
Για να μετριαστεί λοιπόν η ζημιά, οι χώρες πρέπει να συμπεριφερθούν με σοβαρότητα για αντιμετώπιση του προβλημάτος. Ορισμένες λύσεις θα μπορούσαν να είναι η βελτίωση της εκπαίδευσης των επαγγελματιών του τομέα της υγείας στα ζητήματα ψυχικής υγείας, ούτως ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν ολιστικά στις ανάγκες των πολιτών. Επίσης, η ανάληψη μέτρων για αύξηση ενημέρωσης περί ψυχικής υγείας στο ευρύ κοινό, και η εύκολη πρόσβαση σε ψυχολογική στήριξη πρέπει να είναι μέλημα όλων των κυβερνήσεων.
Συγκεκριμένα για την ψυχική υγεία των νέων, πρέπει πρωτίστως να διασφαλίζεται η έγκαιρη παρέμβαση, ξεκινώντας από το εκπαιδευτικό σύστημα. Η ενσωμάτωση της κοινωνικοσυναισθηματικής εκμάθησης σε σχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες, όπως και στην προσχολική/σχολική κουλτούρα, πρέπει να γίνει προτεραιότητα. Η πρόληψη της κακοποιήσης, του εκφοβισμού, της βίας κατά των νέων και της έκθεσής τους στον κοινωνικό αποκλεισμό, αποτελούν παράγοντες κινδύνου και δημιουργούν σοβαρότατα προσκόμματα για αναζήτηση βοήθειας και θεραπείας.
Τέλος, ως κοινωνία πρέπει επιτέλους να αναγνωρίσουμε ότι κανένας δεν καταφέρνει τίποτα μόνος του. Είμαστε μια συλλογικότητα και ως τέτοια πρέπει να δράσουμε.
*Επιστημονικός Συνεργάτης, Χαράλαμπου Θεοπέμπτου
Κινήματος Οικολόγων – Συνεργασίας Πολιτών
