της Έρης Σφαέλου
Η Δευτέρα 19 Οκτωβρίου του 1987 έχει μείνει στην ιστορία ως η Μαύρη Δευτέρα. Εκείνη την ημέρα κράσαραν τα χρηματιστήρια σε όλο τον κόσμο, αν και αυτό δεν εκτυλίχθηκε ταυτόχρονα παντού. Η Wall Street κατέγραψε το μεγαλύτερο ημερήσιο κραχ στην ιστορία της.
Πώς συνέβη όμως; Σύμφωνα με το Corporate Finance Institute (CFI), τις ημέρες που προηγήθηκαν της Μαύρης Δευτέρας υπήρχαν κάποια σημάδια που θα μπορούσαν να ψυλλιάσουν τους επενδυτές: στις 14 Οκτώβρη ο Dow παρουσίασε μεγάλη πτώση σχεδόν της τάξης του 4%, ενώ έπεσε ακόμα 2,5% την επόμενη μέρα. Στις 16 του μήνα, την Παρασκευή πριν τη Μαύρη Δευτέρα, το Χρηματιστήριο του Λονδίνου κατέγραψε βουτιά 5%, η οποία συνέπεσε με την άνευ προηγουμένου Μεγάλη Καταιγίδα του ’87 που χτύπησε ανελέητα τη Βρετανία και στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 20 ανθρώπους.
Μια Δευτέρα πρωί, το κραχ ξεκίνησε από το Χονγκ Κονγκ. Συνέχισε σαρώνοντας όλη την Ασία και στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων στην ήπειρο άλλες αγορές άρχισαν να νιώθουν τις μετασεισμικές δονήσεις. Το μακελειό συνεχίστηκε και μέχρι να ανοίξει η αγορά του Λονδίνου είχε εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη.
Με το άνοιγμα των αγορών στις ΗΠΑ, οι μετοχές βρίσκονταν ήδη σε ελεύθερη πτώση. Και μέχρι τη λήξη της διαπραγμάτευσης, ο Dow Jones είχε κατακρημνιστεί παραπάνω από 500 μονάδες και ο S&P 500 είχε χάσει πάνω από 55 μονάδες. 
Τι προκάλεσε το κραχ;
Μια παρατεταμένη bull market και η διόρθωση που μοιραία θα ερχόταν.
Πολλοί αναλυτές πιστεύουν πως η Μαύρη Δευτέρα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε μια ισχυρή αγορά ταύρων η οποία είχε ήδη καθυστερήσει πολύ να βιώσει διόρθωση. Συγκεκριμένα, το 1987 ήταν η πέμπτη χρονιά μιας παρατεταμένης bull market που δεν είχε δει ούτε μία διόρθωση τιμών από όταν ξεκίνησε το 1982. Οι τιμές των μετοχών είχαν τριπλασιαστεί και παραπάνω σε αξία τα 4,5 χρόνια που προηγήθηκαν, σημειώνοντας άλμα 44% μόνο για το 1987.
Αυτοματοποιημένο trading μέσω υπολογιστικών προγραμμάτων.
Ένας άλλος υπαίτιος για την κατάρρευση των αγορών σύμφωνα με τους αναλυτές ήταν το λεγόμενο program trading, δηλαδή η αυτόματη πραγματοποίηση συναλλαγών μέσω προγραμμάτων. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 αυτή η σχετικά νέα μέθοδος επέτρεψε στους χρηματιστές να δίνουν μεγαλύτερο όγκο εντολών και ουσιαστικά να επιταχύνουν τη ροή των συναλλαγών τους. Την ίδια ώρα, το software που είχαν αναπτύξει τράπεζες, χρηματιστηριακές εταιρείες και άλλοι παίκτες, ήταν προγραμματισμένο να εκτελεί αυτόματα εντολές για περιορισμό της χασούρας ξεπουλώντας θέσεις, αν οι μετοχές κατέγραφαν πτώση από κάποιο ποσοστό και πάνω.
Τη Μαύρη Δευτέρα τα αυτοματοποιημένα συστήματα trading δημιούργησαν ένα ντόμινο επιταχύνοντας διαρκώς τον ρυθμό των πωλήσεων όσο η αγορά έπεφτε, σπρώχνοντας τα χρηματιστήρια ακόμα πιο χαμηλά. Η χιονοστιβάδα πωλήσεων που πυροδοτήθηκε από τις αρχικές απώλειες είχε σαν αποτέλεσμα να πέσουν οι τιμές ακόμα περισσότερο, πράγμα που οδήγησε σε νέους γύρους πωλήσεων από τους υπολογιστές.
Ασφάλιση χαρτοφυλακίου.
Ένας τρίτος παράγοντας που οδήγησε στο κραχ ήταν -όπως και στην περίπτωση του program trading- ένα νέο φαινόμενο για την εποχή. Η ασφάλιση χαρτοφυλακίου ήταν μια στρατηγική μέσω της οποίας μεγάλοι θεσμικοί επενδυτές αύξαναν τις θέσεις short σε futures, προκειμένου να αντισταθμίσουν τυχόν ζημιές από το χαρτοφυλάκιο μετοχών. Οι στρατηγικές αυτές ήταν σχεδιασμένες ώστε να λαμβάνουν δράση αυτόματα σε περίπτωση που καταγραφόταν σημαντική πτώση στις τιμές των μετοχών. Τη Μαύρη Δευτέρα, η τακτική αυτή πυροδότησε παρόμοιο ντόμινο με αυτό που περιγράψαμε παραπάνω. 
Ένα… διαφορετικό είδος κραχ
Η κατάρρευση των αγορών του 1987 συνιστά ένα κάπως διαφορετικό κραχ, τόσο από εκείνο του 1929 που επέφερε τη Μεγάλη Ύφεση, όσο και το πιο πρόσφατο του 2008 που οδήγησε σε μια μακροπρόθεσμη, παγκόσμια ύφεση. Το κραχ του ’87 ήταν πολύ πιο σύντομο. Ο Dow για παράδειγμα ανέκτησε μέσα σε λίγες μόνο μέρες 288 μονάδες από τις 508 που είχα χάσει, ενώ τον Σεπτέμβρη του 1989, λιγότερο από δύο χρόνια μετά, η αγορά είχε αντιστρέψει σχεδόν το σύνολο των ζημιών της και έπιανε ξανά το νήμα της ισχυρής bull market που κράτησε άλλα δέκα χρόνια. Πριν καλά καλά ληξει το 1999, ο Dow είχε ξεπεράσει τις 10.000 μονάδες.
Ο απόηχος
Ένα από τα πιο βασικά αποτελέσματα της Μαύρης Δευτέρας ήταν η δημιουργία και εφαρμογή των λεγόμενων αυτόματων διακοπτών (circuit breakers). Μετά τον Οκτώβρη του 1987, χρηματιστήρια σε όλο τον κόσμο χρησιμοποίησαν αυτό το εργαλείο προκειμένου να βάζουν αυτόματα φρένο στο trading όταν οι μεγάλοι δείκτες κατέγραφαν πτώση ορισμένων ποσοστών.
Σκοπός του «αυτόματου διακόπτη» είναι να αποτρέπει έναν πανικό στην αγορά, κατά τον οποίο επενδυτές αρχίζουν να ξεπουλάνε απερίσκεπτα ότι έχουν και δεν έχουν. Σε γενικές γραμμές ένας τέτοιου είδους πανικός θεωρείται ότι έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο και στα γεγονότα της Μαύρης Δευτέρας.
