Όταν οι επισκέπτες εισέρχονται στο αρχαίο Πάνθεον της Ρώμης και αντικρίζουν για πρώτη φορά τον κολοσσιαίο θόλο του, δοκιμάζουν την ίδια εμπειρία που είχαν και οι πρώτοι του επισκέπτες πριν από περίπου 2.000 χρόνια.
«Όλοι όσοι μπαίνουν στο Πάνθεον αμέσως αισθάνονται το συντριπτικό βάρος της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά και την εκπληκτική ελαφρότητα της δημιουργικότητας», λέει ο Τζον Όξεντορφ, Καθηγητής αρχιτεκτονικής του ΜΙΤ και πρώην διευθυντής της Αμερικανικής Ακαδημίας στη Ρώμη.
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι αρχιτέκτονες σχεδίασαν τη στοά στο Πάνθεον με σαφείς επιρροές από την ελληνική αρχιτεκτονική. Όμως, το εσωτερικό του δεν έχει καμία σχέση με οτιδήποτε θα φαντάζονταν οι Έλληνες. «Μπαίνεις στο ευρύχωρο εσωτερικό, σηκώνεις το κεφάλι ψηλά και κοιτάς τον ουρανό ή ένα σύννεφο καθώς τον διασχίζει. Το μόνο που σκέφτεσαι είναι: “Πώς κατάφεραν να το κάνουν αυτό πριν από σχεδόν δύο χιλιετίες;”».
Το Πάνθεον είναι το παλαιότερο κτήριο στον κόσμο που χρησιμοποιείται ακόμα. Από τον 7ο αιώνα μ.Χ., λειτουργεί ως καθολική εκκλησία. Χτισμένο στα 125 μ.Χ. από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Publius Aelius Hadrianus, ήταν η τρίτη «αναγέννηση» της αρχικής δομής: το πρώτο Πάνθεον είχε τυλιχτεί στις φλόγες το 80 μ.Χ. και υψώθηκε ξανά λίγο αργότερα. Ωστόσο, το νέο κτίσμα χτυπήθηκε από κεραυνό και κάηκε ξανά τριάντα χρόνια αργότερα, στα 110 μ.Χ. Οι διαδοχικές πυρκαγιές γέννησαν τότε τον μύθο πως το Πάνθεον ήταν «καταραμένο».
Η πρόσοψη βρίθει αρχαιοελληνικών μοτίβων, με την είσοδο να κοσμείται από αέτωμα και δύο σειρές κιόνων κορινθιακού ρυθμού. Το εσωτερικό είναι καθηλωτικό και εντυπωσιακά ευρύχωρο, και ο θόλος που το καλύπτει παραμένει, μέχρι και σήμερα, ο μεγαλύτερος συμπαγής θόλος στον κόσμο χωρίς ενδιάμεση υποστήριξη. Αν και πιστεύεται πως λειτουργούσε εξαρχής ως χώρος λατρείας για ρωμαϊκές θεότητες, ο αρχικός του ρόλος παραμένει άγνωστος: με ελάχιστες αναφορές στα αρχαία κείμενα, οι ιστορικοί παραμένουν στο «σκοτάδι». «Αν και θα μπορούσε να είναι πράγματι ναός, τα ρωμαϊκά κτήρια συνήθως εξυπηρετούσαν πολλαπλούς σκοπούς», εξηγεί η Λιν Λάνκαστερ, ιστορικός αρχιτεκτονικής. «Είναι δύσκολο να πούμε τι συνέβαινε στο Πάνθεον».
Οι θρύλοι ήθελαν τον ιδρυτή της Ρώμης Romulus να «υψώνεται στους ουρανούς» από αυτό το σημείο. Άλλοι πίστευαν ότι το Πάνθεον ήταν ο χώρος που οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες επικοινωνούσαν με τους θεούς. Σε όλες τις ιστορίες, επαναλαμβάνεται το μοτίβο της δύναμης, «σημαντικό σύμβολο της αυτοκρατορικής ισχύος» λέει η διευθύντρια του χώρου, Luca Mercuri. Αιώνες αργότερα, νεοκλασικοί αρχιτέκτονες θα δημιουργούσαν τα δικά τους κτήρια με αναφορές στο Πάνθεον – από το Καπιτώλιο στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ έως τον Οίκο Somerset House στο Λονδίνο.
Το Πάνθεον ήταν ένα πραγματικό αρχιτεκτονικό θαύμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το Oculus, το «μάτι» έχει διάμετρο δέκα μέτρων, ανοίγοντας την δομή στον ουρανό. Ο ήλιος μπαίνει από το «μάτι» του θόλου και, όταν βρέχει, το νερό πέφτει κάτω ως εσωτερικός καταρράκτης.
